Buddhismus

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

De Buddha umgee vo sinene Schüeler mitem Dhammacakka (Rad vo de Lehr); Sarnath

De Buddhismus ghört zude füüf wichtigschte Weltreligioone, wobi sich öppe 300 bis 450 Millione Mensche zum Buddhismus bekenned, voralem im ostasiatische Ruum. De Name Buddhismus laitet sich vom Gründer Siddharta Gautama ab, wo noch sinere Erlüchtig (skrt. bodhi) de Titel Buddha (skrt. "Erlüchtete") gfüert het.

De grössti Tail vo de buddhistische Schrifte isch uf Pali geschribe, zum Tail aber au uf Sanskrit.

Em bekanntischte im Weschte isch hüt wegem Dalai Lama de tibetisch Buddhismus, aber au die japanischi Usrichtig, de Zen-Buddhismus isch im Weste recht bekannt. As de Buddhismus e uusschliesslich fridlichi Religion isch, widerlait dütlich gnueg de Giftgasaschlag vode Aum-Sekte z Japan ide U-Baan vo Tokio am 20. März 1995.

[ändere] Gschicht

De Begründer vode buddhischtische Weltaschauig isch de Siddhattha Gotama, ä Königssohn, wo im 6. Jh. v. Chr. z Indie glebt het, a de Grenze zu Nepal. Nochdem er lang en asketisches Lebe gfüert het, isch er uf Bodhgaya cho und het döte unterem Pippal-Baum (Ficus religiosa) noch langem Meditiere d Erlüchtig erlangt, im Alter vo 35 Joore. Er isch den uf Sarnath, en Ort ide nöchi vode indische Stadt Varanasi und het döte zerscht mol sini Lehr verchündet. Denn isch er mit sinene erschte Jünger i de Geget vom mittllere Ganges umgewanderet und het de Lüt prediget und schnell vill Aahänger gfunde. Es sind meriri Chlöschter gründet worde, mit strenge Regle, wobii all Mönch gliichrangig gsii sind. Do Vorsteher isch jewills de Mönch gsii, wo em längste im Chloster glebt het. Mit achtzgi isch de Buddha denn gschtorbe. Churz noch sim Tod isch s erschti buddhistischi Konzil iberuefe worde, und me het aagfange die erste Schrifte z verfasse.

De Buddhismus het sich denn über Nordindie verbraitet. Won im 3. Jh. v. Chr. de indischi König Aschoka Buddhischt worden isch, het er nöd nu i simm Riich die Lehr unterstützt, sondern het Missionare i ali Welt gschickt, bis uf Ägypte und Makedonie. Im Verlauf vode Gschicht het sich de Buddhismus über Sri Lanka, Thailand und Kambodscha verbraitet. Im Norde het de Buddhismus im Tibet Fuess gfasst und isch vo dött noch China und witers uf Japan choo. Abem 6. Johrhundert het de Buddhismus z Indie selber a Bedütig verloore.

[ändere] Grundsatz: Die drü Juwele

Fuessabdruck vom Buddha mitem Dhammacakka und de drüü Juwele (Buddha, Dhamma, Sangha).

De Buddhismus baut uf de drüü Juwele (ti-ratana) uf, da sind de Buddha, sini Lehr (Dhamma) und Gmainschaft vode Mönch (Sangha). S Bekenntnis zu dene drü Juwele werd Drüfachi Zueflucht (ti-saraṇa) gnennt und werd drümol uf Pali gsunge:

"Buddhaṃ saraṇam gacchāmi. Dhammaṃ saraṇam gacchāmi. Sanghaṃ saraṇam gacchāmi." (d.i. "I nimm Zueflucht zum Buddha. I nimm Zueflucht zum Dhamma. I nimm Zueflucht zum Sangha.")

Noch dem Bekenntnis werdet maistens no die füf Sitteregel (pañcasīla) gesunge:

1) "I versprech, as i mi fernhalt vom Töte!" (Vo Mensch, Tier und Pflanze)
2) "I versprech, as i mi fernhalt vom Nee vo dem wo nöd ggee werd!" (Nöd-Stele, Nöd-Ergattere)
3) "I versprech, as i mi fernhalt vo urechtem Wandel ide Sinneslüst!" (Kain unerlaubte Sex)
4) "I versprech, as i mi fernhalt vom Lüge!"
5) "I versprech, as i mi fernhalt vom Gnuss vo beruuschende Gitränk!" (Klarhait vom Gaist)

"Namo tassa bhagavato arahato sammā-sambuddhassa!" (d.i.: "Verehrig , em Erhabene, Hailige, Vollkome-Erwachte!")

Die füf Sitteregle geltet für ali Buddhiste. A bsundrige Täg, oder wemmer im Chloster als Laie wohnt, geltet acht oder zee Regle. Mönch mönd dagege 227 Regle befolge.

[ändere] D Lehr (dhamma)

Die wichtigschte Grundzüüg vo de Lehr vom Buddha sind die Vier Edle Woorete (cattāri ariyasāccani) und de Edli Achtfachi Pfaad (ariya-aṭṭhaṅgika-magga) usem Liide. De Buddhismus isch kai theistischi Religion, und stellt de Mensch und sini Entwicklig is Zentrum. Götter spilet nur e bedingti Role und sind em Gsetz vom Karma (kamma) unterworfe. Symbol vode Buddhalehr (dhammacakka) isch es Rad mit acht Spaiche, wobi die acht Spaiche de Edli Achtfachi Weg darstelet.

