Basler Fasnacht
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
| Technische Yschränkung: Dr koräkt Titel wär: »Basler Fasnacht« |
 |
Dialäkt: Baseldytsch |
D' Basler Fasnacht isch die greeschti Fasnacht in dr ganze Schwiiz. Si isch letschti uffgnoo worde-n-in d' Top 50 Ranglischte vo de beste lokale Feschtivitäte in Europa. D' Basler Fasnacht findet eimool im Joor zwische Hornig und Märze statt.
|
[ändere] Fasnacht
D' Basler Fasnacht duet am Mäntig no-n-em Äschermittwuch genau am Vieri am Morge mit em sogenannte Morgestraich ahfoh! D' Fasnacht duurt den genau 72 Stunde und heert drum am Dunschtig morge am Vieri mittem Ändstraich widder uff. Während dere Zit isch d' Altstadt vo Basel in feschte Händ vo de Fasnächtler wo musizierend und intrigierend durch d' Strosse ziehn. Fyr vili Basler isches dr wichtigschti Ahloss im Joor, drum saage si dere Ziit au oft "die drey scheenschte Dääg".
[ändere] Goschdyym
E jede vo de ebbe 18,000 aktive Fasnächtler trait e Goschdyym und e Larve (Dasch e Masgge, aber kumm jo nie uff d' Idee das in Basel eso z' nenne!). E Goschdyym ah z' ha bedyyted unerkannt z' sii und es isch au gattig as me sich nit z' erkenne git! In de Clique und Fasnachtsgsellschafte trait me vorallem während em Cortège einhaitliggi Goschtyym wo jedes Joor zuemene bestimmte Sujet passe dien. Ussnamme sin dr Morgestraich und dr Fasnachtszyschtig wo me-n-im sognannte Charivari laufe duet (Gmischti, individuelli und traditionelli Goschdyym). Am Cortège gseht me e huffe verschiedeni Goschdyym hyffig beriemti Persone daarstelle, mängmool au Tierli oder Zaichedriggfigure. Glägendligg gseht me-n-au die klassische Figure (oder Variante drfoo) wie zem Byschpiel dr Harlekin wo de Offizier vo dr franzeesische Armee nochenempfunde-n-isch oder nadyyrligg dr Waggis!
[ändere] Waggis
- lueg au im Hauptartikel Waggis!
Dr Waggis isch e liicht überspitzti Karikatuur vommene Elsässer Buur. Die sinn friener als uff d' Basler Märt koh und hänn Ihri Waare abotte. S Goschdyym vom Waggis isch dämentsprächend aifach (Kutteli, halblangi Hoose, Kniisogge und Zoggeli) und in de franzeesische Nationalfarbe Blau, Wiss und Rot ghalte.
[ändere] Sujet
Die maischte Gruppene an dr Fasnacht hän jeedes Joohr e Sujet (Franzeesisch fyr: Thema). Normalerwiis grifft me eso ebbis uff wo im vergangene Joor passiert isch und me mechtis uff die typisch baslerisch sarkastischi Art kritisieren. S' Usspiele vo deene Sujets kamme immer während em Cortège beobachte. Die untrennbar derzuegheerende Laterne gseht me bereits am Morgenstreich. Nadyrligg hän bragdisch alli Clique e Zeedel wo si dien unter em Volk verdaile. Dert kasch denn au Genauers iber s' Sujet noocheläse.
