Persja

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Współczesny Iran

Persja – kraina historyczna w Azji Południowo-Zachodniej oraz państwo, które w 1935 zmieniło swą nazwę na Iran.

Spis treści

1 Historia
2 Bibliografia
3 Zobacz też

[edytuj] Historia

[edytuj] Pierwsze Imperium Perskie (Achemenidzi)

Zasięg imperium perskiego w czasach dynastii Achemenidów

Zobacz więcej w osobnym artykule: Achemenidzi.

Początki Persji sięgają VIII w. p.n.e., kiedy to ze stepów Centralnej Azji przybyli na tereny dzisiejszego Iranu Ariowie. Jedno z plemion aryjskich - Persowie - osiedliło się na zachód od starożytnego Elamu, u wybrzeży Zatoki Perskiej. Za założyciela pierwszej perskiej dynastii uważa się Achemenesa, od którego pochodzi jej nazwa – Achemenidzi, nie wiadomo jednak dokładnie, kiedy Achemenes panował. Pierwszy perski podbój związany był z upadkiem Elamu w wyniku asyryjskiego najazdu w 646 p.n.e. Korzystając z sytuacji, Persowie zajęli wschodnie tereny zniszczonego państwa. W 612 p.n.e., wraz z Medami i Babilończykami, Persowie zdobyli Niniwę, przyczyniając się do upadku Asyrii. Mimo to ich państwo było wciąż mało znaczące i często popadało w zależność od żyjących na północy Medów, którzy wówczas stali się jedną z największych potęg starożytnego świata.

Sytuacja ta zmieniła się, gdy władcą Persji został Cyrus Wielki. Około 551 p.n.e. stanął on na czele perskiego powstania przeciwko królowi Medów Astyagesowi. Król Medów najechał Persję, ale poniósł całkowitą klęskę. Pod Pasargady jego wojska i dworzanie przeszli na stronę Cyrusa (Medowie i Persowie byli blisko spokrewnieni), a Astyages stał się jeńcem perskiego władcy. Cyrus zajął następnie medyjską stolicę Hamadan, a następnie całe imperium Medów, rozciągające się wówczas od Anatolii aż po Wyżynę Irańską. Ukoronowaniem podbojów Cyrusa stało się zdobycie w 539 p.n.e. Babilonii. Tutaj również nie napotkał poważniejszego oporu, a mieszkańcy przyjęli go z radością, co zawdzięczał swojej sławie łagodnego i tolerancyjnego władcy. Jego panowanie zakończyło się w 530 p.n.e. śmiercią w bitwie z Śakami – koczownikami z Azji Centralnej.

Cyrus II Wielki

W ciągu kilkunastu lat Cyrus stworzył największe imperium, jakie dotychczas istniało. Jego panowanie wyróżniało się umiarkowaniem (m.in. w wysokości nakładanych danin) oraz poszanowaniem zwyczajów, praw i kultury podbitych ludów.

Oficjalną stolicą imperium było za panowania Cyrusa i Kambyzesa Pasargady w Persji, ale głównym ośrodkiem administracyjnym była dawna stolica Medów, Hamadan.

Następcą Cyrusa Wielkiego był Kambyzes II, który dołączył do imperium tereny Egiptu.

Następca Cyrusa Wielkiego - Dariusz I Wielki - przeniósł oficjalną stolicę do Persepolis (kilkanaście kilometrów na południowy zachód od Pasargady), a administracyjną do Suzy w Elamie. Dariusz zadbał o sprawny system pocztowy, niezbędny w zarządzaniu tak rozległym imperium, i drogi. Najsłynniejszą z nich jest tak zwana Droga Królewska z Suzy do Sardes, licząca 2575 kilometrów. Najlepsi kurierzy potrafili ją pokonać w tydzień, wymieniając konie i posilając się w 111 gospodach zbudowanych wzdłuż tej drogi.

W 338 r. p.n.e. król Macedonii Filip II podbił Grecję i zaczął przygotowania do podboju Persji. Po śmierci Filipa w 336 p.n.e. jego dzieło kontynuował syn Aleksander. Dwa lata później wyruszył na wschód i w kilka lat podbił całe imperium.

[edytuj] Hellenizm (Seleucydzi)

Zobacz więcej w osobnym artykule: Seleucydzi.

Po śmierci Aleksandra w 323 p.n.e. jego wodzowie rozpoczęli między sobą serię wojen o dominację w imperium (zobacz: wojny diadochów). Ostatecznie Persja znalazła się pod władzą Seleukosa i jego następców. W 238 p.n.e. niepodległość uzyskała Partia – kraina w północnej części Wyżyny Irańskiej. Co prawda pod koniec III w. p.n.e. Antioch III zdołał ponownie podporządkować sobie tę krainę, ale był to sukces chwilowy. W połowie II w. p.n.e. Partowie stali się na tyle silni, że zajęli Persję właściwą i wyparli Seleucydów z Iranu.

Za panowania Seleucydów Persja, podobnie jak i inne irańskie krainy, uległa hellenizacji. Była ona jednak powierzchowna i dotyczyła głównie elit, armii i administracji.

[edytuj] Konfederacja Partów

Zasięg imperium perskiego w czasach dynastii Arsacydów

Zobacz więcej w osobnym artykule: Arsacydzi.

Partowie początkowo kontynuowali helleńskie tradycje Seleucydów, ale z czasem ustąpiły one perskim. W 53 p.n.e. pod Karrami doszło do pierwszej bitwy między armią rzymską, a partyjskimi jeźdźcami. Rzymianie mimo liczebnej przewagi przegrali tę bitwę z kretesem. Starcie to zapoczątkowało długą historię wojen między obiema potęgami, które osłabiły Partów. W latach 224-226 n.e. ich panowanie zakończył Pers, wicekról Persji, Ardaszir I

[edytuj] Drugie Imperium Perskie (Sasanidzi)

Zasięg imperium perskiego w czasach dynastii Sasanidów

Zobacz więcej w osobnym artykule: Sasanidzi.

Ardaszir I założył dynastię Sasanidów (jej nazwa pochodzi od imienia jego dziadka Sasana). Uważał się za spadkobiercę Achemenidów i dążył do odbudowy perskiego imperium. W tym celu następca Ardaszira Szapur I (panował od 240) rozpoczął wielką wojnę z Rzymem korzystając z kryzysu w cesarstwie. Jednak mimo początkowych sukcesów nie zdołał powiększyć swego państwa kosztem Rzymu. Z kolei mu na wschodzie w walkach z Kuszanami odebrał im Sogdianę, Baktrię i dolinę Indusu.

Wojny Sasanidów z Rzymem trwały z przerwami przez kilka stuleci. Ostatnia i największa z nich zaczęła się w 607 roku najazdem Chosroesa II na cesarstwo wschodniorzymskie. Sasanidzki władca zdobył Syrię, Palestynę i Egipt, a jego wojska dotarły aż pod Konstantynopol. Nie rzucił jednak cesarstwa na kolana. Po wodzą cesarza Herakliusza wojska bizantyjskie odzyskały utracone prowincje. W 627 pod dawną stolicą Asyrii Niniwą Chosroes poniósł straszliwą klęskę i wkrótce potem został zamordowany. Perskie imperium ogarnęła wojna domowa. Dziesięć lat później pod Kadisiją arabscy muzułmanie pokonali armię perską. Koniec dziejów starożytnej Persji wyznacza śmierć ostatniego szachinszacha Jezdegerda III w okolicach Merwu w 651 roku.