Wikipedia:Vormleer Brugs

From Wikipedia

Dit artikel es geschreevn in 't Brugs, en da zoe best ozô bluuvn.

---

Inoud 1 Auteurs 2 Voornoamwoord'n 2.1 Persoonlyke voornoamwoord'n 2.2 Bezittelyke voornoamwoord'n 2.3 Bezittelyke voornoamwoord'n, zelfstandig gebruukt 2.4 Anwyzende voornoamwoord'n 2.5 Anwyzende voornoamword'n, zelfstandig gebruukt 2.6 Onbepoalde lidword'n 2.7 Onbepoalde voornoamwoord'n 2.8 Vroagende voornoamwoord'n 2.9 Wederkerende voornoamwoord'n 3 Byvoeglyke noamwoord'n 3.1 Byvoeglyk gebrukt 3.2 Zelfstandig gebrukt 4 Werkwoord'n 4.1 Sterke werkwoord'n 4.1.1 Edigen tyd 4.1.2 Verleen tyd 4.1.3 Over de 7 klassen 4.2 Zwakke werkwoord'n 4.2.1 Edigen tyd 4.2.2 Verleen tyd 4.2.3 Specioale reekse 4.3 Onregelmoatige werkwoord'n 4.3.1 Edigen tyd 4.3.2 Verleen tyd 4.4 Umlaut bi 2e en 3e p.ev. 4.5 'worden' en 'zullen' int Brugs 5 Trap'n van vergelykienge 6 Verkleenwoord'n 7 Cyfers 7.1 Oofdcyfers 7.2 Cyfers in de reke 8 Referes'n

[bewerk'n] Auteurs

• Narayan (Brugs)
• Endriek (Brugs)
• Zeisterre (Blank'nbergs)
• ...

[bewerk'n] Voornoamwoord'n

[bewerk'n] Persoonlyke voornoamwoord'n

	1e ev.	2e ev.	3e ev. m.	3e ev. v.	3e ev. o.	1e mv.	2e mv.	3e mv.
Onderwerp (beklemtoond)	ik	gy	ie, je, em	zy	et	wyder, wynder	gyder, gynder	zyder, zynder
Onderwerp (onbeklemtoond)	'k	ge, g', je, j'	je, j', e	ze, z'	't	me, m', w'	ge, g', je, j'	ze, z'
Voorwerp	myn	joen	em	eur	't	oens, ons, uus	junder	under

Gesprekk'n

• 'K’en joen nie gezien, woa zoate gyder wel? G'et toch gewist? (Brugge)
• 'k En joen nie gezien, woa zaat je gynder wel? J'et er gynder toch gewist? (Blank'nberge)
  • Ik heb jou niet gezien, waar waren jullie wel? Jullie zijn er toch naartoe geweest?

• Oe g'e my nie gezien? Me woarn wyder doa pertanks. Moa wyder en junder wel gezien wè. E zyder woarn doa oke, moa z'en us ook nie teegngekomn. (Brugge)
• Oewe, j'e myn nie gezien? Me woaren mynder doa pertang. Moa wynder en junder wel gezien, wè. En zynder woaren doar ook, moa ze zyn uus ook nie teegngekommn. (Blank'nberge)
  • Hoezo je hebt mij niet gezien? Wij waren er nochtans. Maar wij hebben jullie wel gezien hoor. En zij waren er ook maar zij zijn ons evenmin tegengekomen.

• Em et under gezeid datn nie me joen koste komn. (Brugge)
  • Hij heeft hen gezegd dat-ie niet met jou kon komen.

