Карл Маркс

From Википедиа

Karl Heinrich Marks Карл Ҳенрих Маркс

Зодаи	5 май, 1818
Вафот кард	14 март, 1883
Вазифа	файласуф ва иқтисоддон

Карл Ҳе́нрих Маркс (олмонӣ: Karl Heinrich Marx; АФБ: [kɑrl.haɪnrɪx.mɑrks]) (5 май соли 1818, Трир — 14 март соли 1883, Лондон) — файласуф, иқтисоддон, рўзноманигори сиёсӣ. Дар асоси асарҳои ў ҳаракатҳои коммунистӣ ва сотсиалистӣ бунёд ёфтаанд.

[вироиш] Тарҷумаи ҳол

[вироиш] Даврони ҷавонӣ

Карл Маркс дар оилаи ҳуқуқшинос ба дунё омадааст. Ў дар шаҳри Трир ба дунё омадааст. Падараш, Ҳенрих (Гиршел) Маркс (Heinrich Marx), ва модаран, Генриетта Пресбург (Пресборк), аз авлоди раввинҳо мебошанд.

Солҳои 1830—1835 дар гимназияи шаҳри Трир таҳсил кардааст ва онро дар синни 17-солагӣ бо баҳои аъло хатм намудааст. Соли 1836 бо Ҷенни фон Вестфален (Jenny von Westphalen) хонадор шудааст.Баъд аз хатми гимназия, Маркс ба донишгоҳи шаҳри Бонн ва баъдтар шаҳри Берлин дохил мешавад. Дар ин ҷо ў илми ҳуқуқро меомўзад, вале баъдтар шуғли дўстдоштааш таъриху фалсафа мегарданд.

Карл Маркс

[вироиш] Ҳаёт ва фаъолият то соли 1849

Соли 1841 Карл Маркс донишгоҳро бо ҳимояи рисола оиди фалсафаи Эпикурхатм намуд. Маркс он замон пайрави фалсафаи идеалистии Гегел буд. Дар Берлин ў ба маҳфили навгегелчиён (Бруно Бауэр ва ғ.) пайваст.

Баъд аз хатми донишгоҳ Маркс Боннро чун ҷои истиқомат интихоб кард, бо умеди он, ки дар донишгоҳи ин ҷо профессор шавад. Вале сиёсати реаксионии ҳукумат ўро водор сохт, ки аз вазифаи устодии донишгоҳ даст кашад. Солҳои 1842—1843 Карл Маркс дар рўзномаи Rheinische Zeitung шаҳри Кёлнба ҳайси рўзноманигор ва муҳаррир кор кард. Дар аввал, Маркс барои барҳамдиҳии сензура баромад мекард, вале баъдтар ў ба танқиди ошкорои ҳукумат гузашт (бисёр мақолаҳои ў аз тарафи сензура манъ карда мешуданд ё таҳрир меёфтанд). Ҳукумат моҳи марти соли 1843 рўзномаро баст, ҳарчанд ки Маркс муҳаррир набуд. Кор дар матбуот ба Маркс нишон дод, ки ў фанни иқтисодиёти сиёсиро хуб намедонад ва ў бо тамоми ғайрату кўшиш ба омўзиши он машғул шуд. Ў, инчунин, кори рўзноманигориро низ давом дод.

Маркс соли 1843 ба ашрофзодадухтар Ҷенни фон Вестфален, ҷияни сарвари ширкати Phillips хонадор мешавад. Оилаи ҷавон ба Париж меояд, ки дар он ҷо Маркс бо Генрих Гейне ва Фридрих Энгелс шинос мешавад. Маркс бо Энгелс то охири умраш ҳамкорӣ мекунад.

Соли 1845 аз Париж бадарға мешавад ва монанди Энгелс ба Брюссель мекўчад. Дар он ҷо онҳо асари «Идеологияи олмонҷ»-ро таълиф мекунанд, ки фалсафаи Гегел ва навгегелчиёнро танқид мекард. Баҳори соли 1847 Маркс ва Энгелс узви ҷамъияти махфии «Иттиҳоди коммунистон» — ҷамъияти муҳоҷирони олмонҷ, ки бо онҳо Маркс дар Лондон шинос шуда буд, гардиданд. Бо супориши ин ҷамъият, онҳо «Манифести Ҳизби Коммунист»-ро тартиб доданд, ки он 21 феврали соли 1848 чоп шуд.

Вақте ки инқилоби феврали соли 1848 ба амал омад, Марксро аз Белгия бадарға карданд. Ў ба Париж баргашт ва аз он ҷо боз баъд аз инқилоби моҳи март ба Олмон ба Кёлн рафт.

[вироиш] Зиндагӣ дар Лондон

Карл Маркс был 16 майи соли 1849 аз Олмон ронда шуд. Маркс аввал бо оилааш ба Париж рафт, вале аз он ҷо низ баъд аз намоиши 13 июни соли 1849 бадарға шуда, роҳи Лондонро пеш гирифт ва дар ин ҷо то охири умр иқомат намуд.

Шароити ҳаёти оилаи Маркс дар муҳоҷират хеле вазнин буд. Агар кғмаки пулии доимӣ аз тарафи Энгелс ва мақоланависӣ дар рўзномаҳо намебуд, Маркс натанҳо навиштани китоби «Сармоя»ро тамом намекард, балки аз гуруснагӣ мемурд. Дар ин даврон асарҳои асосии бахшида ба иқтисодиёт навиштаи ў таълиф ёфтаанд.

Карл Маркс

Соли 1864 Маркс организовал «Созмони байналмилалии коргаро»-ро таъсис дод, ки (International Workingmen’s Association, баъдтар номи Интернатсионали Якумро гирифт).

Дар ибтидо созмон аз анархистҳо, трэйдюнионистҳои бритониёвӣ, сотсиалистҳои фаронсавӣ ва ҷумҳурихоҳони итолиёвӣ иборат буд. Баъдтар ихтилофи назар байни Маркс ва пешвои анархистҳо Михаил Бакунин боиси аз созмон ҷудошавии анархистон гардид. Дар соли 1872, баъд аз шикасти Коммунаи Париж Интернатсионали Якум ба Ню-Йорк кўчид, вале пас аз чаҳор сол дао соли 1876 он барҳам дода шуд. Кўшишҳои дубора барқарорсозии созмон дар солҳои минбаъда бенатиҷа анҷом ёфтанд. Вале Интернатсионали Дуюм, ки ба он аксари ҳизбҳои ҳукмрони Инглистон, Фаронса, Олмон, Испониё ва дигар мамолики аъзои Иттиҳоди Аврупо дохиланд, соли 1889 баъд аз 6 соли вафоти бунёдгузори Интернатсионали Якум таъсис ёфт.

Соли 1867 ҷилди аввали «Сармоя» рўи чопро дид.

Карл Маркс соли 1883 дар синни 64-солагӣ дар Лондон вафот кардаааст ва дар қабристони «Highgate-Cemetery» дафн шудааст. Ҷилдҳои охирини «Сармоя» аз тарафи Энгелс баъд аз марги Маркс чоп шуданд.