Trzęsienie ziemi w Lizbonie, 1755
Z Wikipedii
Trzęsienie ziemi w Lizbonie miało miejsce 1 listopada 1755 roku o godzinie 9.20 rano; pozostawiło po sobie niemal zupełnie zrujnowaną Lizbonę oraz zniszczoną większą część południowego wybrzeża — aż do Algarve. Bezpośrednio po trzęsieniu ziemi wystąpiło zjawisko tsunami. Fale tsunami, według późniejszych obliczeń, mogły osiągać wysokość do 20 metrów. Na obszarze niedotkniętym przez morze szalały setki pożarów. Katastrofa pociągnęła za sobą ok. 100 tys. ofiar śmiertelnych.
Było to jedno z najtragiczniejszych (pod względem liczby ofiar) trzęsień ziemi w historii ludzkości. Współcześni nam geolodzy obliczają, że trzęsienie ziemi w Lizbonie miało natężenie 9 stopni w skali Richtera.
Po tym katakliźmie Wolter sformułował słynne pytanie: "Dlaczego Lizbona?", które zawarł w swoim "Poemacie o trzęsieniu ziemi w Lizbonie". Wywołało ono polemikę i wymianę korespondencji między Wolterem i Janem Jakubem Rousseau.
Spis treści |
[edytuj] Trzęsienie
Trzęsienie dało się wyczuć 1 listopada, w dniu "Wszystkich Świętych". Epicentrum nie jest do chwili obecnej jednoznacznie określone, gdyż sejsmolodzy przeprowadzając swe obliczenia różnią się w tej kwestii. Mimo to wszyscy zgodnie twierdzą, ze epicentrum trzęsienia ziemi było umiejscowione na dnie oceanu, od 150 do 500 km na południowy zachód od Lizbony. Ze względu na kolejne silne trzęsienie ziemi, które wystąpiło w 1969 roku w tzw. "Banco de Gorringe", to właśnie miejsce jest aktualnie uznawane jako najbardziej prawdopodobne epicentrum trzęsienia ziemi z 1755.
Z relacji świadków wynika, że ruchy tektoniczne ziemi były wyczuwalne w czasie od 6 minut do 2 godzin i 30 minut, zależnie od miejsca. W centrum Lizbony ziemia pękała tworząc rozstępy dochodzące do 5 metrów szerokości. Widząc to zjawisko wielu ocalałych szukało ucieczki w pobliże portu, obserwując cofanie się wody i odsłonięcie dna morskiego, wypełnionego wrakami zatopionych statków i straconych ładunków. Kilkadziesiąt minut później nadeszła fala o wysokości ok. 20 metrów i zalała port wraz całym centrum Lizbony. Na terenach, gdzie tsunami nie dotarło, rozszalały się pożary, które trwały 5 i więcej dni. Lizbona nie była jedynym miastem doświadczonym w tej katastrofie. Całe południe Portugalii, a konkretnie Algarve, zostało zniszczone, a nadbrzeżne miejscowości zalane. Fale tsunami pojawiły się w całej Europie i na północy Afryki.
Spośród 275 tysięcy mieszkańców Lizbony 90 tys. uważa się za ofiary śmiertelne. Także w pobliskim Maroko zginęło tego dnia około 10 tys. osób.
Około 85% zabudowy Lizbony uległo zniszczeniu, włączając w to pałace, biblioteki, klasztory, kościoły, szpitale i domy prywatne. Oddany do użytku 6 miesięcy wcześniej gmach Opery został całkowicie spalony. Pałac królewski usytuowany nad Tagiem legł w gruzach pod wpływem ruchów ziemi, a następnie został zalany przez tsunami. Wewnątrz znajdowała się biblioteka zawierająca 70 tys. woluminów i setki dzieł sztuki, włączając dzieła Tycjana, Rubensa i Correggio. Cenne archiwum królewskie zawierające dokumenty dotyczące badań oceanograficznych oraz inne podobnej wartości zbiory także zostały stracone na zawsze. Trzęsienie zniszczyło największe kościoły Lizbony, Katedrę Świętej Marii, Bazyliki: Św. Pawła, Św.Katarzyny, Św.Wincentego i Zmiłowania Misericordia. Klasztor Do Carmo w centrum miasta został zniszczony, a jego ruiny, które pozostawiono jako pamiątkę po kataklizmie mogą być zwiedzane przez turystów do dnia dzisiejszego. W czasie trzęsienia ziemi zaginął w całości i bez śladu grobowiec Alvaresa Pereiry, który znajdował się w tym właśnie klasztorze. Spłonął szpital królewski "Wszystkich Świętych", a w nim setki pacjentów. Rejestry podróży historycznych Vasco da Gama i Krzysztofa Kolumba zostały bezpowrotnie stracone, taki sam los spotkał także mnóstwo zabytkowych budowli w stylu manuelińskim.
[edytuj] Dzień następny
Rodzina królewska cudownym zbiegiem okoliczności ocalała. Król Józef I i dwór opuścili tego dnia miasto, aby wziąć udział w porannej mszy w podlizbońskiej miejscowości Santa Maria z Belem. Nieobecność króla w mieście zawdzięcza się zachciance księżniczki, aby spędzić dzień Wszystkich Świętych poza miastem. Ze względu na katastrofę król nabawił się fobii przebywania w zamkniętym pomieszczeniu i resztę życia spędził mieszkając w luksusowych konstrukcjach namiotowych, specjalnie dlań zaprojektowanych.
