Kuh
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
| Technische Yschränkung: Dr koräkt Titel wär: »Chue« |
 |
De Artikel Kuh isch no arg churz un als Erwiitrig useghobe. Mer wenn versueche de Artikel innerhalb vo e paar Wuche z'erwiitre un z'vervollständige. Wenn du mee zue däm Thema weisch no hock di naa un hilf mit e guete Artikel useme z'mache! Versuech debi möglichscht nüt numme z'übersetze. |
E Chue (franz. vache) esch es wiiblichs Huusrind. Chüe si Widerchöier. Das heisst, ehri Nahrig döi si mehreri Mou im Muu chätsche. E Chue hed wäge demm ned nor - wie zom Bischpöu de Mönsch - ei Mage sondern grad vier devo. Jedes mou, wenn d Chue ehre Spiisbrei es ernöits Mou abeschlöckt, chond er inne andere Mage. Eri Nahrig beschtoht houptsächelch us Gras, wo si of de Wiise fendt.
Chüe sin uuf de ganze Welt verbreitet, da sie sehr nahrhafti Milch und Fleisch produziere düend. In Indie si d'Chue sogar heilig, u me lat se frei ufem Land u i de Stedt la umeloufe. Farblich sin se imene Spektrum vo brun-schwarz-wiis, öb eifarbig oder mehrfarbig, vorzfinde. Blos lila Chüe hät me i de Realität no nie gseh. D'Chue ghöört zo de Süügetier. Das heisst, si gebärt ehri Jonge läbend ond süügt si nochhär. Vör das hend si es grosses Üter zwösche de Bei. I dem Üter werd ou die Möuch produziert, wo d Buure entweder vo Hand, höt aber meischtens met de Mäuchmaschene mäuched. S'Mäuche vo Hand esch i de Schwiiz scho fascht usgschtorbe. E Chue get erscht Möuch, nochdem si eres erschte Jonge gebärt hed.
Ere Chue wo mit ufbläitem Buch tot uf dr Weid umeligt (nid z'verwächsle mit ere schlafende Chue wo schwanger isch) sött me mit emene Mässer dr Buch ufschlitze, we me nid wott das die Chue explodiert. Das passiert wäg de Gärigsgase wo sech i dene vier Mäge u de extrem länge Därm wäg em haubverdoute Gras biude, sobaud ds Verdouigssyschtem ufrgrund vom Tot nümme funktioniert. Weme d'Chue nid ufschlitz verteut si sech haut de über d'Weid. Das gseht de chli weniger härzig uus aus äs läbigs Chueli.
Inhaltsverzeichnis |
[ändere] Familie
S Mannli vo de Chüe heisst Muni Schtier
E kastrierte Muni isch e Ochs. Die het me früecher vor e Ochsecharre gspannt.
Am Junge seit me Chalb
[ändere] Rassene
[ändere] Miuch-Chüe
Schwiz
-Brown Swiss
-Holstein
-Jersey
-Simmental
-Friiburger
[ändere] Fleisch-Chüe
Schwiz
-Simmental/Fleckvieh
-Brüveih
-Charolais
[ändere] Kuehhaltig
S git grundverschiidini Type vu Kuehaltig.
[ändere] Kuehhaltig in dr Alpe un im Schwarzwald
[ändere] Kuehaltig am Kaiserstuehl in andere dicht bsiidlete Gebiät
D Kuehhaltig am Kaiserstuehl het sich in dr letzschte Johrhunderte un Johrzehnte dramatisch veränderet. Am Afang isch Viih gmeinschaftlig uf d Almänd driibe wore - uf Matte oder in dr Wald. In dr mindschtens 10 letschte Generatione het in dr allermeischte Fäll ganzjährigi Stallhaltig gherrscht. Des Gebiät isch extrem dicht bsiidlet; alli zwe, drej Killemetter kunnt e Dorf. Diä landwirtschaftlige Flächene, wu im Verhältnis zu dr Bevelkerig arg glei gsii sin, hän fir Intensivkültüre miäße verwändet wäre - Härtepfel, Frucht, Gmias, Obst. S Griänfueter firs Viih isch alli Dag üs dr Rhiinebini gholt wore - oder üs Flächene in dr Nechi vum Dorf, wu fir nyt anders geignet gsii sin. Uf eme Deil vu dr Flächene an däne Ort isch aü dr Heiet un dr Ehmdet gmacht wore. Zuedäm sin Dirrlips (Ruebe) firs Viih aboije wore.
D Kueh isch e Grundelemänt vu jedem landwirtschaftlige Betriib gsii. Sie het miäße
- Milch un Fleisch liifere - d iberschissige Kelber un d alte Kiäh sin gmetzget wore un hän unter Umständ eweng Bargäld brocht.
- Si hän miäße Dinger (Mischt) liifere - in Zitte, wus no ke Kunschtdinger gä het, isch des läbensnotwändig gsii.
- D Kueh met miäße as Zugdiär diäne.
Mit däm - also mit einere oder zwo Kiäh - het e gleine Büür kenne iberläbe. D Milchleischtig vu dr Kueh isch zimli iigschränkt gsii, wänn si het miäße ziäge. Wäge däm hän diä richere Büüre e Ross oder zwee gha fir ans Fuehrwärk un unter Umständ meh wiä zwo Kiäh. S Viih - un in dr meischte Fäll isch des e Kueh gsii - isch ei Standbei gsii, s ander d Landwirtschaft.
Wäge ihrere gleine Zahl un wel si so nooch am Hüüs gsii sin, hän d Kiäh un d Ross fascht "Familiäaschluss" gha, si sin mit mänschlige Vornämme gruefe wore un d Kinder hän ghiile, wänn e Kälbli gmetzget wore isch. Wäge dr Kuehhaltig im Stall het dr Arbetsdag vum Büür un/oder vu dr Büürsfraü 365 Dag im Johr mit mischte, streie un mälche agfange.
Noch em Zweite Wältgriäg isch d Viihaltig am Kaiserstuehl un in viil andere dicht bsiidlete Gegnige langsam üsgstorbe - jetz het mer sich mit Bulldegg un Maschine voll uf d Intensivkültüre konzentriärt un het d Milch drzue kaüft. Witteri Flächene hän vu Matte zu Äckere oder Räbsticker kenne umgwandlet wäre. E Kind im e ehmolige Büüredorf am Kaiserstuehl weißt hit viilmol nit besser wiä a großstedtischs, was e Kueh oder er Ross (nejalemannisch: Pferd) isch. W