[bewerk'n] Bezittelyke voornoamwoord'n

	ev. m. (vint)	ev. v. (vrouwe)	ev. o. (meistje)	mv. (kinders)
1e ev.	myn, myne	myn, my	my	myn
2e ev.	joe(n), joene	joen	joe	joen
3e ev. m.	zy, zyn, zyne	zy, zyn	zy	zy, zyn
3e ev. v.	eurn, eure	eur	eur	eur
3e ev. o.	zy, zyn, zyne	zy, zyn	zy	zy, zyn
1e mv.	uzn, uze, oeze	uze, oeze	uus, oes	uze, oeze
2e mv.	junder(n), juder(n)	junder	junder	junder
3e mv.	under(ne)	under	under	under

[bewerk'n] Bezittelyke voornoamwoord'n, zelfstandig gebruukt

	1e ev.	2e ev.	3e ev. m.	3e ev. v.	3e ev. o.	1e mv.	2e mv.	3e mv.
Diene vint, j'es/'t es den ...	myn	joen	zyn	eurn	zyn	uuzn, oezen	jundern	undern
Die vrouwe, z'es de ...	myne	joene	zyne	eure	zyne	uze, oeze	jundere	undere
Da meistje, 't es 't ...	myne	joene	zyne	eure	zyne	uze, oeze	jundere	undere
Die kinders, 't zyn de ...	myne	joene	zyne	eure	zyne	uze, oeze	jundere	undere

[bewerk'n] Anwyzende voornoamwoord'n

ev. m.	ev. v.	ev. o.	mv.
diene(n), dien, die, deezn (vint)	die (vrouwe)	da (meistje)	die (kinders)

[bewerk'n] Anwyzende voornoamword'n, zelfstandig gebruukt

ev. m.	ev. v.	ev. o.	mv.
deezn, dien, dedien, n'dien	dedie, dedee	da, datte	dedie, dedee

[bewerk'n] Onbepoalde lidword'n

ev. m.	ev. v.	ev. o.	mv.
(n)e vint, (n)en ezel	e(n) vrouwe	e meistje	-- (kienders)

[bewerk'n] Onbepoalde voornoamwoord'n

iemand	niemand	iets	niets	ergens	nergens
entwien(e), etwien	nieman(d)	e(n)twa, e(n)twadde, e(n)twuk	nieten(d)	e(n)twoas'n	nievers(t)

[bewerk'n] Vroagende voornoamwoord'n

wie	waar	wanneer	wat	waarom	hoe
wie, wiene	woa	wanneer, wannère	wa	vo(e)wa	oe

[bewerk'n] Wederkerende voornoamwoord'n

"zich" (AN) wor nie gebrukt int Brugsch. In de plekke doavan gebruk'n me wyder: my, joen, em, eur... Zie by de Persoonlyke voornoamword'n (voorwerp) .

Byvoorbeeld:

• Je wast em. (Hij wast zich.)

[bewerk'n] Byvoeglyke noamwoord'n

Voorbeeld: roar (eigenaardig, ongewoon)

[bewerk'n] Byvoeglyk gebrukt

ev. m.	ev. v.	ev. o.	mv.
die roare vint	die roare vrouwe	da roar meistje	die roare kinders

[bewerk'n] Zelfstandig gebrukt

	ev. m.	ev. v.	ev. o.	mv.
Anwyzend	diene roarn, die roarn	die roare	--	die roare
Onbepoald	(n)e roarn	e(n) roare	--	roare

[bewerk'n] Werkwoord'n

[bewerk'n] Sterke werkwoord'n

[bewerk'n] Edigen tyd

	Klasse 1	Klasse 2a	Klasse 2b	Klasse 3a	Klasse 3b	Klasse 4	Klasse 5	Klasse 6	Klasse 7
	bluuvn (blijven)	kiezn (kiezen)	zuugn (zuigen)	ziengn (zingen)	elp'n (helpen)	neemn (nemen)	geevn (geven)	sloan (slaan)	loatn (laten)
ik	bluvn, bluve	kieze	zugn, zuge	ziengn, zienge	elpe	neemn, neme	geevn, geve	sloa(n)	loate
gy	bluft	kiest	zuugt	ziengt	elpt	nimt, neemt	gift, geeft	sloat	lat
je/zy/'t	bluuft	kiest	zuugt	ziengt	elpt	nimt, neemt	gift, geeft	sloat	lat
wy(n)der	bluvn	kiezn	zuugn	zieng(n)	elp'n	neemn	geevn	sloan	loatn
gy(n)der	bluuft	kiest	zuugt	ziengt	elpt	neemt	geeft	sloat	loat
zy(n)der	bluvn	kiezn	zuugn	zieng(n)	elp'n	neemn	geevn	sloan	loatn

