Problinme
Èn årtike di Wikipedia.
On problinme, c' est ene kesse di matematike, d' aldjebe, k' on dene e scole.
[candjî] Eployaedjes do mot "problinme" et ehåyaedje do walon
Li mot "problinme" a stî calké do francès po tote ene riguilete d' uzaedjes la kel walon a des ôtès tourneures pus tipikes. Vocial des fråzes avou l' mot "problinme" provnant d' on calcaedje di l' uzaedje francès, et des manire del dire pus walones:
- Il a yeu des tas d' problinmes => I n' a yeu k' des mizeres, des måleurs, des rascråwes, il a veyou les set croes, il a yeu bråmint do må.
- Gn a co des problinmes a rezoude => Gn a co des arokes sol voye, des hame el voye, des hames-ezès-musteas, des xhame el voye.
- Ça pôze todi problinme => Ça agritche todi; gn a co todi des eguegnes, des arokes, des xhames el voye, des pires el roye.
- C' est vraiymint on problinme ! => C' est pår li hik, l' ahike.
- C' est on vraiy probleme => C' est on sfwait derame.
- Il a reyussi sins problinmes. => Il a adiercî s' côp sins rujhe; u: sins må sins rujhe; u il a reyussi hôlamin (u: haut la main, come ratourneure riprinjhe téle kéne d' èn ôte lingaedje).
- Ça a stî sins problinme (ça a bén stî). => Ça a stî å pere des pôces. Ça a stî come so do papî d' muzike.
- Tot l' monde a des problinmes po reyussi. => Les djins rindèt tertos do må po-z ariver.
- Mi ossu, dj' a mes problinmes. => Mi eto, dj' a des rujhes po viker; dj' a bén do må d' endè rexhe.
- Gn a pont d' problinme (mostrant k' on est d' acoird). => I va ! K' i våye. Dj' inme ostant. Gn a rén avou ça.
- I n' a jamwais d' problinmes. => I n' est måy amayî; il a todi ene pîce po mete å trô; i n' est jamwais a stok.
- Si t' as on problinme, va vey on medcén. => S' i gn a åk (ene sacwè) ki n' va nén dins t' tiesse, va å docteur. Si t' est enukî (u: efernukî), va s' ti fé sognî.
- C' est nén t' problinme ! => Ça n' ti rgåre nén (foirt deur); ça n' ti rwaite nén (pus doûs); ça n' vos copete nén (sociålmint comifåt).
[candjî] Li manaedjmint do ratournaedje do mot francès «problème» dins les diccionaires francès-wallon
Les prumîs grands franwals da Jean Haust (Lidje, 1948) et da Joseph Coppens (Nivele, 1962) sont foirt tenes pol hagnon «problème». I dnèt djusse li mot walon problinme, dizo disfondowe «problème». Coppens sicrît eto k' el prononçaedje est avou on court "e", c' est mete les ponts so les I di cåze do minme sicrijha kel francès.
Mins co pus tenes, les cis ki vnèt après: li Lempereur et Morayns (Lidje, 1977), et li Vray (Serfontinne, 2000), et li Stasse (Lidje, 2004) ni metèt nou hagnon avou l' mot francès.
Portant, li Dethier (Hesbaye, 1994) aveut ddja sintou l' agnon: i dene po «problème» li ratournaedje di «avoir des problèmes»: aveur des emielmints (dizo disfondowe francijheye an.mèrdëmints).
Gn a k' el Diccionaire francès-walon d' après Nameur et avårla da Chantal Denis ki dene troes uzaedjes diferins:
- (exercice scolaire) problinme: sawè fé on problinme.
- (difficulté) Il ont des rujhes avou leus efants.
- (po mostrer l' acoird) Gn a pont d' problinme avou ça = gn a rén avou ça.
