Piąta kolumna
Z Wikipedii
Piąta kolumna, V kolumna, potocznie – dywersanci, sabotażyści, prowokatorzy, szpiedzy, wrogowie wewnętrzni.
Określenie "piąta kolumna" pochodzi z czasów hiszpańskiej wojny domowej (1936-1939). Użył go po raz pierwszy frankistowski generał Emilio Mola, który w 1936 r. w przemówieniu radiowym powiedział, że oprócz czterech kolumn wojsk generała Francisco Franco, maszerujących na Madryt, w mieście jest jeszcze piąta kolumna, czyli zwolennicy nacjonalistów w stolicy. Za tę wypowiedź gen. Mola został zresztą skrytykowany przez innych dowódców frankistowskich uważających, że republikanie wykorzystali ją jako usprawiedliwienie dokonywanych represji.
Terminu "V kolumna" używa się zwykle jako określenia grup dywersantów rekrutowanych spośród nacjonalistycznych środowisk w obrębie mniejszości niemieckiej w Czechosłowacji i Polsce w okresie hitlerowskiej agresji na te dwa kraje, a także wobec różnego rodzaju zagranicznych agentur wywiadowczych III Rzeszy współdziałających z wojskami regularnymi.
W okresie przed II wojną światową, na terenie Polski działały następujące organizacje niemieckie, uznawane za piątą kolumnę:
- Jungdeutsche Partei – obejmowała swoją działalnością całą przedwojenną Polskę
- Deutsche Vereinigung – działała na Pomorzu i województwie Poznańskim
- Deutsche Volksbund – obejmowała zasięgiem teren Śląska
- Deutsche Volksverband – organizacja aktywna w województwie Łódzkim
Wraz z kilkoma pomniejszymi organizacjami stowarzyszenia te skupiały w swoich szeregach ok. 25% ludności niemieckiej zamieszkującej terytorium II Rzeczypospolitej i utrzymywały stały, tajny kontakt z organami partyjnymi i wywiadu Niemiec – NSDAP, Auslandorganisation, Gestapo, Abwehra oraz SD.
W czasie kampanii wrześniowej, w dniu 3 września oddziały niemieckiej piątej kolumny, zorganizowane w formacje Selbstchutz, Volksdeutsche Mittelstelle i Hitlerjugend, dokonały akcji dywersyjnej w Bydgoszczy w wyniku której zginęła polska ludność cywilna i 240 żołnierzy Wojska Polskiego z przegrupowującej się Armii "Pomorze".
Wprawdzie działania V kolumny mają zwykle drugorzędne znaczenie, ale termin ten doskonale wpisuje się w stereotyp wroga wewnętrznego, co w warunkach wojennych bywa uzasadnieniem oraz przyczyną pogromów, represji wojska lub administracji rządowej przeciwko mniejszościom narodowym itp. zjawisk.
Pojęcie "piątej kolumny" przywołuje się m.in. w kontekście internowania obywateli USA pochodzenia japońskiego po ataku na Pearl Harbor (7 grudnia 1941 r.) oraz w odniesieniu do radykalnych środowisk muzułmańskich w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych po zamachu na World Trade Center (11 września 2001 r.). W czasie przemówienia (19 czerwca 1967 r.) Władysław Gomułka nazwał Żydów mieszkających w Polsce "piąta kolumną".