[bewerk'n] Verleen tyd

	Klasse 1	Klasse 2a	Klasse 2b	Klasse 3a	Klasse 3b	Klasse 4	Klasse 5	Klasse 6	Klasse 7
	bluuvn (blijven)	kiezn (kiezen)	zuugn (zuigen)	ziengn (zingen)	elp'n (helpen)	neemn (nemen)	geevn (geven)	sloan (slaan)	loatn (laten)
ik	bleve	koze	zoge	zoenge	ielpe	noame, namme	goave	sloege	liete
gy	bleef	koos	zoog	zoenk	ielp	nom, nam	gof, gaf	sloeg	liet
je/zy/'t	bleef	koos	zoog	zoenk	ielp	nom, nam	gof, gaf	sloeg	liet
wyder	bleevn	koozn	zoogn	zoengn	ielp'n	noamn, namm'n	goavn, gavvn	sloegn	lietn
gider	bleef(t)	koos(t)	zoog(t)	zoenk(t)	ielp(t)	noam(t), nam	goaf(t), gaf	sloeg(t)	liet
zyder	bleevn	koozn	zoogn	zoengn	ielp'n	noamn, namm'n	goavn, gavvn	sloegn	lietn
deelword	gebleevn	gekoozn	gezoogn	gezoeng(n)	golp'n	genoomn	gegeevn	gesleegn	geloatn

[bewerk'n] Over de 7 klassen

In de toalkunde ein ze de geweunte vo de sterke werkwoord'n in 7 ablaut klassen in te dêeln (zie ook Gotisch, Oudnoors, Oudiengels, Oudoogduuts). Die indêlienge is gebaseerd up de ôorsproenkelyke verbugiengn van sterke werkworod'n int Oudgermoans, en we gebruuk'n ze ier ôok vo olle meugelyke verbugiengn int Brugs up te somn.

Wat da d'r oes direct upvolt, is da int Ipers-Poperiengs byna iedere klasse is upgesplitst in mêerdere subklassen omdat er verschill'nde verbugiengn (subklasn ei'k z'ier genoemd) in vorenkomn.

