Z Wikipedii

Ten artykuł jest częścią serii Konserwatyzm

Ideologie Paleokonserwatyzm Neokonserwatyzm Konserwatywny liberalizm Narodowy konserwatyzm Konserwatyzm w historii Kontrrewolucja Konserwatyści na świecie Joseph de Maistre Edmund Burke Benjamin Disraeli Ronald Reagan Margaret Thatcher Roger Scruton Patrick Buchanan Michael Oakeshott Konserwatyści w Polsce Janusz Korwin-Mikke Jacek Bartyzel Stanisław Mackiewicz Adolf Bocheński Józef Szujski Michał Bobrzyński Stanisław Estreicher Tomasz Gabiś Organizacje konserwatywne Instytut Sobieskiego Stowarzyszenie KoLiber ACU WorldNetDaily Konserwatywne partie polityczne Lista konserwatywnych partii politycznych Tematy powiązane Prawica Skrajna prawica Monarchizm Eurosceptycyzm Patriotyzm Tradycja Wolny rynek Kapitalizm Antykomunizm Conservative Punk

edytuj ten szablon

Neokonserwatyzm - w sensie ogólnym: każdy nurt myśli i akcji politycznej, który nawiązuje, poprzez uwspółcześnianie, do wybranych składników filozofii politycznej klasycznego konserwatyzmu. W sensie dookreślonym: popularne określenie poglądów i działań przedstawicieli jednego z nurtów liberalizmu amerykańskiego, którzy przeszli ewolucję od skrajnej lewicy trockistowskiej poprzez antykomunistyczne i "zimnowojenne" centrum do prawicy nowego typu, najpierw "paleoliberalnej", a obecnie demokratyczno-imperialnej.

Spis treści 1 Dzieje 2 Znani neokonserwatyści 3 Geneza 4 Od trockizmu do "żywotnego centrum" 4.1 Linki zewnętrzne 4.1.1 Polskie strony identyfikujace się z neokonserwatyzmem

[edytuj] Dzieje

Termin neokonserwatyzm - poprzedzony sformułowaniem "nowy konserwatyzm" autorstwa redaktorów radykalnego pisma "Dissent", L.A. Cosera i I. Howe'a - został ukuty przez przywódcę Partii Demokratycznych Socjalistów - Michaela Harringtona, którego intencją było napiętnowanie nim "renegatów" obozu lewicowego (liberalnego w amerykańskim sensie tego słowa).

[edytuj] Znani neokonserwatyści

Etykietką neokonserwatystów objęci zostali żydowscy intelektualiści, przeważnie z Nowego Jorku: publicysta, założyciel (1965) "The Public Interest" - Irving Kristol (ur. 1920) i jego żona (autorka prac o klasykach liberalizmu: lordzie Actonie i J.S. Millu) - Gertrude Himmelfarb (ur. 1922); redaktor od 1960 organu Amerykańskiego Komitetu Żydowskiego (American Jewish Commitee), miesięcznika "Commentary" - Norman Podhoretz (ur. 1930) i jego żona - Midge Decter (ur. 1927); filozof Sidney Hook (1902-1989); historyk idei Walter Laqueur (ur. 1921); autor koncepcji "końca ideologii" (The End of Ideology, New York 1962) - socjolog Daniel Bell (ur. 1919); socjolog Nathan Glazer (ur. 1923); socjolog i politolog - Seymour M. Lipset (ur. 1922); historycy: dyrektor Biblioteki Kongresu USA - Daniel Boorstin (ur. 1914), Richard Hofstadter (ur. 1916), Martin Diamond (1919-1977), Fred Siegel, Donald Kagan, Adam B. Ulam (ur. 1922) i Richard Pipes (ur. 1923); politolodzy: Aaron B. Wildavsky (1930-1993) i Aaron Friedberg; znawca stosunków międzynarodowych Robert Tucker (ur. 1924); publicyści: Victor Gilinsky (ur. 1934), Dan Himmelfarb, Morton M. Kondracke (ur. 1931), Ben Wattenberg (ur. 1933) oraz pisarz David Horovitz (ur. 1939). Nielicznymi nie-Żydami, zaliczonymi do grona neokonserwatystów (potocznie: neocons), są: katolicki liberał, z pochodzenia Słowak - Michael Novak (ur. 1933); para luterańskich socjologów religii, pochodzenia niemieckiego - Brigitte i Peter Bergerowie; urodzony w Kanadzie, ksiądz katolicki (do 1991 pastor luterański) - Richard Neuhaus (ur. 1936); filozof polityki James Wilson; prawniczka Jeane Kirkpatrick (ur. 1926) oraz ich długoletni faworyt polityczny - senator Daniel Moynihan (1927-2003), z pochodzenia Irlandczyk.

