Wikipedia:Nie przedstawiamy twórczości własnej
Z Wikipedii
Skrót: WP:OR, WP:NOR, WP:NPTW
 |
Ta strona jest zasadą polskiej Wikipedii. Jest powszechnie uznawana za standard, który wszyscy uczestnicy projektu powinni zachowywać. Śmiało edytuj tę stronę, ale wpierw upewnij się, że Twoje zmiany odzwierciedlają konsensus. W przypadku wątpliwości, przejdź na stronę dyskusji. |
Wikipedia nie jest miejscem na twórczość własną. Cytowanie źródeł jest najlepszą metodą, aby pokazać, iż hasło zostało oparte na materiałach zewnętrznych.
Nie przedstawiamy twórczości własnej (ang. No original research) jest jedną z trzech stałych zasad Wikipedii dotyczących treści artykułów - neutralny punkt widzenia oraz weryfikowalność danych to pozostałe dwie zasady. Powyższe zalecenia tworzą całość zapewniającą odpowiednią jakość artykułów w przestrzeni nazw Wikipedii i nie należy ignorować któregokolwiek z nich. Prosimy wszystkich wikipedystów o uwzględnianie ich wszystkich łącznie.
[edytuj] Twórczość własna
W Wikipedii twórczość własna to termin oznaczający informacje, których nie można odnaleźć w żadnych innych wartościowych źródłach. Termin ten oznacza nieopublikowane teorie, wynalazki, dane, hipotezy, argumenty czy pomysły, które zgodnie ze słowami Jimbo Walesa można nazwać "twórczością literacką czy swobodną interpretacją historii".
[edytuj] Źródła pierwotne i wtórne
- Źródła pierwotne to dane i informacje, takie jak znaleziska archeologiczne, fotografie, źródłowe dokumenty historyczne takie jak pamiętniki, spisy, zapisane przemowy, rozprawy sądowe czy wywiady; wyniki ankiet, wyniki obserwacji laboratoryjnych.
- Źródła wtórne to streszczenia, analizy, syntezy, interpretacje czy rozwinięcia źródłowych informacji i danych.
Umieszczanie w Wikipedii twórczości własnej, opartej na nigdzie nieopublikowanych źródłach pierwotnych jest zabronione. Bardzo dobrze widziana jest za to twórczość polegająca na zbieraniu i organizowaniu informacji z opublikowanych już źródeł. Ogólnie wszystkie hasła Wikipedii powinny opierać się na danych zebranych z powszechnie dostępnych źródeł pierwotnych czy wtórnych. Takie działanie nazywamy badaniami w oparciu o źródła a nie twórczością własną. Badania w oparciu o źródła są fundamentem każdej encyklopedii.
Wyjątek od powyższych reguł stanowią przypadki:
- gdy informacje podane w haśle są wystarczające, aby każda rozsądna dorosła osoba bez specjalistycznej wiedzy mogła potwierdzić prawdziwość hasła, oraz
- gdy w haśle nie ma żadnych analitycznych, syntetycznych, interpretacyjnych czy oceniających stwierdzeń, lecz stanowi ono tylko opis "faktów z natury", które każdy może łatwo zweryfikować na własną rękę - w takich sytuacjach artykuł może być w całości oparty na własnej obserwacji tych faktów. Przykładami mogą być hasła takie jak szarlotka czy pisuar.
W większości przypadków Wikipedia publikuje hasła, które można zweryfikować w źródłach pierwotnych lub wtórnych, a nie jakąś absolutną prawdę. Hasła opisują zdarzenia na podstawie źródeł napisanych przez osoby inne niż autorzy hasła - informacje w źródłach mogą być prawdziwe lub nie. Celem Wikipedii jest tworzenie haseł na podstawie uznanych źródeł, bez oceny własnej prawdziwości informacji podanych w tych źródłach. Jakość hasła bardzo wzrośnie gdy uniknie się twórczości własnej, a hasło będzie oparte na uznanych źródłach, niezależnie czy są to materiały pierwotne, czy wtórne, syntezy, generalizacje, interpretacje. Ważne aby były dostępne dla odbiorcy w formie książki w bibliotece, artykułu w czasopismie naukowym, czy na wiarygodnej stronie www.
Bardzo ważne jest właściwe cytowanie tekstu, aby czytelnik mógł sam odnaleźć i przeczytać materiały źródłowe.