Klasse	Subklasse (1)	Werkwoorden
Klasse 1	ie-ee-ee-ee	bytn (bijten), gryp'n (grijpen), kyk'n (kijken), ryen (rijden), schyn (schijnen), smytn (smijten), snyen (snijden), stygn (stijgen), zwygn (zwijgen)
	uu-ee-ee-ee	bluuvn (blijven)
Klasse 2a	ie-oo-oo-oo	bie(j)n (bied'n), gietn (gieten), kiezn, riek'n (ruiken), schietn (schieten), vliegn, vriezn/vros/vroorn/gevrozzn (vriezen)
	ee-oo-oo-oo	weegn (wegen)
Klasse 2b	uu-oo-oo-oo	buugn (buigen), fluutn, kruup'n, ontluuk'n, sluup'n, snuutn, snuuvn, stuup'n, stuuvn, zuugn, zuup'n
Klasse 3a	ie-oe-oe-oe	drienk'n (drinken), klienk'n (klinken), schienk'n (schenken), spriengn (springen), zienk'n (zinken), ziengn (zingen)
	i-oe-oe-oe	bin (binden), vin (vinden)
	e-o-o-o	berstn (barsten), kremp'n (krimpen), terd'n (treden), trek'n (trekken)
	i-o-o-o	vichtn (vechten)
	u-o-o-u	begun/begoste/begostn/begun (beginnen)
Klasse 3b	e-ie-ie-o	elp'n (helpen), werp'n (werpen)
Klasse 4	ee-a-oa-oo	breek'n (breken), neemn (nemen), spreek'n, steek'n, steeln
	o-a-oa-o	komn/kwam/kwoamn/gekomn (komen)
Klasse 5a	ee-a-oa-ee	eetn, geevn (geven), leezn, geneezn, meetn, vergeetn
	i-a-oa-ee	liggn (liggen), zittn (zitten)
Klasse 5b	ie-a-oa-ie	zien/zag/zoagn/geziene (zien)
Klasse 6	oa-oe-oe-oa	groavn (graven), stoan/stond/stond'n/gestoan (staan), voarn
	oa-oe-oe-ee	droagn (dragen), sloan (slaan)
	ei-oe-oe-oo	zweirn (zweren)
Klasse 7	oa-ie-ie-oa	bloazn (blazen), goan/gienk/giengn/gegoan (gaan), loatn (laten), sloap'n (slapen), voaln (vallen)
	oo-ie-ie-oo	loop'n (loop'n)
	oe-ie-ie-oe	oen/ield/ield'n/goud'n (houden), roep'n (roepn)
	a-ie-ie-a	angn/ienk/iengn/gangn (hangen), vangn/vienk/viengn/gevangn (vangen)

(1) De subklasse toont de klankwijzigingen die optreden tussen infinitief - 3e p.ev. v.t. - 1e p.mv. v.t. - voltooid deelwoord.

• Voorbeeld voor geevn (geven, klasse 5a) : geevn - gaf - goavn - gegeevn --> subklasse = ee-a-oa-ee.

Probleemgevoln

• effn/ief/ievn/geheevn (heffen)
• worden/wierd/wierd'n/? (bestoa eigentlyk nie echt int Ipers-Poperiengs), moa kpeinze klasse 3b. Kiedekee wuk da m'ier over worden te zegn ein.

[bewerk'n] Zwakke werkwoord'n

[bewerk'n] Edigen tyd

	speeln (spelen)	moak'n (maken)
ik	spele	moake
gy	speelt	makt
je/zy/'t	speelt	makt
wyder	speeln	moak'n, mak'n
gyder	speelt	moakt, makt
zyder	speeln	moak'n, mak'n

[bewerk'n] Verleen tyd

	speeln (spelen)	moak'n (maken)
ik	speeld'n	makte
gy	speelde	makte
je/zy/'t	speelde	makte
wyder	speeld'n	maktn
gyder	speelde	makte
zyder	speeld'n	maktn
deelword	gespeeld	gemakt

[bewerk'n] Specioale reekse

Infinitief	1e p.e. v.t.	deelword
briengn (brengen)	brochte	gebrocht
koop'n (kopen)	kochte	gekocht
werk'n (werken)	vrochte, werkte	gevrocht, gewerkt
zoek'n (zoeken)	zochte	gezocht

[bewerk'n] Onregelmoatige werkwoord'n

[bewerk'n] Edigen tyd

	en (hebben)	zyn (zijn)	goan (gaan)	doen (doen)	weetn (weten)	durvn (durven)	kun (kunnen)	meugn (mogen)	moetn (moeten)	wiln (willen)	-- (zullen)
ik	en	be(n)	goa	doe	wete	durve	kunne	meuge, magge	moete	wille	(*)
gy	e(t)	zy, zyt	goa(t)	doe(t)	wit	durf(t)	kunt, ku	meug(t), mag(t)	moe(t)	wil(t)
je/zy/'t	e(t)	es	goa(t)	doe(t)	wit	durf(t)	kunt, ku	meug(t), mag(t)	moe(t)	wil(t)
wyder	en	zyn	goan	doen	weetn	durvn	kun	meugn, maggn	moetn	wiln
gyder	et	zyt	goat	doet	weet	durft	kut	meugt, mag(t)	moet	wilt
zyder	en	zyn	goan	doen	weetn	durvn	kun	meugn, maggn	moetn	wiln

(*) Kiedekee wuk da m'ier over zullen te zegn en.

