Mēxihco
Ihuic Huiquipedia, in tlanemi cēntlamatilizāmoxtli
|
|||||
| Lema nacional: ayāc | |||||
| Āltepētlacuīcatl: Mēxihcāltepētlacuīcatl | |||||
 |
|||||
| Āltepēnānyōtl • Chānehqueh • Coordenadas |
Mēxihco Tēcuācān 8 605 239 19°03′ N 99°22′ O |
||||
| Huēyi Āltepētl | Āltepētl Mēxihco | ||||
| Achcauhtlahtōlli | Caxtillahtōlli īhuān 63 mācēhuallahtōltin1 | ||||
| Forma de gobierno
Tlahtohcātēīxiptla
|
Āltepētlatxco Felipe Calderón Hinojosa |
||||
| Tlācaxoxouhcāyōtl • Pēhualli • Centlamialli |
Ihuic Caxtillān Tlachicnāuhti 16, 1810 Tlachicnāuhti 27, 1821 |
||||
| Tēntli • Total • % Ātl Cuāxōchtli Ānāhuatl |
Puesto 14º 1,972,550 km² 2.5% 3,117.9 km īca TCI; 960 km īca Cuauhtēmallān īhuān 176 km īca Huēyicopan 11,122 km |
||||
| Chānehqueh • Total • Densidad |
Puesto 11º 103 100 000 (INEGI tlapōhualiztli 2005) 52.3 hab./km² |
||||
| PIB (PPA) • Total (2005) • PIB per cápita |
Puesto 13º US$ 1,285,654.00 US$ 11,852 65° |
||||
| Tomīn | Mēxihcatl peso ($, MXN) |
||||
| Gentilicio | Mēxihcatl, Mēxihcah | ||||
| Huso horario • en verano |
UTC-6 oc UTC-8 amoneuhqui UTC |
||||
| Cemtlālticpamātlatl āxcāiyōtl | .mx |
||||
| Código telefónico | +52 |
||||
| Prefijo radiofónico | 4AA-4CZ, 6DA-6JZ, XAA-XIZ |
||||
| Código ISO | 484 / MX / MEX | ||||
| Miembro de: TLCAN, ONU, OEA, OCDE, APEC, G3 | |||||
|
1 In ahmo cah declaratoria ihuic achcauhtlahtōlli. Tēl, in Ley General de Derechos Lingüísticos de in Pueblos Indígenas señala que in Caxtillahtōlli huān 63 mācēhuallahtōltin —declaradas nacionales— ca neneuhqui válidas īpan mochi in nacallotiloayān ihuic Mēxihcah Tlahtohcāyōmeh Cepancah. |
|||||
Mēxihco īāchcauhtōcā Mēxihcah Tlahtohcāyōmeh Cepancah (Caxtillahtōlli nic México ahnōzo Estados Unidos Mexicanos). Cah in tlācatiyān ahciqui Ixachitlān Ayamictlānco. Īāltepēnānyo cah Mēxihco Tēcuācān.
Cuāxōchtia canahpa mictlāmpa īca Tlahtocāyōtl in Cepanca ihuic Ixachitlān, canahpa huitztlāmpa Cuauhtēmallān īhuān Huēyicopan, canahpa tlāpcopa Mēxihco āyōllohco īhuān Caribe Huēyātl, īhuān canahpa cihuātlāmpa nō Huixtlāmpa Tēpāpāquiltiliztli Huēyātl.
Mēxihco inic mācuīlli tlalpān Ixachitlānco īhuān inic mahtlāctlinnāhui tlalpān Cemānāhuac. Cah in tlācatiyān īca ocachi caxtillahtōhqueh, īhuān ocachi mācēhualchānehqueh.
Tabla de contenidos |
[ticpatlaz] Tlahtōllōtl
[ticpatlaz] Achtocaxtillāntoc Inoquīpan
In motōcāyōtiah aztēcatl calpōltin, oquimocahuilioh inhuehuetlaltzin ītōcāyohcān Aztlān, auh niman ic omopanolticoh Huēyi Cōlhuahcān.
Izcatqui iniqueon calpoltin intocatzin: mātlāltzincah, tēcpanēcah, chīchīmēcah, malīnalcah, xōchimīlcah, chālcah īhuān huexōtzincah.