W przypadkach gdy istnieją przeciwstawne opinie na dany temat, nie należy przypisywać żadnemu ze źródeł ostatecznej słuszności, zamiast tego należy oprzeć się na jak najpełniejszej liście źródeł prezentujących odmienne punkty widzenia i obiektywnie omówić informacje każdego z tych źródeł, dzięki czemu zostanie zachowana zasada Neutralnego Punktu Widzenia.
[edytuj] Dlaczego wykluczamy twórczość własną
Głównym powodem polityki wykluczania twórczości własnej jest walka z problemem, który stwarzają osoby z własnymi "kontrowersyjnymi" teoriami, osoby nie brane poważnie przez innych badaczy: "domorośli naukowcy" czy trolle posługujący się Wikipedią w celu ściągnięcia na siebie uwagi. Zasada ta pozwala eliminować wyssane z palca hasła bez konieczności szukania innych możliwych do użycia zasad. Często "domorośli naukowcy" cytują swoje własne kontrowersyjne materiały i powołują się na trudne do obalenia, nigdzie nie opublikowane teorie. Na szczęście czasopisma naukowe czy branżowe bardzo rzadko biorą tego typu materiały na serio. Dzięki temu hasła, których zawartości nie można potwierdzić w wiarygodnych źródłach najczęściej można uznać za "twórczość własną" i w efekcie usunąć.
Eliminacja twórczości własnej wpływa na reputację Wikipedii.
- Celem Wikipedii jest stworzenie wartościowej i poważnej encyklopedii, dlatego należy wykorzystywać zaufane i poważne źródła informacji.
- Bibliografie pozwalają czytelnikom zapoznać się z materiałami źródłowymi, ocenić samemu ich wartość i ewentualnie samemu do nich zajrzeć.
- Poleganie na opublikowanych materiałach pomaga w zrozumieniu, jakie punkty widzenia zostały zaprezentowane. Zobacz też Neutralny Punkt Widzenia.
- Bibliografie pomagają w poszerzaniu haseł. Ktoś znający ważne źródło danych, jeszcze nie wymienione w haśle najprawdopodobniej doda je do tekstu.
[edytuj] Przykłady
Hasło w którym występuje niepożądana twórczość własna można rozpoznać po:
- proponowaniu nowych, nigdzie nieopublikowanych hipotez, metod lub rozwiązań technicznych;
- generowaniu nowych, nieznanych dotąd idei;
- definiowaniu nowych, nikomu dotąd nieznanych terminów;
- tworzeniu nowych definicji do już istniejących terminów;
- posługiwaniu się własnymi argumentami (bez cytowania uznanych źródeł takich argumentów) które mają na celu wsparcie innych pomysłów, teorii, argumentów czy punktów widzenia;
- tworzeniu neologizmów, bez wskazania uznanych źródeł;
- podsumowywaniu faktów w sposób wygodny dla autora, bez wskazania tego typu syntezy w uznawanych źródłach.
Jeśli twoja praca powinna stać się częścią ludzkiej wiedzy, w tym Wikipedii, prosimy abyś zaczął od ich publikacji w czasopiśmie naukowym czy innych wiarygodnych miejscach, a dopiero później opublikował wszystko w Wikipedii, zgodnie z zasadą Neutralnego Punktu Widzenia.
Nie usuwamy stron gdyż są złe. Wikipedia po prostu nie jest właściwym miejscem na twórczość własną. Usunięte będą nawet teksty laureatów nagrody Pulitzera czy Nobla, gdyby przenosili oni tutaj nieopublikowane wcześniej pomysły.
[edytuj] Rola ekspertów
"No original research" nie oznacza iż eksperci nie powinni udzielać się na Wikipedii, wręcz przeciwnie - Wikipedia oczekuje udziału każdego eksperta. Tytuły naukowe czy deklarowana osobista wiedza i doświadczenie nie są jednak powodem dla którego można w Wikipedii uznać kogoś za eksperta. Za eksperta uznajemy każdą osobę, która jest autorem publikacji na dany temat zamieszczonych w uznanych źródłach. Ta zasada zabrania wypisywania swojej własnej wiedzy, jeżeli nie jest ona weryfikowalna. Własne badania już opublikowane w innych uznanych źródłach autor może przenieść na Wikipedię, publikując hasło w trzeciej osobie z podaniem bibliografii oraz zachowując zasadę neutralnego punktu widzenia. Publikacja bibliografii jest konieczna; nie można użyć wyników nie publikowanych jeszcze prac, czy źródeł pierwotnych znajdujących się w rękach tylko jednej osoby, gdyż nie ma możliwości weryfikacji ich faktycznego istnienia.