[bewerk'n] Verleen tyd

	en (hebben)	zyn (zijn)	goane (gaan)	doene (doen)	weetn (weten)	durvn (durven)	kun (kunnen)	meugn (mogen)	moetn (moeten)	wiln (willen)	-- (zullen)
ik	a, adde	woare	gienge	dee, deje	wiste	dierve, dorste, durfde	koste	mochte	moste, moeste	wilde	zou
gy	a, ad	woar(t)	gienk	dee(t)	wist(e)	dierf, dorst, durfde	koste	mochte	moste, moeste	wilde	zou
je/zy/'t	a, ad	wos, was	gienk	dee	wist(e)	dierf, dorst, durfde	koste	mochte	moste, moeste	wilde	zou
wyder	an, addn	woarn	giengn	deen	wistn	diervn, dorstn, durfdn	kostn	mochtn	mostn, moestn	wildn	zoud'n
gider	a(d)	woar(t)	gienk	dee(t)	wist(e)	dierf, dorst, durfde	koste	mochte	moste, moeste	wilde	zou(t)
zyder	an, addn	woarn	giengn	deen	wistn	diervn, dostn, durfdn	kostn	mochtn	mostn, moestn	wildn	zoud'n
deelword	ged, gad	gewist	gegoan(e)	gedoan(e)	geweetn	gedurfd	gekut, gekund	gemeugn	gemoetn	gewild	--

[bewerk'n] Umlaut bi 2e en 3e p.ev.

Int Ipers-Poperiengs tridt er by sommigste werkword'n umlaut^[1] up by den twidd'n en derd'n persoon ienkelvoud. Da vin j'ook by andere toaln were, lyk int Duuts (ich spreche/du sprichst/er spricht).

Infinitief	1e p.ev.	2e p.ev.	3e p.ev.	Patroon	Andere voorbeeldn
bleitn (wenen)	ik bleite	gy blet	je blet	ei-e-e	greitn (gekscheren, spotten)
loop'n (lopen)	ik lope	gy lopt	je lopt	oo-o-o	kook'n
sloap'n (slapen)	ik sloape	gy slapt	je slapt	oa-a-a	loatn, moak'n
snyen (snijden)	ik sny	gy snydt	je snydt	ie-i-i	gietn (gieten), ryen (rijden), riek'n (ruiken), zwygn (zwijgen)
spreek'n (spreken)	ik spreke	gy sprikt	je sprikt	ee-i-i	eetn, geevn, meetn, neemn, steek'n, weetn, zeek'n (druipen, plassen)
vreetn (vreten)	ik vrete	gy vret	je vret	ee-e-e
weun (wonen)	ik weune	gy wunt	je wunt	eu-u-u	meugn (mogen)

Eén van de verkloariengn iervoorn is datter int Oudnederlans en i stoend in de latste lettergrepe. i en j zorgn dikwils vo e klankverschuvienge in de vorige lettergrepe, umlaut noemn ze dadde. De vervoegienge van 't werkwoord givon (geven) byvoorbeeld kloenk in dien tyd azzo:

givon[2] (Oudnederlans voo geevn)
-----
ic givon
thu givis
he givit
wi gevon
gi gevet
sia gevunt

Int Ipers-Poperiengs ei je dat ook by de verkleenword'n van sommigste zelfstandige noamword'n.

[bewerk'n] 'worden' en 'zullen' int Brugs

worden

Da werkword es nooi nie gebruukt int Ipers-Poperiengs, me gebruuk'n komn en zyn in de plekke:

- 't Goa schoan were komn. (Het zal mooi weer worden.)