[ändere] Räppli
Es baar lokali Hischtoriker behaupte as s Wärfe vo Räppli (so sait me z' Basel de Konfetti) e typischi Tradition vo dr Basler Fasnacht syg und erscht speeter sich in die ganzi Wält verdailt heegi. Laider gits fyr die Theorie kainerlai Bewiis. Ainewäg isch d' Mängi vo Räppli wo während dr Basler Fasnacht "verdailt" wird, gewaltig im Vergliich ze andere Fasnachte und Carnevals. In sinne Urspring sin d' confetti Siessigkaite (vo comfit, confect) gsi wo me-n-in Form vo klaine Zuggerkiigeli vertailt hett oder ebbe ind Lyyt gworfe het. Das isch denn aber im 19te Joohrhundert verbotte worde. Als Ersatz hän d' Fasnächtler drum uff klaini Papierschnääfeli zruggriffe (Usserdäm isches bis zem Verbott mitti zwanzigschts Johrhundert au normal gsi, Spreu anstatt Räppli z' verwände). Als Zueschauer sottisch immer uff dr Huet si, damit de nid pletzligg Opfer vommene räpplibewaffnete Waggis wirsch. Das bsunders, falls de kai Blaggedde ah hesch. Anderersits isches e ungschriibe Gsetz as me kaini Persone wo Goschdyym oder gar Larve ahän duet mit Räppli bewärfe!
Allewiil am Oobe sin den d' Route knecheldief mit Räppli bedeggt. Es isch jewiils beiidruggend wie s Baudepartement s' schafft in dr Nacht die riisige Mängene vo Räppli und anderem Drägg in weniger als zwai Stund uss de Stroose z butze. Nochhär ka me-n-amme kuum no erkenne was am Vordaag in dr Stadt abgange isch. Interessanterwiis kamme z' Basel nur eifarbigi Räppli kaufe (also pro Sagg nur ei Farb, Segg gitz aber in verschiidene Farbe). Die regionale Räppli Härsteller hänn das abgmacht, will si so die bis denn iibligi Praxis hänn welle unterbinde, as "bruuchti" Räppli vom Bode iigsammlet und wiiderverkauft wärde. Uss däm Grund isch s Wärfe vo gmischtelte Räppli in Basel unerwintscht will me si woorschiinligg vo dr Stroos uffgläse het und das isch eifach au unhygienisch.
[ändere] Gruppierige
An dr Basler Fasnacht kamme vorallem die folgende fimpf Arte vo Gruppierige beobachte:
[ändere] Clique
Zue de ältischte Formatione keere d' Fasnachtsclique (mängisch au Fasnachtsgsellschafte gnennt). Si marschiere dur d' Altstadt und spiele uff Piccolo und Basler Drummle Fasnachtsmärsch. Esone Formation bestoot in dr Regel usseme Vordraab wo fyr dr neetigi Blatz sorgt, Zeedel verdailt und oft au näb dr Latärne no e Requisit mitzieht. Denne Pfyffer mit irne Piccolo, dr Dambourmajor wo dr Taggt ahgitt und d Tamboure wo drummle. Usser am Cortège laufe d' Clique nid uff feschtglegte Route. Drum ische nid ussergwehnligg as sich mos zwai Clique kryze mien. In somene Fall stoppt die ainti Clique und loot die anderi verbii (Es git kai Rächtsvordrit oder bestimmti Regle). Zueschauer anderersits wärde heefligg vom Vortrab ab dr Route beglaitet.
[ändere] Gugge
An dr Basler Fasnacht laufe-n-au Gugge (oder Guggemusige). Die setze sich ähnligg zämme wie-n-e Marschmusig oder e Blächorcheschter. Ainersitz hets e Spiel mit Trompete, Posaune, Hörner usw. und anderersiits dr Schlag mit Pauke, Drummle, Snaredrums, fahrbare Schlagzyyg und Xsylofoon (uvm). Die Formatione mache nid am Morgestraich mit. Si laufe am Mäntig und Mittwuch am Cortège, z' Oobe in de Gasse und speziell am Zischtig z'Nacht hänn Si ihri beriemte Gugge Konzärt.
[ändere] Schnitzelbangg
E Schnitzelbangg isch e Sänger (oder e Gruppe) wo in Värsform ironisch oder sarkastisch yber aggtuelli Ereignis rund um Basel duet brichte. Drzue wärde Helge zaigt wo zem jewielige Värs basse. Me ka dr Schnitzelbangg nur im wiitischte Sinn als d' Basler Entsprächig zer Büttenred bezaichne; de Büttenrede entspräche-n-eher d' "Zeedel" wo am Cortège vertailt wärde.
