Hesanê Sabbah
Ji Wîkîpediya
Hesanê Sabbah (farsî: حسن صباح Hesanê Sabbah), (bû 1034 li Qûm Îran, mir 1124) yek ji serokê terîqeteke Îsmaîlî bi navê Xaşxaşiyan tên zanîn bû.
Hesanê Sabah li bajarî Qûm hati bû dinê û ji pê re jî bi malbata xwe ve bara Raj kir. Kênge ew 17 salî bû wî zava bav û dê ya xwe ber da û derbaza zava 12-Îmama yê Şîyan bû û keta bin fermana dewleta Şîya Fatimîyan. Li wir ew keta çavên xelîfeyî Fatimîyan û xelîfe ew şanda Qehîre. Gorî gotgotineke Omer Xeyyam, Nîzamul Mûlk û Hesan tev li xoca fêr girtî bûn û ji hev re wiha soz ber da bûn: "Ger ku kî serketî bibe dike, ji yên din re jî piştgirî ye bike" . Gorî vê sozê Nîzam ûl Mulk bû wezîrê Selçûqiyan û ômer xayyam û Hesan Sabbah jî anîna kargera selçûqîyan. Lê ji pê bûyereke re Hesan Sabbah ji alîya Melîkşah hat heps kirin û bi cezaya îdamê hat ceza kirin. Lê ji pê têkîlahîyê Omer Xayyam re ceza hat rakirin û Hesan hat ji welat sûrgûn kirin. Hesan Sebbah li Qehîre di 1076an de der ket û ji pê gereke du salanê li ser Azerbaycan, Iraq, Mezopotamya, Kurdistan û Sûrî re di 1078an de.
Dema ew li Qehîre bû wî dewama xebatên xwe kir. Lê kênge ew ji alîya xelîfeyî Fatimîyan li wir hat heps kirin şunda ew li wir der ket û di 1090an bi peyayên xwe ve kelaya Alamûtê nêzî Derya Mazenderan dagir kir û heta mirina xwe li wir ma. Wan ji pê kela dest xwe xistin re bajarên dor kela jî dagir kirin. Lê kênge ew nûçeyan çû na Nîzam el Mûlk û Melîkşah wan du artêş şandina ser Hesan el Sabbah, lê Hesanê Sabbah bi peyayên xwe û bi endamên terîqeta Îsmaîlî ve kela xwe bi serketî parast.
Qela heta ji alîya Hulagû Xan di 1254an de hat vala kirin di dest wan de ma.
