Motî:xhilete

Èn årtike di Wikipedia.

xhilete [f.n.]

1. pitite clotche di metå, k' on s' sieve po fé do brut. Ene xhilete di majhone; ene xhilete po houkî les domestikes; les xhiletes des goreas di tchvå. Gråce ås circuts electrikes k' il aveut monté pattavå nosse måjhone a l' Citadele et a ene xhilete, on pleut houkî nosse fré po vni magnî (Y. Paquet). rl a: sounete, roudion, garlot. F. clochette, sonnette. >> Ostant vni avou ene xhilete: dijhêye po des cis ki vlèt vni awaitî ene sacwè, et ki fjhèt bråmint do brut.

2. éndjin electrike ki soune cwand on tchôke so on boton, metou dilé l' ouxh. F. sonnette.

3. sacwantès plantes k' ont des fleurs del cogne d' ene clotchete, copurade: a) li dé (Campanula rotundifolia). rl a: clokin. F. campanule. b) li fleur d' avri (Narcissus pseudonarcissus). rl a: tchabårêye, godet. F. jonquille. c) li hena (Convolvulus arvensis). d) li pucele (Galanthus nivalis). F. perce-neige. e) Setaria verticilla. rl a: pitite xhilete.

4. djouwet k' on dene ås påpåds po fé do brut. F. hochet.

5. rahia (raguete di Påke). F. crécelle.

Disfondowes: hilète, hiyète, hyiyète, hyiyète, chiyète, chiyète, chilète, chilète, chulète, chèlète, chëlète.

| xhilter (codjowaedje)

I. [v.s.c.]

1. fé aler ene d' xhilete. A messe, gn aveut on ptit corå ki n' s' arestéve nén do xhilter. Dins s' banstea, l' efant xhiltêye tot l' long do djoû. F. agiter une sonnette, un hochet.

2. fé ôre on brut d' xhilete, di garlots. Gaston, gn a l' telefone ki xhiltêye. Mins Jerome Belewe, li criyeu del veye, nos doet apoirter li novele, et disk' asteure, dins les rowes, si sounete n' a nén co xhilté (P. Moureau). O clotchî ene pitite clotche k' a on foirt bea son; Ele xhiltêye clair et nete, cåzu come on roudion (O. Fabry). Adon l' atelêye s' a metou en erote, tot fjhant xhilter les garlots (Y. Paquet). rl a: degnter, souner. F. sonner, tinter.

3. fé on brut d' kitchokés fiers. Il aveut si bon di fé xhilter ses çanses. Li tchanteu fwait s' tournêye e fjhant xhilter si assîte. Les vatches magnént leu mayisse: t' oyeus les tchinnes ki xhiltént. Il aveut bon d' etinde les deus pîces d' on franc xhilter e s' taxhete (J.P. Dumont). Li mot "skelin" vént do tîxhon "schelling", ki vout dire "ene sacwè ki xhiltêye" (N. Lequarré). F. cliqueter. >> les fé xhilter: furler ses cwårs. F. gaspiller.

4. fé tronner (des cwåreas). Les gros camions fijhèt xhilter les cwåreas. Les gurzeas xhiltént so les cwåreas (E. Dethier). F. vibrer.

5. (imådjreçmint) diner del djoye, fé plaijhi, come cwand ene xhilete va. C' est èn amour k' on n' dit nén s' no, Mins ki xhiltêye come on clabot (G. Simonis). F. résonner.

II. [v. sins djin] si drovi tot d' on côp tot cazant di pinsêyes ki cwerèt a coprinde åk. Dji léjhe li målåjhey tecse deus feyes, troes feyes et tot d' on côp, ça xhiltêye (A. Delporte) rl a: til.

Disfondowes: hilter, hiyter, chilter, chiyter, chulter.

| xhiltant, xhiltante [addj.]

1. grand(e), clapant(e), ki dene del djoye, k' on-z a bon di rwaitî. L' ekipe do Barça nos a mostré si xhiltant djeu des grands djoûs. Mi dji di k' vosse Moustafa, c' est on xhiltant sudjet. Did la, li xhiltante idêye da l' Ive Påket, d' ahoukî les politikîs åzès soçnaedjes di Djiblou, des soçnaedjes pår e walon, come di djusse (L. Mahin). rl a: zûnant. F. remarquable, formidable, génial(e), sensationnel(le), épatant(e). >> xhiltante noû, xhiltante nouve: tot noû, tote nouve. I s' a atchté ene moto xhiltante nouve. rl a: blincant, clapant. F. flambant neuf.

2. ki s' kitchoke tot fjhant on brut d' manoye. Dji vou del xhiltante manoye. F. sonnant(e), tintant(e).

3. foirt froed(e). Gn a co yeu ene xhiltante djalêye. >> fé xhiltant: djaler foirt, fé foirt froed.

Disfondowes: hîytant, hiytant, hiltant, chiltant, chiytant.

| xhiltaedje [o.n.] no d' fijhaedje et no di çou k' est fwait (accion eyet si adierça) pol viebe "xhilter". Ké haeyåve pitit valet avou s' xhiltaedje ! Les xhiltaedjes del grosse clotche kimincént-st a resdondi A cénk eures après l' dinner (F. Garcia Lorcas, rat. pa L. Bukens). F. tintement.

Disfondowes: hiytèdje, chiltadje.

| xhiltea [o.n.] arimea, avou deus côps cwate vers, shuvous di deus côps troes vers, et on metou rimaedje. Après s' moirt, li Djan Guillaume rashonna ene vintinne di xhilteas då Djôr Wiyame, dizo l' tite "Sonnets, édition critique". F. sonnet.

Disfondowes: hiltê, chultia, chiltea.

Etimolodjeye: calcaedje del tcherpinte do F. "sonnet", avou candjmint di raptitixhante cawete (-et k' a divnou -ea), dizo assaetchance di "rondea". 1898.

| xhiltanmint [adv.] d' ene xhiltante manire. Il a adiercî s' côp xhiltanmint. rl a: hôt-la-min. F. brillamment, avec éclat.

Disfondowes: hiytanmint.

Etimolodjeye: adj. "xhiltant", cawete -mint, 1900.

| xhiltisse [o.n.] xhiltaedje nén plaijhant a ôre. On oya on xhiltisse di cwåreas. Les dånés d' l' infier vos front ôre leu xhiltisse di tchinnes. F. cliquetis.

Disfondowes: hiytî, hiltis', chiltis'.

Etimolodjeye: viebe "xhilter", cawete -isse, calcaedje del tcherpinte do F. "cliquetis", 1900.

| xhiltî [o.n.] djeu d' roudions°. rl a: sounaye.

Etimolodjeye: viebe "xhilter", cawete -î, calcaedje del tcherpinte do F. di ç' tins la "grelotière", 1900.