D' Schnitzelbängg träte regulär am Mäntig und Mittwuch z'Oobe in de Kaffis und Beize-n-uff. Als wie meh sinn Bängg au am Zischtig unterwäggs. Denn aber vor allem in de Clique-Keller, de paragaschdronomische Beize vo de Fasnachtsgesellschafte.
[ändere] Wage
Während em Cortège und nur deerte kamme d' Wäge beziehigswiis Waggiswäge gseh. Das sinn Traggtore mit dekorierte Aahänger wo 'Waggis' druffsitze und Sache vertaile. Vorwiegend wärde Orange, Mimösli und Dääfeli uusegeh, aber au Schnäpsli, Spielzyyg und vieli Klainigkaite meh. Usserdämm sinn d' Waggis uff de Wäge au d' Hauptquelle fyr die bekannte Räppli.
Vieli vo de Wäge sinn vom Mäntig z'Oobe bis am Mittwuch morge uffem Kasernenareal ussgstellt.
[ändere] Ainzelmasgge
Laider gseht me-n-als wie weniger Ainzelmasggene (das deerfe ibrigens au klaini Gryppli sii) wo aigeni Sujet usspielend am Cortège dien laufe. An dr Fasnacht 2007 sin grad emol 4 Ainzelmasgge bim Comité agmolde gsi. Vereinzelti streunendi, "wildi" Waggis wärde-n-amme-n-au Ainzelmasgge gnennt.
[ändere] Chaise/Schäse
Ähnligg wiene Wage sin d' Chaise, nur halt gmächligger und nadirligg viel vurnähmer. Schliesslig kemme si mittere Pfärdekutsche und verdaile-n-in Gschtalt vo zwai bis vier Alte Tante ihri Mimösli und Siessigkaite.
[ändere] Morgestraich
- lueg au im Hauptartikel Morgestraich!
Dr Morgestraich am Mäntig morge-n-am Vieri ereffnet d' Basler Fasnacht. Genau am 4:00 geehn in dr ganze-n-Innerstadt d' Liechter uss, d' Basler Stadtwärgg stelle sogar d' Stroosebelichtig ab. S' ainzig Liecht wo jetzt no schiint isch säll vo de unzählige Latärne. S' git zwai Arte vo Latärne, zerscht die Grosse wo au "Zugslaterne" gnennt wärde und mit em Vortrab vor de Clique härlaufe. Die grosse Latärne sinn äntwäder uff Reeder montiert oder wärde vo 2 bis 4 Latärneträger ummegschleppt. Nochhär gits no d' Kopflatärnli wo e jede Fasnächtler uf sinere Larve montiert het und wo drum zwangsläufig e bitz kainer sin. Es baar vo de Clique hän ainhaitligi Kopflatärnli will me jo bekanntligg am Morgestraich in Charivari lauft und kai ainhaitligg Goschdyym soll draage.
Uff s' Kommando "Morgestraich, vorwärts marsch" vo de Tambourmajore feehn alli Cliquen ah dr gliichi Marsch z' spiile wo bezeichnender Wiis au "Morgestraich" heisst. Er wird während dr ganze Fasnacht nur ai ainzig Mool gspielt.
[ändere] Cortège
Dr Cortège isch en Art e Parade wo allewiil am Mäntig und am Mittwuch Nomittag stattfinde duet. Er folgt zwai vordefinierte Ringroute. Die inneri Ring verlauft im Uhrzaigersinn und dr isseri Ring lauft entgegegsetzt. (Me kheert oft au d Bezaichnig Blaui- oder Rooti Route benannt nach ihrer Farb uff em offizielle Routeplänli.[1])
[ändere] Gugge Konzärt
Am Zischdig Oobe gheerts s Gebiet umme Märtplatz, e Barfi und em Claraplatz de Gugge und ihrne riisige Platzkonzärt! D' Clique und Tamboure & Pfyffergruppe ziehn sich denn in d' Sittegasse zem "gässle" zrugg.
