Dicåce
Èn årtike di Wikipedia.
Ene dicåce (on dit eto fiesse del pårotche), c' est ene fiesse k' i gn aveut dins on viyaedje, et k' esteut sovint metowe li dimegne après l' fiesse do sint ki l' eglijhe do viyaedje lyi est dicåçtêye.
Dins tchaeke viyaedje, n aveut ene grande dicåce u grande fiesse (sovint ezès moes d' octôbe et nôvimbe) ey ene pitite dicåce u ptite fiesse (sovint ezès moes d' avri et d' may). Ût djoûs (pacô cwénze djoûs) après l' grande dicåce, gn aveut les rlaxhådes.
Cwand on fjheut l' dicåce divant l' fiesse do sint, on djheut : on rmagne li sint.
Ådvins |
[candjî] Les djeus del dicåce
Al dicåce, gn a des barakes ki vnént e viyaedje. Les efants et les grandès djins î alént fé on toû a pårti do semdi, li dimegne, et l' londi, dinltins. Gn aveut sovint on tire-pupes et on tchvå d' bwès. Après gn a yeu des oto-scoters.
Des barakes k' i gn a, c' esteut po vinde des soukes. Ene des sôres si loméve les "boleas" (des toirdous soukes fwaits avou del låme).
Gn aveut eto des cabalances. Après, ça a stî des bårketes.
Gn aveut ossu des djeus po wangnî ene sacwè : li djeu d' pexhe, et les djeus d' tirlibibi.
[candjî] Les djoûs del dicåce
Li semdi, on rexheut ddja : on djheut fé les ambards.
Li dimegne, on fjheut sovint des dorêyes. Tos les parints ki dmorént dins des ôtes viyaedjes estént priyîs a mareder (on djheut eto boere li cafe). Al nute, on danséve.
Li londi, on djheut l' messe des trepassés. Di l' après-nonne, li djonnesse tournéve li viyaedje, dizo l' moennance do mwaisse djonne ome. A tchaeke måjhon k' i gn aveut des cmeres, il intrént, et boere ene pitite gote, et magnî on boket d' dorêye. Li londi al nute, gn è raveut co bal.
C' esteut eto l' londi k' on fjheut l' djeu d' l' åwe, k' a stî disfindou après 1920.
Li mårdi del dicåce, c' esteut l' djoû des vîs. I dansént del vesprêye.
A des plaeces k' i gn a (come Côrbion), on rdansive co l' mierkidi, inte djonnes do viyaedje (ça fjheut 5 djoûs d' dansaedjes).
Li dimegne d' après, on rmeteut ça : c' est çk' on loméve les rlaxhådes, u les rleyes.
Disfondowes et etimolodjeye : loukîz e splitchant motî.
[candjî] Tos les nos walons des rlaxhådes
- riboutaedje (r(ë)boutadje)
- rilaxhådes (coinreçmint: r(i)lachaudes, r(u)lachaudes).
- rileyes (coinreçmint: r(u)lîs).
- rimijhe (coinreçmint: r(i)mîje).
[candjî] Istwere des dicåces
Tins del guere 1940-1945, gn a pont yeu d' dicåces. Elle ont ricmincî e 1945. On danséve dins des gregnes, la k' i gn aveut pont d' cafès. Udonbén, on meteut des soyoeres divant l' café, et on danséve divant l' ouxh. C' esteut des djins do viyaedje ki djouwént bal (avou des årmonicas). Les danseus payént al danse (c' est come ça k' les muzicyins estént payîs. On dneut 5 sôs del danse. Après, gn a yeu des cwåtes : ene cwåte, c'esteut po 4 danses.
A ç' moumint la, gn a yeu des plantchîs. Adonpwis gn a yeu des guinguetes. Å cmince, elle estént rondes, pu divni rectangulaires. On-z a priyî ene binde di tchanteu. Li bal kimincive a 7 eures, et esse fwait a meynute. On payive l' intrêye, et vs mete on catchet sol mwin. Après meynute, on moussive po rén.
Dins les anêyes 1970, les bals kiminçént a nouv eures, et fini a deus eures å matén.
A pårti des anêyes 1990, les guinguetes ont disparexhou, paski tchaeke viyaedje a yeu ene såle cominåle. S' end aveut pont, les comenes atchtèt sovint des tchapistreas et les amonter pol dicåce. Les bals sont moennés pa des diss-djokès. Gn a des foitès loumires. Les bals kiminçnut a 11 eures, et atchever a 5 eures å matén.
[candjî] Djeyografeye des dicåces.
E Payis d' Lidje, les dicåces si lomèt "fiesse del pårotche". E payis d' Nameur ey el province do Lussimbork, on dit "dicåce" (so plaece dicauce), come e Hinnot (la k' on prononce ducace, et sovint scrire ducasse). Li pus cnoxhowe est l' cene di Mont.
Les dicåces egzistèt el Flande, e l' Olande, el Grande-Dutcheye do Lussimbork, ey el Walonreye. End a eto el Picårdeye, el Tchampagne, el Lorinne, ey e l' Almagne.
