Römisches Reich

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

S'Römischi Riich (Imperium Romanum) bezäichnet d'Gebiet wo vo Rom verwalted worde sind, nach de Reorganisation underem Kaiser Augustus im 1. Jh. v. Chr. bis zum Nidergang während de Völcherwanderig im 5. Jh.

330 n.Chr. het Konstantin dr Grosse d'Hauptstadt an dr Bosporus ins alde Byzanz verlegt, wo als Nova Roma (Konstantinopel, hit Istanbul) Hauptstadt worre isch. S'Christetum isch bevorzugti Religion worre. Im Verlauf vu dr nächste drei Johrhunderte het Grichisch s'Latinisch als Amtssproch verdrängt, weshalb mer ab 330 nooch Christus vum Byzantinische Riich spricht.

Staatsrächtlich het es sich aber immer um s'Römisch Riich ghandlet.

395 isch des Riich in e Westhälfti mit Ravenna als Kaisersitz un e Osthälfti mit Konstantinopel als Hauptstatdt deilt wore. Obwohl d'Historiker ab dert vume Weströmische und Oströmische Riich rede, isch säll numme e Verwaltigsdeilig gsi. Fer die domolige Lüt het es witterhi nur ei Römischs Riich gä.

S'Oströmisch Riich isch um 610 bis 638 beinah vu Persie eroberet worre un isch nooch em Siig yber d'Perser no schnell im Arabersturm im Wesetliche uf Chleiasie, d'Chüstestriife vum Balkan un d'Middelmeerinsle gschrumpft. Es het deno e Wiiderufstiig gä, so dass es um s'Johr 1000 dr mächtigst Staat in Europa un im Noche Oste gsi isch. Es het inner Verfall igsetzt, dem 1071 d'Katastroph vu Mantzikert gfolgt isch: Noch ere Niderlag gege d'Seldschuke isch Chleiasie binne 20 Johr türkisch worre. Während dr Chrüzzüg isch s'westlich Chleiasie zwar wiider grichisch worre, aber 1204 het die abtrünnig Provinz Venedig im 4. Chrüzzug Konstantinopel eroberet un plünderet. S'nit erobert Restriich isch in Deilstaate zerfalle. 1261 isch Konstantinopel wiider grichisch worre, aber dr Staat isch no miltärisch schwach gsi. 1453 isch Konstantinopel vu dr Türke eroberet worre, 1460 d'Halbinsel Peloponnes un 1461 Trapezunt am Schwarze Meer. Monemvasia isch als einzige freii grichische Stadt ybrig blibe un isch 1464 Protektorat vu Venedig worre, bis es au 1540 türkisch worre isch.

S'Weströmisch Riich isch degege rächt schnell in dr Völcherwanderig zerfalle und um 470 het dr Kaiser numme Italie un Dalamtie un d'Alperegion beherrscht. In Gallie, Nordafrika un Spanie sin Germaneriiche entstande, vu dene sich aber numme s'Vandaleriich in Nordafrika fer uabhängig erchlärt het.

476 isch nooch eme Militärputsch dr Gegekaiser Romulus Augustulus in Ravenna vum Germanefürst (un Oberbefehlshaber vu dr Römische Armee) Odoaker abgesetzt worre, was als End vum Römische Riich giltet. Dr legitim Westkaiser Julius Nepos het noch bis 480 in Dalmatie regiert, dr gallisch Statthalter Syagrius noch bis 486 in dr Gegend um Paris.

Fer die domolige Zitgnosse isch säll nit dr Undergang vum Römische Riich gsi, sundern es isch wiider d'Einheit vum Riich wiiderhergstellt worre, denn es jetzt wiider numme ei Kaiser - der in Byzanz - gä.

D'Stadt Rom sälber het yber die katholisch Chilche witterhi im gsamte ehemolige Westriich - un drybernus - e grosse Ifluss uf d'Politik gha un yber d'Chlöster d'Verwaltig kontrolliert. Dr römisch Ifluss un die römisch Herrschaft isch also nit verschwunde, sundern het numme si Charakter starch veränderet.

De christliche Völcher in Europa hän nochem Zsämmebruch vum Weschtriich gröschteteils ä nominelli Oberhoheit vum oströmische Riich witter aerchennt, au d'Franke. Des het de Papst anno 800 zum Alass gnumme, de Frankekönig Karl zum Römische Kaiser z'kröne, wil in Byzanz domols mit Irene di erscht Frau regiert het.

Noch de Deilig vum Frankeriich het sich ussem ostfränkische Riich s'Tüütsch Riich entwicklet, wo sich, nochdem sini Kenig de römisch Kaisertitel agnumme hän, au Häiligi Römischi Riich gnennt het. Z'letscht hän d'Habsburger de Kaisertitel gfüehrt. Nochdem aber 1806 Napoleon Tüütschland politisch nei gordnet het, het de österriichisch Kaiser (der Titel het er 1804 agnumme) die römisch-tüütsch Kaiserkrone niderglegt, so dass des s'End vum Heilige Römische Rich tüütscher Nation gsi isch.

S'Römischi Riich i siinere grööschte Uusdehnig im 2. Johrhundat hät usser-te Italienische Halbinsle au Nordafrika, d'Levante, Chliiasie, de Balkan, Rätie, Germanie, Gallie, Iberie und Britannie umfasst.

[ändere] Römer in dr Schwyz

D`Römer sin näbbe d`Helvetier ou d`Vuhrfahre vun d`Schwiizer. Sie sin um 50 v. Chr. in eusre Ruum kchomme und hön s'Land zivilisieret.

Zur Vrwaltig vum em Land hön d'Römr mehrere Provinze uuf em hüütige Schwiizer Territorium verrichtet. In d' mittlere Kaiserzit sin d'Name vun d'gröschte Germania superior un Raetia gsi. Donabbe höns' au mehrere chline Provinze im hüütige Südweschte vun d'hüütige Schwiiz gäbbe.

D'Herschaft vun d'Römr entet mit d'Iwanderig vun Burgunder un Alemanne. Im Oschte im hüütige Graubünde isch bis hüt e romanische Reschbvölkrig vrbliebe, di'e au no e lokals Romanisch dischkriered (schwetzed), d`Retoromane. Im Weschte, dr sogenannte Romandie e galloromanischi Bvölkrig, wo französisch schwetzt un im Tessin e italienischsprochigi Bvölkrig.