Typisch fyr d' Gugge isch au as si in dr Innestadt marschiere, kurz fye e glai Ständeli halt mache fimpf Lieder Spiele und witter ziehn. Oder si gän inere Baize es Konzärt fyr die aawäsende Gescht.
[ändere] Kinder- (und Familie-) Fasnacht
D' Kinder- und Familiefasnacht isch am Zischtig. Au denn ziehn vieli Gruppe in riesige Parade dur d' Stadt. Nur dismool sins nid d' Clique sälber sondern Familie mit ihrne Kinder wo mit Laiterwägeli dur d' Stroose ziehn. Als wie meh wärde die Gruppene vo Clique oder Gugge beglaitet wo d' Kinder sogar sälber dörfe mitrassle und lärme!
Vo de Glaine Glainschte kamme-nadyyrligg noonig erwarte as sy die ganz Zyt e Larve ahhän. Drum gseht me deert no vieli gschminggti Gsichter und näbe traditionelle Goschdyym au mol e Kauboi oder es Prinzässli.
[ändere] Laterne Usstellig
Praggtisch alli Latärne steen vom Mäntig z'Oobe bis am Mittwuch morge-n-uffem Minschterplatz und sin deert gratis z bschaue. Me sait es sigi die wältwitt greeschti Freyliechtkunschtusstellig und grad z'Nacht wenn d' Latärne belyychtet sin isch es definitiv e Bsuech wärt!
[ändere] Ereignis rund um d' Fasnacht
Es git e groossi Zahl vo Verahstaltige wo vor und nooch dr Fasnacht stattfinde. Do e Uflischtig vo de Wichtiggschte:
[ändere] Vorfasnachtsverastaltige
Wie dr Namme scho sait kamme vor dr Fasnacht scho divärsi Verahstaltige bsueche. Es baar glänze dur groosartigi Experimänt mit em Thema Fasnacht wie zem Biischbiil es Fasnachts-Musical oder Musigstygger wo Fasnachtsinstrumänt und Märsch mit "klassische" oder fremde Instrumänt und Kläng dien fusioniere. Bi de Maischte vo dene Ahläss kemme au Schitzelbängg oder anderi satirischi Element zem Traage. Do isch e Ufflischtig vo Ainige vo dene Vorfasnachtsverahstaltige:
- Mimösli im Häbsetheater
- Offiziells Priisdrummle und -pfyffe (dr offizielli Wettbewärb fyr Tamboure und Pfyffer)
- Pfyfferli im Theater Fauteuil
- Charivari im Volkshuus
- Räppli-Serenade im Rhypark (s' letscht mol isch 2005 gsi)
- Stubete im 'tis (Restaurant 'Atlantis')
- Kinder-Charivari im Theater Basel
- Monstre-Drummelkonzert (au bekannt als "Drummeli") in dr Mäss Basel
- Fasnachtsbändeli (fyr Kinder und Familie), Theater Arlecchino
- S Ridicule in dr Helmut Förnbacher Theater Company im Badische Bahnhof
[ändere] Laterne iipfyffe
S' Latärne iipfyffe findet immer am Sunntig vor dr Fasnacht statt. D' Zugslatärne (die meischte no mit Lynediecher verhyllt, will erscht am Morgestraich die ganzi Pracht sell enthyllt wärde) sinn uffere kurze Route vom Ort wo si gmoolt, oder montiert worde sin, zem Ablaufplatz vo dr Clique am Morgestraich unterwäggs. Biglaitet wärde si nur vo de Pfyffer. D' Tamboure sinn fyr eimool nur Zueschauer und hänn d' Drummle diheime glooh.
[ändere] Kehrussball
Am Samschtig nooch dr Fasnacht gits an vielerort Masggebäll wo alli zämme unter em Namme Kehruss oder Kehrussball bekannt sinn. Vieli Clique und Gugge verahstalte aigini Bäll in ihrne Clique Käller.