Mamy nadzieję, iż eksperci będą udzielać swojej wiedzy w oparciu o już opublikowane materiały. W Wikipedii nie istnieją jednak jakieś szczególne przywileje dla ekspertów, ma on takie same prawa i obowiązki jak każdy wikipedysta.
[edytuj] Opisy teorii w Wikipedii
Przy opisywaniu teorii i hipotez należy kierować się następującymi zasadami:
- należy jasno i krótko opisać główne założenia każdej teorii z podaniem źródła;
- jeśli istnieją sprzeczne, kontrowersyjne teorie na jeden temat - należy ograniczać się do opisu teorii akceptowanych przez większość oraz znaczącą mniejszość, z wyraźnym przypisaniem ich do określonych grup lub osób z uznanym autorytetem, będących zwolennikami tych teorii; teorie głoszone przez skrajne mniejszości lub "domorosłych naukowców" nie muszą, a nawet nie powinny być w Wikipedii zamieszczane.
Własne pomysły twórców lub niewielkich grup osób, nie uznawanych za poważne, powinny trafiać na Strony do usunięcia lub powinny zostać usunięte z tekstu. Pomysły takie niekoniecznie muszą być nieprawdziwe, ale odpadają, gdyż nie można ich potwierdzić w wiarygodnych źródłach.
[edytuj] Wiarygodne źródła
[edytuj] Źródła naukowe
W pierwszej kolejności za wiarygodne źródła uznajemy w Wikipedii czasopisma naukowe i specjalistyczne, książki wydawane przez uznane wydawnictwa uniwersyteckie lub oddziały firm specjalizujących się w publikacjach naukowych.
[edytuj] Źródła nie-naukowe
W hasłach na tematy nie-akademickie nie ma dobrej metody ustalenia prostej definicji "wiarygodności źródła". Ogólnie, większość z nas posiada jednak zdrowy rozsądek pozwalający na odróżnienie źródła wiarygodnego od niewiarygodnego. Czasopismo wydawane przez skrajne mniejszości polityczne czy religijne, w którym publikowane są prawie wyłączanie materiały własne, zgodne z duchem tych mniejszości, zwykle nie mogą być uznane za wiarygodne źródło. Przy ocenie wiarygodności źródła ważny jest też kontekst. Np: jeśli miesięcznik "Brzask" wydawany przez Komunistyczną Partię Polski napisze, że George Bush jest gejem, nie może to być uznane za wiarygodne źródło tej informacji i informacja ta nie powinna się znaleźć w Wikipedii. Jeśli ta sama informacja zostanie jednak opublikowana przez np. The New York Times, wówczas nie ma przeszkód, aby ją w Wikipedii umieścić. Miesięcznik "Brzask" może być jednak uznany za wiarygodne źródło informacji o działaczach i strukturze Komunistycznej Partii Polski.
Przed podjęciem decyzji o powoływaniu się na dane źródło warto zastanowić się, czy:
- Każdy może tam napisać?
- Jak dużo czytelników korzysta z tego źródła?
- Czy publikacja stanowiąca źródło nie jest autoreklamą?
- Czy wydawca źródła posiada jakiś system recenzowania i selekcji materiału przed opublikowaniem?
Wyobraź sobie sytuację, że dowiadujesz się, że ktoś zamierza wysłać do publikacji bardzo negatywną opinię na twój temat. Czy:
- jesteś wystraszony i obawiasz się pomówienia, gdyż wiesz, że wydawca jest znany z tego, że nie sprawdza dokładnie faktów i publikuje wszystko co jest zgodne z jego poglądami;
- jesteś pewien, iż wydawnictwo zatrudnia prawników, redaktorów i recenzentów, którzy selekcjonują i weryfikują teksty przed ich publikacją?
Jeśli odpowiedź jest zgodna z punktem 1. należy unikać używania tego źródła; jeśli jest zgodna z punktem 2. - tak, to jest wydawca, którego Wikipedia ocenia jako wiarygodnego.
