Małe Karpaty
Z Wikipedii
| Małe Karpaty | |
 |
|
| Megaregion | Region Karpacki |
| Prowincja | Karpaty Zachodnie |
| Podprowincja | Centralne Karpaty Zachodnie |
| Makroregion | Małe Karpaty |
| Zajmowane jednostki administracyjne |
Słowacja: - kraj bratysławski - kraj trnawski - kraj trenczyński |
Małe Karpaty (514.2, słow. Malé Karpaty) - pasmo górskie w zachodniej Słowacji. Stanowią najbardziej wysunięty na południowy zachód pasmo Centralnych Karpat Zachodnich.
Pasmo Małych Karpat ma długość około 100 km i szerokość około 15 km. Rozciąga się wzdłuż osi południowy zachód - północny wschód od okolic Bratysławy do okolic Nowego Miasta nad Wagiem. Oddziela Nizinę Zahorską na północnym zachodzie od Niziny Naddunajskiej na południowym wschodzie. Na południowym zachodzie graniczy z doliną Dunaju (Bramą Hainburską). Na północnym wschodzie obniżenie Pogórza Myjawskiego oddziela Małe Karpaty od Białych Karpat, a dolina Wagu - od Gór Inowieckich. Małe Karpaty są odwadniane przez wiele małych potoków i rzek, spływających do Dudváhu, Dunaju i Morawy.
Pod względem geologicznym pasmo Małych Karpat składa się z dwóch części, podzielonych linią Jablonica-Trstín mniej więcej w połowie długości pasma. Część północna składa się ze skał krystalicznych, południowa - z kredowych i neogenicznych skał osadowych. W części osadowej występują zjawiska krasowe (najbardziej znana jaskinia Driny koło Smolenic). Pierwotnie Małe Karpaty stanowiły płaskowyż, który w wyniku procesów erozyjnych został pocięty dolinami potoków. W efekcie wierzchołki gór są szerokie i płaskie. Małe Karpaty mają stosunkowo niewielkie wysokości bezwzględne (500-700 m n.p.m.), ale są wyniesione aż o 300-600 m ponad poziom otaczających je nizin. Kulminacje są równomiernie rozsiane na całej długości pasma. Na samym południowym krańcu, na brzegu Dunaju, leży szczyt Devínska Kobyla (514 m n.p.m.), kolejne to Veľky Javornik (594 m n.p.m.), Somár (650 m n.p.m.), Vysoká (754 m n.p.m.), Čertov kopec (752 m n.p.m.), Vápenná (748 m n.p.m.). Najwyższą kulminacją jest szczyt Záruby (768 m n.p.m.) w środkowej części pasma, niedaleko Smolenic.
Słowaccy geografowie zaliczają Małe Karpaty do łańcucha fatrzańsko-tatrzańskiego (Fatransko-Tatranská oblasť), przy czym za część Małych Karpat uważają również Wzgórza Hainburskie po południowej stronie Dunaju. Pasmo Małych Karpat dzielą (z południa na północ) na:
- Karpaty Devińskie (Devínske Karpaty, w granicach Bratysławy),
- Karpaty Pezińskie (Pezinské Karpaty, od Bratysławy do wsi Buková),
- Karpaty Brezowskie (Brezovské Karpaty, od Bukovej do wsi Prašník),
- Karpaty Czachtickie (Čachtické Karpaty, od Prašníka do Nowego Miasta nad Wagiem).
Klimat Małych Karpat jest umiarkowany, z przeciętną ilością opadów. Gleby są przeważnie brunatne. Małe Karpaty są w większości porośnięte lasami liściastymi - w niższych partiach dębowymi, w wyższych - bukowymi. Na południowych stokach prowadzi się winnice (Rača, Pezinok, Modra) i sady. Przyrodę Małych Karpat od 1976 chroni rezerwat o powierzchni 65.504 ha. Koło miasta Sväty Jur leży rezerwat Šúr o powierzchni 370 ha, chroniący największą w Europie Środkowej pozostałość dziewiczej puszczy. Rezerwat Devínska Kobyla chroni stanowisko roślinności stepowej, a rezerwat Sandberg - nagromadzenie skamielin z okresu, gdy te tereny stanowiły dno morskie.
Małe Karpaty są regionem wypoczynkowym, turystycznym i sportowym, głównie dla mieszkańców Bratysławy i przedmieść. Uprawia się tu narciarstwo (ośrodki Piesok, Pezinská Baba, Brezová pod Bradlom). Szlaki turystyczne są liczne i malownicze. Najdłuższy z nich, czerwony, o długości 80 km, jest zwany Stefanikovą magistralą. Zaczyna się w Bratysławie na wzgórzu Kamzík ze znaną wieżą telewizyjną i biegnie na północ głównym grzbietem pasma przez całą jego długość. Kończy się na górze Bradlo, na której stoi monumentalny pomnik gen. Štefanika dłuta Dušana Jurkoviča, zbudowany w latach 1927-1928. Północne stoki obfitują w średniowieczne zamki i ich ruiny, z których najsłynniejsze znajdują się w granicach Bratysławy - ruiny zamku w Devínie i zamek w Bratysławie.
Małe Karpaty należą do regionu etnograficznego Záhorie, charakteryzującego się rozwiniętą kulturą i sztuką ludową.