[ändere] Bummel Sunntig
Nooch dr Fasnacht halte d' Clique und d' Guggene e Bummel ab und zwoor immer an aim vo de drey folgende Sunntige noch dr Fasnacht. Dä Ahloos bekundet denn s Änd fo dr Fasnacht und beinhaltet maischtens e glaine Ussflug und e z'Nachtässe. Sowohl underwäggs als au bi dr Ryggkehr noch Basel wird nonemol gässlet und musiziert. Dismool aber ohni Goschdyym und Larve.
[ändere] Organisation
Sitt 1911 wird d' Basler Fasnacht vom Fasnachts-Comité organisiert, wo als offizielle Ahsprächpartner duet fungiere. S' Comité isch au verantwortligg fyr d' Blaggedde wo jedes Johr uusegeh wird. Es git vier verschiideni Variante: Die Kupfrigi fyr 8 Stutz, die Silbrigi fyr 15 Stutz, die Goldigi fyr 45 Stutz und s' Bijou fyr läppischi 100 Stutz. D' Iihname gehn iber Subventione zem greeschte Dail in d' Kasse vo de Fasnachtsgruppene. Drumm wird erwartet, s' isch aber nid obligatorisch, as sich jede Zueschauer e Blaggedde zueduet. Me sait au: "Wär kai Blaggedde drait, schadet dr Fasnacht."
[ändere] Fasnacht in Zahle
Im 2004 sinn iber 480 Ainhaite bim Fasnachts-Comité registriert gsi: 141 Clique und Gruppierige, 141 Wäge und Chaise, 61 Gugge, 86 Pfyffer und Drummlergruppe und 55 Ainzelmasgge und klaini Gryppli. Im total sin das iiber 12,000 Fasnächtler wo do in organisierte Guppe dailgnoh hän. Zuesätzligg sin ebbe 6,000 "wildi" Fasnächtler, wo nid ahgmolde gsi sinn (sogenannti Schyssdräggzygli) unterwäggs gsi. Alles in allem sin 185 Zuglatärne an dr Basler Fasnacht gloffe.
[ändere] Gschicht
Werum as d' Basler Fasnacht e Wuche speeter duet aafoo as in de umliegende Städt isch nid klar. Die yybligi Erklärig isch as nooch dr Reformation anno 1520, Basel sinni Fasnacht witter gfiirt, während alli andere Regione offiziell drmit uffgheert hänn. Me sait as, zem sich vo de Katholische Bryych z' unterschaide d' Fasnacht im Joohr 1529 e Wuche speeter aagsetzt worde-n-isch. Es git aber kaini Schrifte wo die Theorie wurde bistätige. Erscht 200 Joor speeter wärde die Resolutione vo 1529 erwähnt. Hitzedaags gilt d Basler Fasnacht als die ainzigi proteschtantischi Fasnacht uff dr ganze Wält.
[ändere] Wissenswärts
- Im 2002 hän d' Basler Stadtwärgg s' Strooseliecht e Minute z' frieh am 03:59 ussgschalte. Trozdämm isch d' Fasnacht wie immer bis am Dunnschtig am 4:00 gange. Drumm het d Fasnacht 2002 ei Minute länger duurt als normal.
- In dr Nacht vorem Morgestraich 2006 hets innerhalb vo wenige Stund ebbe 50cm Neyschnee geh wo d' Innestadt vo Basel blockiert hänn. S' het e Grossiisatz bruucht zem d' Stadt rächtzittig fyr d'Fasnacht vom Schnee z' befreye. No nie bishär isch e Fasnacht mit meh Schnee duuregfiert worde (Scho gar nid mit frisch gfallenem Schnee). 50cm sinn die drittheggschti Schneemängi und die allerheggschti Neuschneemängi wo je in Basel gmässe worde sinn.
[ändere] Fuessnoote
[ändere] Weblinks
- Basler Fasnacht Online
- Fasnachts-Comité
- Dossier "Die Basler Fasnacht" uff altbasel.ch
- Privati Bildergalerie vom Morgestraich und em Mäntigscortège 2006
Der Artikel basiert uf ´ra freie Ibersetzung vum Artikel „Basler Fasnacht“ us dr dytsche Wikipedia.