[edytuj] Geneza

Geneza neokonserwatyzmu sięga rozpadu tzw. liberalnego konsensusu, wypracowanego po 1945, a poprzedzonego ostrymi sporami od lat 30. pomiędzy skrajnie lewicowym, prokomunistycznym odłamem liberalizmu amerykańskiego, uznającym państwo sowieckie za śmiały eksperyment społeczno-gospodarczy i ostoję antyfaszyzmu, i odłamem umiarkowanym, zachowującym wiarę w demokrację liberalną oraz kapitalizm, acz zmodyfikowany reformami New Deal`u; przesłanki tego konsensusu zarysowały się już po (szokującym dla wielu sympatyków komunizmu) pakcie Ribbentrop-Mołotow, kiedy to, z jednej strony, trockista Hook i progresywista John Dewey założyli w 1939 Komitet na rzecz Wolności Kulturalnej (Committee for Cultural Freedom), wyrażający sprzeciw wobec totalitaryzmu, zarówno faszystowsko-nazistowskiego, jak stalinowskiego, z drugiej zaś strony, czołowy autorytet liberałów umiarkowanych - luterański pastor i filozof, Reinhold Niebuhr (1892-1971), założył w 1941 Unię na rzecz Akcji Demokratycznej (UDA; Union for Democratic Action). Znalezienie się, napadniętego przez III Rzeszę, ZSRR w koalicji antyhitlerowskiej nadało temu konsensusowi przejściowo charakter ponownie przychylny państwu sowieckiemu, pełen optymizmu co do jego demokratycznej ewolucji oraz możliwości powojennej współpracy; nawet Niebuhr ogłosił wówczas (1943), że chociaż "komunizm brutalnie posługuje się dyktaturą, (...) to jego moralny cynizm jest tylko tymczasowy i, w przeciwieństwie do nazistów, komuniści nigdy nie są moralnymi nihilistami" (cyt. za: J. Ehrman, Neokonserwatyzm, Poznań 2000, 19); już jednak w 1944, w wykładach Dzieci Światła i Dzieci Ciemności (The Children of Light and the Children of Darkness), powrócił do krytycznej oceny ustroju Rosji komunistycznej. Wyzbywanie się iluzji przez liberałów jego pokroju zbiegło się z usunięciem w 1946 z urzędu wiceprezydenta H. Wallace`a, publicznie kwestionującego antykomunistyczny kurs prezydenta Trumana oraz patronującego tym postępowcom, którzy winą za pogorszenie stosunków z ZSRR obarczali Amerykę, a obawy o utratę suwerenności przez Polskę i inne kraje Europy Środkowej uważali za "urojone". Jedność obozu liberalnego została wprawdzie zniweczona, gdyż zwolennicy Wallace`a powołali w 1946 organizację Postępowi Obywatele Ameryki (PCA; Progressive Citizens of America), jednak UDA, przekształcona w 1947 przez liberałów antykomunistycznych (Niebuhr, Arthur J. Schlesinger Jr., Hubert Humphrey, Stewart Alsop) w masową organizację Amerykanie na rzecz Akcji Demokratycznej (ADA; Americans for Democratic Action), zdecydowanie wygrała rywalizację w liberalnym odłamie społeczeństwa. Koncepcyjnym wsparciem dla głoszonej przez Niebuhra idei walki ideologicznej z komunizmem oraz nawoływań Schlesingera do "walczącej wiary" w demokrację okazała się ogłoszona (anonimowo) w artykule The Sources of Soviet Conduct ("Foreign Affairs", VII 1947) przez dyrektora sztabu planowania politycznego przy Departamencie Stanu (i b. ambasadora w Moskwie) - George`a F. Kennana, doktryna "powstrzymywania" (containment) komunizmu, która stała się wytyczną polityki administracji Trumana. Antykomunistyczne i prodemokratyczne argumenty, wokół których zbudowany został ostatecznie liberalny konsensus, zebrał w 1949 w książce Żywotne centrum (The Vital Center) Schlesinger; koncepcja ta zakładała konieczność istnienia i odgrywania wiodącej roli, skupionego wokół Partii Demokratycznej, "żywotnego centrum" pomiędzy konserwatywną i izolacjonistyczną prawicą republikańską a lewicowymi radykałami; jego kanonem w polityce zagranicznej miał być antytotalitaryzm, powstrzymywanie komunizmu oraz sojusz i obrona państw demokratycznych, zaś w polityce wewnętrznej - także zwalczanie wpływów komunistycznych, lecz również pełna akceptacja interwencjonizmu gospodarczego i społecznego państwa, wraz z silną pozycją związków zawodowych AFL-CIO. Wypracowanie liberalnego konsensusu zepchnęło radykałów w polityczny niebyt i pozwoliło kwitnąć "żywotnemu centrum" ("liberałom zimnowojennym"), nawet mimo utraty przez Partię Demokratyczną na dwie kadencje (1953-61) Białego Domu, ponieważ w praktyce realizowała go także administracja republikańska.