- Ge komt gy ziek zekere? (Word jij soms ziek?)

- Da werkword es nooi nie gebrukt. (Dit werkwoord wordt nooit gebruik.)

zullen

Da werkword es ollene in den verleen tyd gebrukt. In den teegnwordigen tyd est ossan goane da me gebruuk'n, lyk in:

- 't Goa noaste weke were reg'n. (Het zal volgende week weer regenen.)

[bewerk'n] Trap'n van vergelykienge

steln	vergrottern	overtrefn	zefstandig gebrukt
goe(d) (goed)	beetr	best	--
slicht (slecht)	slichter	slichtst	--
oge (hoog)	ôger	ôogst	d'ôogte
lage, lêge (laag)	leger, lêger	leegst, lêegst	de leegte, lêegte
vele (veel)	meer	meest	--
winnig (weinig)	minder(e)	minst	--
groot, grôot (groot)	grotter, grôter	grotst, grôotst	de grotte
klêne (klein)	klinder, klêender	klêenst, klinst	--
verre (ver)	verdere	verst	de verte
dichte (dichtbij)	noader, dichtre	noast, dichst	--
zere (vlug)	zeerder	zeerst	--
troage (traag)	troager	troagst	--
breed, brêed (breed)	brêder, bridder	brêedst, bridst	de brêedte, britte
smal (smal)	smaller, smoller	smalst, smolst	de smalte, smolte

[bewerk'n] Verkleenwoord'n

Verkleenwoord'n maak je deur an 't zelfstandig naamwoord ienkelvoud en achtervoegsel by te voeg'n. Da kan "ke" zyn, "je", "tje" of "tjie".

broek/broekske, uus/uzeke, blad/ bladje, stoel/stoeltje      (broek, huis, blad, stoel)

Int Brugs komt er winnig umlaut^[1] vôren by verkleenwoord'n.

peird/perretje             (paard)

[bewerk'n] Cyfers

[bewerk'n] Oofdcyfers

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
een	twêe, twi	drie, drieje	viere	vuve	zesse	zeevn	achte	nege(n)	tiene
11	12	13	14	15	16	17	18	19	20
elve	twaalve, twolve	dertiene	vêertiene	viftiene	zestiene	zeevntiene	achttiene	neegntiene	twintig, twientig
30	40	50	60	70	80	90	100	1000	1 000 000	1 000 000 000
dertig	veertig, fêertig	viftig, fiftig	tsestig	tseevntig, tseventig	tachntig, tachentig	tneegntig	oenderd	duusd	miljoen	miljar

[bewerk'n] Cyfers in de reke

	1e	2e	3e	4e	5e	6e	7e	8e	9e	10e
ev.m.	êestn	twid'n	derd'n	vierd'n	vuufd'n	zesd'n	zeevstn	ach(t)stn	neegnstn	tienstn
ev.v. /ev.o. /mv.	êeste	twidde	derde	vierde	vuufde	zesde	zeevnste	ach(t)ste	neegnste	tienste
	11e	12e	13e	14e	15e	..	20e	30e	40e	..
ev.m.	elfstn	twaalfstn, twolfstn	dertienstn	vèèrtienstn	viftienstn	..	twintigstn, twientigstn	dertigstn	veertigstn, fêertigstn	..
ev.v. /ev.o. /mv.	elfste	twaalfste, twolfste	dertie(n)ste	veertie(n)ste	viftie(n)ste	..	twintigste, twientigste	dertigste	veertigste, fêertigste	..

[bewerk'n] Referes'n

1. ↑ ^{1.0 1.1} Umlaut is het verkleuren van de beklemtoonde vocaal (vaak a → e, e → i) onder invloed van de volgende vocaal of halfvocaal (meestal i of j).
2. ↑ Overhenoomn van Verbix