W przypadku kontrowersji nad oceną źródła warto zaprosić do dyskusji więcej osób i wypracować konsensus, gdyż nie ma jasnej definicji wiarygodnych źródeł nie-naukowych.
[edytuj] Twórczość własna - zdjęcia
Wyjątek od reguły zabraniającej twórczości własnej stanowią zdjęcia. Zachęcamy wszystkich wikipedystów do publikowania własnoręcznie wykonanych zdjęć czy ilustracji, oprócz celowych fałszerstw w rodzaju fotomontaży mających przedstawić sytuacje, które naprawdę nigdy nie miały miejsca.
Powody zwolnienia zdjęć / grafiki z zasady niewprowadzania twórczości własnej:
- zdjęć używa się głównie do ilustrowania haseł, a nie do promowania własnych pomysłów czy popierania argumentów;
- bez zdjęć trudno byłoby stworzyć wolną encyklopedię, bo prawa autorskie ograniczają źródła i dostępność zdjęć z wolnymi licencjami. Osoby publikujące samodzielnie wykonane zdjęcia wypełniają tę lukę.
- zdjęcia na ogół przedstawiają rzeczywiste sytuacje, które musiały się wydarzyć, aby można je było sfotografować.
Jedynym problemem ze zdjęciami jest możliwość poddawania ich różnego rodzaju modyfikacjom, mogącym służyć do wprowadzania w błąd, np. tworzenie fotomontaży ilustrujących zdarzenia, które nigdy nie miały miejsca. Z tego powodu autor zdjęcia powinien opisać wszystkie zmiany w komentarzu do niego. Zdjęcia służące manipulacjom należy zgłaszać na stronie Wikipedia:Grafiki_do_usunięcia. Tego rodzaju materiałów, nawet uczciwie opisanych, nie powinno się używać w hasłach głównej przestrzeni nazw, twórcy mogą używać ich na własnych podstronach.
Materiały graficzne opisujące w jakikolwiek sposób twórczość własną (np. ilustrujące własne teorie) są niedozwolone. Wszystkie wgrywane zdjęcia muszą być zgodne z podstawowymi zasadami Wikipedii, zwłaszcza z Wikipedia:Weryfikowalność czy Wikipedia:Neutralny_punkt_widzenia.
[edytuj] Inne zasady i wytyczne
[edytuj] Weryfikowalność
Poprzez nacisk na umieszczanie w Wikipedii faktów, założeń, teorii, idei, twierdzeń, argumentów, które zostały opublikowane przez inne uznane źródła, zasada weryfikowalności i twórczości własnej są ze sobą powiązane.
Warunkiem umieszczenia czegoś w Wikipedii jest weryfikowalność, a nie absolutna prawda.
Szczegóły przeczytaj w Wikipedia:Weryfikowalność, zapoznaj się również z Wikipedia:Bibliografia.
[edytuj] Neutralny punkt widzenia
Zakaz twórczości własnej ogranicza też możliwość umieszczania w Wikipedii własnego punktu widzenia. Co więcej, nacisk na znaczenie umieszczania w Wikipedii tylko weryfikowalnych informacji tworzonych przez inne osoby niż autor artykułu, zachęca do uwzględniania wielu różnych punktów widzenia. W konsekwencji, zakaz twórczości własnej narzuca automatycznie wymóg dostosowania się do neutralnego punktu widzenia.
Dość często istnieje wiele powszechnie akceptowanych punktów widzenia na dany temat. W takich przypadkach, żaden poszczególny pogląd, nie ważne jak dokładnie zbadany, jest tym jedynie słusznym. Nie można oczekiwać od każdego Wikipedysty aby zapoznał się ze wszystkimi punktami widzenia. Istotne jest jednak aby każdy Wikipedysta jasno przypisywał określony punkt widzenia do określonej grupy jego zwolenników i klarownie definiował czy jest to punkt widzenia większości czy mniejszości.
[edytuj] Dyskusje na temat, na ile reprezentatywny jest dany punkt widzenia
Umieszczanie punktu widzenia, którego zwolennikami jest niewielka mniejszość może być potraktowane jako umieszczenie w Wikipedii twórczości własnej, ze względu na to, że zwykle w takich przypadkach nie można znaleźć niezależnego źródła, które by ten punkt widzenia uwzględniało.
