Wiersz
Z Wikipedii
Wiersz – sposób organizacji tekstu, polegający na powtarzaniu się w nim odcinków o takich samych właściwościach strukturalnych; przeciwieństwo prozy; utwór o swoistej językowej kompozycji, w której wers (linijka wiersza wyodrębniona intonacyjnie i graficznie) pełni funkcję wierszotwórczą, wykorzystuje środki stylistyczne w funkcji poetyckiej, impresywnej lub ekspresywnej.
[edytuj] Budowa wiersza
Na budowę wiersza składają się:
- liczba strof
- liczba wersów w strofie
- liczba sylab (zgłosek) w każdym wersie
- rymy (z uwzględnieniem wszystkich cech)
[edytuj] Rodzaje wierszy
Ze względu na strofikę wyróżniamy wiersz:
- stroficzny – zbudowany z wyraźnie zaznaczonych strof, np. epigramat, fraszka
- stychiczny (ciągły) – zbudowany z wersów ciągłych, bez podziału na strofy, np. Pan Tadeusz
- biały – bezrymowy
- sylabiczny
- jednakowa liczba sylab w każdym wersie
- stały akcent (na drugiej sylabie od końca) przed średniówką i w wyrazach kończących wers
- średniówka w wersach dłuższych niż ośmiozgłoskowe
- regularne rymy żeńskie
- sylabotoniczny
- bardziej zrytmizowany niż wiersz sylabiczny
- jednakowa liczba sylab w wersie
- jednakowa liczba sylab akcentowanych w wersie i ich stałe miejsca
- toniczny - Występuje w nim jednakowa liczba akcentów w każdym wersie, równocześnie ich rozkład nie jest stały. Na przykład w "Księdze ubogich" J. Kasprowicza, w strofie: "Umiłowanie ty moje! (dwa zestroje akcentowe)/ Kształty nieomal dziecięce! (trzy zestroje akcentowe)/ Skroń dotąd nie pomarszczona (trzy zestroje akcentowe)/ Białe, wąziutkie ręce" (trzy zestroje akcentowe). Dzięki regularnemu układowi zestrojów akcentowych w poszczególnych wersach wybija się rytm, tempo muzyczne strofy. Poeci, którzy stosowali wiersz toniczny, to m.in. W. Broniewski, J. Tuwim, K. Iłłakowiczówna, T. Gajcy.
- wolny (intonacyjny, zdaniowy);
- rym tworzą powtarzające się wersy
- długość wersów nie jest jednakowa
- intonacja wierszowa zamiast składniowej (stąd często stosowana przerzutnia)
- fazy intonacyjne pokrywają się ze składniowymi
- często rezygnacja z podziału na strofy (wiersze wolne często są wierszami stychicznymi)
- nie jest też wymogiem stosowanie rymów (stąd też są to najczęściej wiersze bezrymowe – białe)
- poezja współczesna wykorzystuje najczęściej wiersz wolny
- nieregularny – utwór rytmicznie rozmaity; najważniejszą cechą kompozycji jest jej nieregularność, stosowana w celu zaskoczenia odbiorcy
- graficzny - słowa bądź wersy tworzą ilustrację związaną z ruchem w sztuce "arte prowera"; wiersz tworzy: krzyż , słowo, ilustrację, myśl
- poezja konkretna - Apoliner (francuski poeta) nazwał swoje wiersze poezją konkretną; wersy tworzą ilustrację np. wieży Eiffla
- carmina figurata - powstał na kanwie zabawy literackiej, rodzaj artystycznej rozrywki, w dobie staropolskiej tuż po zakończeniu antyku; wersy układały się na kształt przedmiotu, zjawiska o którym mówił utwór
- gobelinowy - związany z literaturą XX wieku, obrazek kolażowy; Stanisław Czycz wprowadzał znaki graficzne: nuty, pięciolinie, słowo; nie trzeba ich czytać chronologicznie