Die Vier Edle Woorete und de Achtfachi Weg

i) "Wa isch die Edli Wooret vom Liide (dukkha)? Giburt isch Liide, s Altere isch Liide und de Tod isch Liide. Trennig vo Gliebtem isch Liide und nöd Öbercho vodem womer wött isch Liide." Da isch nöd öppe e pessimistischi Aaschauig, as alles Liide sei, sondern nur e Feststelig: Es git Liide, und da Phänomen Liide cha untersuecht und folglich verstande werde. Statt vorem Liide wegrene, söllmer sich em Liide stele und versueche z verstoo. Debi isches nötig z erchene, as de Körper, d Gfüel und d Gedanke Nöd-Ich (anattā) sind, denn sobald mer sich identifiziert miteme weltliche Phänomen schafft mer "Ich" und werd somit vo dem Phänomen (Körper, Gfüel, Gedanke, Biwusstsii etc.) abhängig. Die Lehr vom Nöd-Ich und vode Unpersönlichkait isch für de Buddhismus essentiell. Aslang me sich miteme Ich identifiziert, schafft me Kamma (sanskrit: karman "Tat, Würke, Würkig) und erliidet Widergeburt.
ii) "Wa isch die Edli Wooret vode Ursach (samudaya) vom Liide? ... Es isch Sehnsucht (taṇhā "Durst") noch Sinneslüst (kāma-taṇhā), Sehnsucht noch Werde (bhava-taṇhā), Sehnsucht noch Vergoo (vibhava-taṇhā). Aber vo wo tuet die Sehnsucht uufstiige und ufblüee? Überall vo dem, wa lieblich und erfroilich schiint, vo döt stiigt und blüet si uf."
iii) "Wa isch die Edli Wooret vom Uslösche (nirodha) vom Liide? Es isch s restloosi Verwelke und Uuslösche fo ebe dere Sehnsucht; s Abwiise, s Ufgee, s Losloo und s Verzichte vo sebere."
iv) "Wa isch die Edli Wooret vom Weg (magga) wo zum Uslösche vom Liide füert? Es isch de Edli Achtfachi Pfad (ariya-aṭṭhaṅgika-magga), da isch: Rechti Aschauig (sammā diṭṭhi), Rechti Absicht (sammā sankappa), Rechts Rede (sammā vācā), Rechts Handle (sammā kammanta), Rechti Lebeswiis (sammā ājīva), Rechti Astrengig (sammā vāyāma), Rechti Achtsamkait (sammā sati), Rechts Sich-Versenke (sammā samādhi)."

Die erste baide Pünkt betreffet d Wiishait (paññā), die mittlere drüü d Moral (sīla) und die letschte drüü d Meditation (samādhi). Die acht Pünkt sind nöd öppe als ainzilni Schritt z betrachte, sondern ali acht sind vonenand abhängig und würket ufenand ii.

Wer die Vier Edle Woorete verstande het und de Edli Achtfachi Weg befolgt, erraicht am End Nibbāna (Sanskrit: nirvāṇa "Verwehe"). Wer de Zuestand eraicht het, blibt witer am Lebe und blibt au de unagneme Sache vom weltliche Dosii usgsetzt, aber liidet nüme drunter. Bim Tod erraicht er denn Prainibbāna und isch denn befrait vo Widergeburt.

En anderi Schrift erklärt de Kraislauf vode Widergeburt:

Die Zwölfglidrigi Chetti vom Bedingte Entstoo (paṭiccasamupppāda) S Nichtwüsse (avijjā) isch Bedingig für s Entstoo vo Gstaltwerdig (saṅkhāra). Die isch Bedingig für s Bewusstsii (viññāṇa). Da isch Bedingig für de Name und Form (nāmarūpa). Die isch Bedingig für die sechs Sinn (ṣaḍāyatana). Die sind Bedingig für d Berüerig (phassa) mit de üssere Objekt. Die sind Bedingig für s Emfpinde (vedanā). Da isch Bedingig für de Durscht (taṇhā). De isch Bedingig für s Ergriife (upādāna). Da isch Bedingig für s Werde (bhava). Da isch Bedinging für d Geburt (jāti). Die isch Bedingig für s Alter und Tod (jarā-maraṇa).

De Buddhismus isch hüt kai aihaitlichi Religion me, sondern es hend sich verschidnigi Richtige uusbildet. Die wichtigschte sind Hīnayāna oder De Chlii Wage, Mahāyāna oder De Groos Wage und Vajrayāna oder De Diamante-Wage(Tibetisch Buddhismus).

Dialäkt: Sanggale/Wiil

[ändere] Literatur

Burkhard Scherer: "Buddhismus". Gütersloher Verlagshaus 2005, ISBN 3-579-06412-6
Nyanatiloka: "Das Wort des Buddha". Beyerlein & Steinschulte, ISBN 3-931095-08-8

Witeri Büecher chasch uf de dütsche Site finde.