Z maila wysłanego przez Jimbo Walesa, założyciela Wikipedii:
- jeśli dany punkt widzenia jest większościowy, nie powinno być problemu ze znalezieniem wiarygodnego źródła, które to potwierdza
- jeśli dany punkt widzenia jest uznany przez znaczącą mniejszość, nie powinno być problemu ze znalezieniem jego wiarygodnych przeciwników
- jeśli dany punkt widzenia reprezentuje opinię skrajnej mniejszości, nie powinien być on umieszczany w Wikipedii, niezależnie od tego czy komuś wydaje się, że jest on prawdziwy i nawet niezależnie od tego czy można go jakoś dowieść
Więcej na ten temat w Wikipedia:Neutralny punkt widzenia
[edytuj] Skąd się wzięła zasada "No original research"
Założyciel Wikipedii Jimbo Wales, tak oto opisał termin "original research":
- Termin "original research" powstał z praktycznych prób radzenia sobie z dziwacznymi teoriami fizycznymi, których pełno można znaleźć na stronach WWW. Podstawowa idea była tu następująca: Będzie bardzo trudno ustalić nam czy dana teoria jest prawdziwa czy nie. Nie wydaje się sensowne abyśmy rozstrzygali czy czyjaś nowa teoria fizyczna jest słuszna; nie mamy odpowiednich warunków i możliwości aby to ustalić. Co jednak możemy zrobić to sprawdzić czy teoria ta została opublikowana w wiarygodnym czasopiśmie naukowym. Prościej jest unikać prób samodzielnej oceny prawdziwości teorii i oprzeć się na opinii ludzi, którzy mają odpowiednie warunki i możliwości aby o tym zdecydować. Dokładnie ta sama zasada odnosi się także do historii.[1]
- Ci którzy całkowicie rozumieją dlaczego Wikipedia nie powinna tworzyć nowych teorii fizycznych poprzez cytowanie rezultatów eksperymentów i generowanie na tej podstawie czegoś nowego, miewają problemy ze zrozumieniem, że dokładnie to samo odnosi się do badań historycznych.[2]
[edytuj] Na temat stron dyskusyjnych i stron Wikiprojektów
Tak jak większość zasad Wikipedii, zasada No original research odnosi się do tekstów artykułów, nie do stron dyskusyjnych lub stron opisujących wikiprojekty, jakkolwiek większość ocenia umieszczanie swoich prywatnych poglądów i teorii na tych stronach jako co najmniej mało eleganckie.
Istnieją nieliczne strony, na których są umieszczane wyniki badań własnych nad samą Wikipedią. Np: en:Wikipedia:Statistics Department i en:Wikipedia:WikiProject Wikidemia. Strony te mogą z definicji zawierać original research - ale tylko odnoszący się do samej Wikipedii. Nie wolno w przestrzeni nazw "Wikipedia" umieszczać tekstów badań własnych nie odnoszących się do samej Wikipedii.
[edytuj] Inne opcje - miejsca gdzie można publikować twórczość własną
- Meta-Wiki, zobacz m:research, m:Wikiresearch, m:Wikimedia Research Network, m:wikiversity, m:category:research oraz m:statistics.
- Strony nie związane z Wikimedia Foundation, lecz bazujące na silniku Wikipedii i pozwalajace umieszcząc twórczość własną zobacz: en:Wikinfo, en:Everything 2 czy en:Urban Dictionary.
[edytuj] Zobacz również
- Wikipedia:Neutralny punkt widzenia
- en:Wikipedia:Google test - Test gogla
- en:Wikipedia:Verifiability - weryfikacja
- en:Wikipedia:Cite sources - cytowanie źródeł
[edytuj] Bibliografia
- Artykuł na temat Domorosłych naukowców: z listu Jimbo Wales, 12 lipca 2003
- "Original research", Jimmy Wales, 3 grudnia 2004
- "Original research" Jimmy Wales, 6 grudnia 2004
- "NPOV and 'new physics'" Jimmy Wales, 26 sierpnia 2003
- "NPOV and 'new physics'" Jimmy Wales, 26 sierpnia 2003 (kontynuacja)
[edytuj] Dodatkowe informacje
- Akademickie Wiki - twórczość własna mile witana.
- Wikiresearch, propozycja Wiki z twórczością własną.
