Doû
Èn årtike di Wikipedia.
Li doû, c' est l' termene k' on mostere, dins ses mousmints et dins ses cdujhances, k' on-z est dins l' penin paski onk di vos parints est moirt.
Doû est eto l' no d' on viyaedje di Walonreye, divnou comene-intité.
Ådvins |
[candjî] Poirtaedje do doû el Walonreye
[candjî] Mousmints des femes
Les femes metént on vwele a leu tchapea, ki catchive li vizaedje, efûlé pa des ptitès spingues avou on noer dibout. On l' wårdéve èn an. Tchaeke feme aveut s' vwele, k' ele pleut dner a s' båshele, tot lyi dmandant del poirter a s' moirt. E 1900, c' esteut des gros spès vweles. C' esteut l' modisse kel remantchive après l' tchapea. Après, on-z a yeu les djôrdjetes, bråmint pus fenes, k' on voeyeut houte.
Li deujhinme anêye, on wårdéve co l' vwele, mins on l' rimeteut pa padrî.
[candjî] Mousmints des omes
Come po les femes, c' esteut des noers mousmints.
Po-z aler a l' etermint, on meteut ene ranse après s' tchapea u åtoû do hintche bresse. C' esteut ene noere pîce, atchtêye tote fwaite, k' on meteut après l' mantche do costume. On ndè côpéve on ptit boket eyet l' mete après l' poirtrait pindou å meur d' ene rinne, d' on rwè k' esteut moirt.
Veyanmint k' les djins n' estént nén trop ritches, i tindént leus mousmints e noer. Mins l' ci (u l' cene) ki souwéve foirt, li tinteure schoyeut, et on voeyeut des ronds padzo les bresses.
On poirtéve eto les solés å coibjhî ki les tindeut noers. On n' åreut nén vnou a èn etermint avou des rodjes solés.
[candjî] Kidujhances
Toltins do doû, on n' pleut nén mete li teyessef, ni on fonografe. On n' pleut nén ndaler å bal. Si onk aléve danser divant l' fén do doû, on djheut, « Waite ! Leu pere est a schipe rafroedi, et i rvont ddja al dicåce ».
On n' si maryive nén tins do doû d' onk di ses près-parints.
[candjî] Candjmints des dujhances do poirtaedje do doû
Disk' e 1960, dins les ptits viyaedjes, todi, li doû, avou tos noers mousmints, esteut foirt respecté.
Après, on-z a bén vlou des gris, bleus foncés, u des bruns mousmints. Mins måy li rodje, ki «creye vindjince», minme å djoû d' ouy (2004).
Les vweles ont disparexhou, pu les tchapeas des femes, foirdivant eviè les anêyes 1980.
[candjî] Poirtaedje do doû foû del Walonreye
Li noer est l' coleur do doû dins tote li crustinnisté.
Dins les payis di rlidjon muzulmande, gn a k' el (les) femes d' èn ome k' est moirt ki poite li doû. Ele va esse tote blanke mousseye. Ele ni s' gåyotrè nén, ni avou des ôrreyes, ni avou des makiyaedjes. Ele poite sifwaitmint l' doû troes gros moes (e Marok).
E l' Edjipe, les Copes, des crustins, poirtèt l' doû e noer. Eto, sacwantès femes muzulmandes del hôte.
