Ҳайрат
From Википедиа
Хайрат дар Бухоро аз оилаи мазлум соли 1878 ба дунё омадааст у тахсили ибтидоиро дар назди падараш гирифта саводнок шуд. Вале аввал модар ва дар сини 12- солаги падараш хам аз хаёт чашм пушид. Барояш зиндаги вазнин гардид. Сипас у тахсили худро дар мадраса давом дод. Махз дар хамин даврахо устод Айни бо Хайрат шиносои пайдо кардааст. Айни Хайратро бо яке аз мардони фозил ва шеърпарвар Шарифчонмахдум ошно кард. Бо воситаи Шарифчон Хайрат бо одамони номдор шоирону донишмандони бузург алока пайдо намуда аз онхо доир ба илму фарханг ва нозукихои пешаи шоири таълим гирифт. Махсусан дар тагйир ёфтани чахонбинии адиб мутолиаи дасхати асари Аҳмади Дониш «Наводирулвакоеъ» ахамияти калон дошт.Хайрат пас аз мутолиаи ин асар сабаби бисёр ходисаю вокеахо, нуксону иллатхои ичтимоии рузгорро дарк намуд. Дигар шахсияти Дониш хамчун шахси бофазлу дониш, нотарс , ростгую поквичдон ба ояндаи Хайрат таъсири калон расонд ва баъдтар яке аз пайравони мактаби адабии Дониш гардид. Хаёти минбаъдаи Хайрат бо азобу машаккат мегузарад. Нодори ва муфлиси Хайратро ба танг меораду дардманд мешавад. Харчанд дустонаш барои бех шудани саломатии у саъй карда бошанд хам , фоида намебахшад. Хайрат соли 1902 аз касалии сил вафот мекунад. Мероси адабии Хайрат чандон зиёд нест . Шоир асархояшро ба шакли девон надароварда буд. Пас аз вафоташ Айни ва Мунзим шеърхои парокандаи уро чамъ намуда , ба шакли девон медароранд , кимикдори абёти девон ба 2000 байт мерасад. Хайрат шоири лирик буд. Кариб хамаи ашъори у дар жанрхои хурди лирики суруда шудаанд. Мазмуну мундаричаи идеявии асархои уро танкиди замон , ахли чоху мансаб, шикоят аз нодорию бечораги, тараннуми дусти, мухаббати поки инсони ва гайра ташкил медихад.
Хайрат дар рубоии зер зулму бедодии амалдорону сохибмансабонро сахт накухиш менамояд:
- Эй рафта тарики чафокории халк
- Пархез накарда хеч аз зори халк.
- Эй пирзада , то ба кай аз кай аз кахр зани
- Хамчун акраб неши ситамгории халк?
Дар рузгори Хайрат ба намуди зохир ахамият додан мисли касали вабо пахн шуда буд. Ашхосе , ки саллахои калон, чомахои киматбахо ва ришу фаши дароз медоштанду, одамони бохирад ва донишманд хисоб меёфтанд. Аммо дар амал бештари онхо а фазлу дониш ори ва ёвагу буданд. Хайрат дар газали поён чунин ашхосро сахт мазаммат кардааст;
- Эй хар хами дастори ту бозори калова,
- Риши ту ба бозори каловаст илова.
- Рухсори ту як шаттазаминест пур аз захр,
- Бинии ту дар захкаши он китъа чу нова.
- Сар хамчун каду холию аз харза дахон пур,
- Комат чу шутур навчаю ишкам чу качова.
- Атвори ту чун вахшию андоми ту манфур,
- Кирдори ту бумаънию гуфтори ту ёва.
Хайрат истеъдоди баланди суханвари дошт. Тасвирхои табии тару тоза, забони равону сода хоси ашъори рангини у буданд. Масалан , газали поёнро чун намуна меорем, ки шоири номурод хануз онро дар сини 16 – 17 солагиаш иншо намудааст.
- Эй савр бе ибо ба чаман сар кашидаи
- Моно, ки сарви комати уро надидаи.
- Ороми сарв, ман бувад аз чуйбори чашм,
- Эй сарв агар ту бар лаби чу орамидаи.
- У сарви дилбар асту равон асту дар хиром,
- Ту сарви бебарию ба кенче хазидаи.
Хамин тавр аксарияти ашъори Хайрат аз чихати мазмуну мундарича ва сабки нигориш дар пояи баланд меистанд. У бо асархои худ барои демократи кунонидани зебони адаби сахми арзанда гузоштааст.
 |
Мақолаи мазкур дар бораи шоир нопурра аст. Шумо ба Википедиа бо пурракардани он ёрӣ расонед. |
