Chife
Èn årtike di Wikipedia.
on chife, c' est on sene eployî po rprezinter les nombes, les limeros. On l' pout eto scrire e totès letes e walon.
Li mot chife a moussî dins des ratourneures e walon.
Ådvins |
[candjî] sôre di chifes
[candjî] Chifes pol sicrijhaedje des nombes e båze 10
0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 eyet 9.
[candjî] Chifes e båze 2 (nombes binaires)
0 eyet 1.
[candjî] Chifes e båze 16
chifes et letes do sistinme egzadecimå, foirt eployî dins les copiutreces: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C, D, E eyet F.
[candjî] Chifes romins
chifes eployîs do tins des Romins po scrire les nombes, et ki c' est des grandès letes. Gn a I, V, X, L, C, D eyet M, k' ont les valixhances di 1, 5, 10, 50, 100, 500 eyet 1000. Les letes, aboctêyes avou ene l' ôte, vont dner les limeros, del manire shuvante: on chife pus ptit metou al hintche d' onk pus grand vout dire k' i fåt rsaetchî li ptit foû do grand po-z aveur li rzultat. eg: IX = 9 (10 - 1). MMDCXCVIII = 2698 ( 1000 + 1000 + 500 + 100 + (100 - 10) + 5 + 1 + 1 + 1). Les chifes romins estént pår målåjheys a scrire et a lére.
[candjî] Chifes arabes
[candjî] Istwere
Les chifes eployîs enute po scrire les nombes; lomés insi eneviè les chifes romins k' estént eployîs davance. Li notåcion des nombes pal eplaeçmint des chifes, avou on zero, a stî edvinté el Inde; et a-st arivé el Europe viè l' 10inme siéke, å dtruviè des lives di matematikes et d' astronomeye arabes.
Dins l' vî tins (1220) on dijhéve "esse chife en algorisses" ki voléve dire "èn rén esse, awè l' valeur do zero". Pask' adon, l' årt do carcul, avou les chifes arabes, estéve lomé d' après Al-Xhowarizmi, grand carculeu d' vaila. Asteure, les algorisses ont bråmint a vir dins l' informatike.
[candjî] Môde di scrijhaedje
Les chifes arabes sont scrît a môde coûtchantrece (Urope, Marok, Aldjereye, Tunizeye) u a môde levantrece: Libeye, Edjipe, Moyén-Levant. E sacwants payis (Emirats Arabes), on pout trover les deus sistinmes eshonne. Loukîz li rvowe di feme "Zaharat al Xhalij" (å dzeu) avou les chifes arabes a môde coûtchantrece, et l' ôte rivowe di feme "Es Sada" (å dzo) avou les chifes a môde levantrece.
Tåve d' ekivalince
| Chifes Coûtchantreces | Chifes Levantreces |
|
|
[candjî] Lijhaedje
- a môde latene: deus meye cénk cint ûtante-troes (meyes, cints, dijhinnes, unités): lingaedjes laténs, inglès.
- a môde tîxhone: twee duizend, vijf honderd drie-en-tachtig (deus meye cénk cint "troes-et-ûtante") (meyes, cints, unités, dijhinnes): lingaejdes tîxhons, arabe do Marok, d' Aldjereye, di Tunizeye.
- a môde arabe: thalathatou wa thamanoun wa xhamsa mi'atou wa alfayn (troes-et-ûtante et cénk cint et deus meye) (unités, dijhinnes, cints, meyes): arabe classike. C' est l' ôre d' arivêye des chifes do nombe 2.583 dins l' fråze arabe ki s' lét di droete a hintche.