Podobnie jak król, minister wojny i przyszły premier Portugalii Marquês do Pombal przeżył trzęsienie. Bardzo praktyczny w działaniach nakazał wojsku natychmiastową odbudowę Lizbony. Mówi się, że na zadane pytanie "I co teraz?", zwykł odpowiadać "Pochować zmarłych i zatroszczyć się o żywych." Nakazał ugasić szalejące pożary i pogrzebać ofiary, aby uniknąć epidemii.
Minister i król zakontraktowali natychmiast architektów i inżynierów. W niecały rok po trzęsieniu ruiny zostały ostatecznie usunięte, a prace nad rekonstrukcją Lizbony szybko posuwały się naprzód. Król życzył sobie, aby nowe miasto było uporządkowane, posiadało wielkie place i szerokie prostopadłe aleje. W owym czasie ktoś spytał Marquesa do Pombal: "po co komu tak szerokie ulice?" W odpowiedzi usłyszał: "pewnego dnia okażą się wąskie."
Nowe centrum Lizbony znane dzisiaj jako Baixa Pombalina jest starym miastem Lizbony. Zabudowa jest pierwszą na świecie skonstruowaną z myślą o ochronie antysejsmicznej. Wszystkie tutejsze kamienice były najpierw w formie modeli z drewna poddane testom maszerującego dookoła nich wojska.
[edytuj] Skutki społeczne
Pierwszy dzień tego miesiąca pozostanie w pamięci na wieki z powodu trzęsienia ziemi i pożarów, co zrujnowały większą część tego miasta. Gazeta de Lisboa, Listopad 1755
Trzęsienie ziemi nie tylko zniszczyło samo miasto, ale miało także swój oddźwięk społeczno -ideologiczny. Lizbona w owym czasie była katolicką stolicą państwa o wielkich tradycjach w budowie klasztorów i kościołów, w pełni zaangażowaną w ewangelizację swoich zamorskich kolonii. Fakt wystąpienia trzęsienia ziemi w Lizbonie i zniszczenia wielu ważnych obiektów sakralnych, właśnie w dzień świąteczny (Wszystkich Świętych) wzbudził wiele zainteresowania kwestiami polityki kościoła w całej Europie. Z punktu widzenia przeciętnego XVIII-wiecznego katolika, mieszkańca Europy, było to bardzo trudne do zrozumienia, szokujące zrządzenie nadprzyrodzone.
W dziedzinie polityki, trzęsienie pozostawiło także niekorzystny oddźwięk. Faworyzowanie przez Króla ministra Marquês do Pombal nie podobało się arystokracji, spośród której wielu zabiegało o podobne względy. Po 1 listopada kompetentne poprowadzenie spraw związanych z następstwami trzęsienia przez Marquêsa do Pombal (tytuł "Markiz"- Marques, był mu przyznany w 1770), zagwarantowało mu większą władzę i wpływ na króla. Król natomiast korzystając z nadarzającej się okazji pogłębił ustrój absolutyzmu.
Stan ten spowodował głębokie niezadowolenie arystokracji, które miało swoją kulminację w próbie zabójstwa króla i w konsekwencji skazanie na śmierć kilku członków magnackiej rodziny Tavora. Wszystko to przyczyniło sie do osłabienia Portugalii na arenie międzynarodowej i zakwestionowania jej ambicji imperialistycznych.
[edytuj] Trzęsienie ziemi i filozofia Oświecenia
Rok 1755 należy do epoki ożywionych zmian społecznych. Rewolucja przemysłowa, Oświecenie i Kapitalizm stworzyły w wielu krajach Europy podstawy do budowy nowoczesnego modelu społeczeństwa. Trzęsienie ziemi wpłynęło znacząco na myślicieli Oświecenia. Wielu filozofów włączyło do swoich prac notatkę na temat trzęsienia ziemi w Lizbonie. Spośród nich wyróżnić można Voltairea, (w Candide oraz w Poème sur le désastre de Lisbonne (Poemat o katastrofie w Lizbonie)).
[edytuj] Narodziny sejsmologii
Sumienność i determinacja ministra nie ograniczyła się wyłącznie do rekonstrukcji miasta. Marques do Pombal przeprowadził we wszystkich parafiach Portugalii ankietę, dotyczącą trzęsienia ziemi i jego skutków w całym kraju. Do podstawowych pytań należały następujące;
- Jak długo trwało trzęsienie?
- Ile razy powracało?
- Jakiego rodzaju straty spowodowało?
- Jak reagowały zwierzęta?
- Co się stało ze studniami?
Odpowiedzi zostały zdeponowane w archiwum Torre do Tombo, gdzie znajdują się do dziś. Dzięki uzyskanym odpowiedziom naukowcy posiadają wiarygodne źródło informacji o przebiegu trzęsienia ziemi w Lizbonie. Ankieta Marquesa do Pombal pozostaje pierwszą znaną próbą opisu zjawisk sejsmologicznych na świecie. Z tego względu Marques do Pombal, jest uznawany za prekursora sejsmologii.
Przyczyny geologiczne trzęsienia i aktywność sejsmiczna w rejonie Lizbony są ciągle poddawane naukowym dyskusjom. Pomimo, iż istnieją przesłanki do występowania wielkich trzęsień w odstępach ok. 300 lat i Lizbona jest usytuowana w pobliżu ubytku tektonicznego, większość tak potężnych trzęsień ziemi ma miejsce jedynie na styku kontynentalnych płyt tektonicznych. Niektórzy sejsmolodzy portugalscy uważają, że trzęsienie było następstwem tarcia dwóch płyt tektonicznych, euro-azjatyckiej i afrykańskiej.
[edytuj] Zobacz też