Chociaż ataki z lewa były podejmowane przez radykalnych intelektualistów już od 1952 (antyamerykańska książka American-Russian Relations, 1781-1947 W.A. Williamsa), konsensus liberalny trwał aż po połowę lat 60., pod rządami demokratycznych prezydentów: J.F. Kennedy`ego i L.B. Johnsona. Konsekwencją rozkładu "żywotnego centrum" stało się natomiast odrodzenie lewicowego skrzydła (E. McCarthy, W. Fulbright, G. McGovern, E.M. Kennedy, J. Jackson) w Partii Demokratycznej, które podjęło skuteczną walkę z "liberałami zimnowojennymi" (Humphrey, Lane Kirkland, Henry M. Jackson); lewica demokratyczna proklamowała Nową Politykę (New Politics), dającą moralne alibi postulatom radykalnego egalitaryzmu społecznego i kulturowego w kwestiach wewnętrznych, a "odprężenia" w stosunkach z ZSRR, usprawiedliwiając także roszczenia "ruchów narodowowyzwoleńczych" w Trzecim Świecie i ustanawianie tam reżimów marksistowskich; ideolodzy "Nowej Polityki" (R.J. Barnet, M. Ruskin, J.K. Galbraith) głosili, że komunizm sprzyja procesom modernizacji w krajach takich, jak Chiny czy Kuba, a lokalne rewolucje marksistowskie w niczym nie zagrażają Stanom Zjednoczonym, które z kolei są jedynym zagrożeniem dla pokoju - gdy angażują się przeciwko rewolucji, co jest i niebezpieczne, i niemoralne.

[edytuj] Od trockizmu do "żywotnego centrum"

Usytuowanie późniejszych neocons w krajobrazie politycznym liberalizmu amerykańskiego było dość skomplikowane, jako że większość z nich znajdowała się w młodości na skrajnej lewicy, należąc do Amerykańskiej Partii Socjalistycznej Normana Thomasa, która swym radykalizmem dystansowała partie europejskie należące do Międzynarodówki Socjalistycznej, albo wprost związana była z ruchem trockistowskim; sam "ojciec" n. - Kristol i jego żona byli od 1940 członkami IV Międzynarodówki, należąc do frakcji "shermanitów", nazwanej tak od partyjnego pseudonimu Hermana Philipa Selznicka (urodzonego jako Philip Schechter), i nawet już jako neokonserwatysta Kristol oświadczył (1983), że jest z tego członkostwa "dumny"; trockistą był także jeden z późniejszych twórców doktryny nuklearnej USA i mentor drugiego pokolenia neocons - matematyk Albert Wohlstetter; Wattenberg, Kirkpatrick i E. Abrams działali w trockistowskiej młodzieżówce Demokraci Społeczni, założonej przez Maxa Shachtmana, a J. Muravchik był w latach 60. członkiem Partii Socjalistycznej. Ze związku z trockizmem wynikał jednak od początku ich antystalinizm; Glazer, Lipset i Bell już pod koniec lat 30. wiedli spory w środowisku studenckim z większością swoich stalinowskich kolegów; intelektualną trybuną trockistów było podówczas, stojące na wysokim poziomie, pismo literackie "Partisan Review". Na dalszą ewolucję ich poglądów w kierunku "zimnowojennym" wpłynęły lektury Niebuhra i Schlesingera, i ostatecznie środowisko to przyjęło liberalny konsensus, odnajdując się w "żywotnym centrum". Z inicjatywy Hooka utworzony został w 1950 - sponsorowany przez CIA, co zostało ujawnione w 1967 roku - Kongres Wolności Kultury (Congress for Cultural Freedom) z siedzibą w Paryżu, z którym związanych było wielu znanych intelektualistów europejskich (B. Croce, J. Maritain, J. Ortega y Gasset, B. Russell), w tym emigrantów z Europy Środkowo-Wschodniej, zaś Kristol - wraz z brytyjskim poetą o także trockistowskiej przeszłości, Stephenem Spenderem - założył w 1953 organ Kongresu, miesięcznik "Encounter". W obrębie "żywotnego centrum" późniejsi neocons stanowili nurt zarazem najbardziej antysowiecki i społecznie ultralewicowy; Podhoretz, który ze względu na wiek nie zdążył wziąć udziału w sporach ze stalinowcami lat 30. i 40., jeszcze przejmując redakcję "Commentary" - "znudzony (...) rozsądnie umiarkowanymi liberalnymi poglądami" (cyt. za: J. Ehrman, dz. cyt., 57) - miał zamiar przesunąć jego kierunek na lewo, do 1971 opowiadał się za wycofaniem się z Wietnamu, a dopiero dwanaście lat później napisał apologetyczną książkę: Dlaczego byliśmy w Wietnamie? (Warszawa 1991); Neuhaus pisał przemówienia dla pastora Martina Luthera Kinga, a Bell, Glazer i Novak jeszcze w 1972 agitowali za McGovernem.

[edytuj] Linki zewnętrzne

[edytuj] Polskie strony identyfikujace się z neokonserwatyzmem

• Europa XXI - Portal którego autorzy uważają się za polskich neokonserwatystów