Quinyacanayah nāhuixtin pīpiltin in calpōltin. Intocatzin catca Tezcalcōātl, Cuauhcōātl, Āpanēcatl, auh zatlatzaccan Chīmalmac. Tezcacōātl quimamaya Huitzilopochtli.
Oquizque Cōlhuahcān īhuān itzintla hueycuahuitl, in cuauhmayo catca, mocehuicoh. Ōmpa momoztli conquetzacoh noihuan otlacuacoh, auh quilmach Huitzilopochtli tenahuati ma yehuantin moxexeloah. Quihto: "Cecni ma huian chiconcalpoltin īhuān oc cecni ma nehnemican nohuan in mēxihcah". Mochintin huecauhtica chocacticatcah auh niman omoxexeloque. In mēxihcah opanoque Huaxtecatlachocayan īhuān oacicoh Coatlicamac nōzo Cōātepēc, īpan 1193 (ōme calli) xihuitl.
Coatepec omochiuh xiuhtlalpilli īpan 1195 (ōme acatl) xihuitl īhuān mēxihcah oquilhuiquixticoh zanyeno oncan, inic cē Yancuīc Intleuh, in oyuh oquizque in ihuicpa Āztlān. Cempōalchiconxiuhtique Coatepec, īhuān omotlalicoh Tollantzinco īpan 1196 (yēi tecpatl) xihuitl.
Mihtoa in mēxihcah tepalehuicoh inic pololoz huēy īmaltepeuh in toltecah. Yeh cempōlxihuitl in ohuecauhque Tōllān Xicocotitlān, oyaque mēxihcah Atitalaquiyan, in canin oacicoh īpan 1215 xihuitl. Yehuan omotlalique Atitalaquiyac 1216 (mātlactli tecpatl) xihuitl. Īpan 1227 (chicuēyi acatl) xihuitl oacicoh Tlamaco, in canin zan macuilxiuhque. Zatepan omicuanique Atotonilco in canin oacioh īpan 1232 (mahtlāctlinēyi tecpatl) xihuitl īhuān zanyeno oncan nauhxiuhtique.
Atotonilco quicauhque īpan 1236 (yēi acatl) xihuitl īhuān omotlalique Apatzco īpan nāhui tecpatl xihuitl. Oquilhuiquixtique Apatzco inic ōme yancuīc intleuh īpan 1248 (ōme acatl) xihuitl, in oyuh ocaxiltique occē imaxca xiuhmolpilli. Īpan inon xihuitl omicuanicoh Tequixquiac īhuān zatepan Tzompanco in oncan nauhxiuhtique. Oquizque mēxihcah in ihuicpa Tzompanco īpan 1252 (chicuace ācatl) xihuitl, auh ic niman, īpan chicōme tecpatl xihuitl, oacique yehuan in Xāltocān, in canin ohuecauhque nāhui xihuitl. Omotlalitoh Ācalhuahcān īpan 1256 (mahtlāctli once tecpatl) xihuitl īhuān zanyeno oncan onenque ixquichca cē ācatl xihuitl.
Niman omicuanique Ehēcatepēc in mēxihcah, īpan ōme tecpatl (1260) xihuitl. Ōmpa nauhxiuhtique in yehuantin. Ipan ome tecpatl xihuitl oyaque Tolpetlac in oncan omotlalique ixquichca matlactli ihuan ome acatl (1264) xihuitl.
Cē tecpatl (1272) xiuhpan omotlalicoh Cōātitlān in mexihtin. Inoyuhcempoalxiuhtique Cōātitlān, mēxihcah oyaque Chāalco canatoh metl. Oc quiyeyehcoah Cōātitlān in octli, in ayamo huiyehuantin Huixachtitlān. Īpan mahtlāctli īhuān ōme tecpatl (1296) xihuitl, oyaque mēxihcah Tecpayohcān. Ihcuac oacic ōme ācatl (1299) xihuitl yāōyōtl oncatca. Ōmpa omomiquilitzinoque, Tecpatzin, Huitzilihuitzin īhuān Tetepantzin. Noyuhqui mexihtin ocaxiltique occē xiuhtlalpilli Tecpayohcān ihuan oncan quilhuiquixtique inic yei yancuic intleuh.
Ipan yei tecpatl (1300) xihuitl mochiuh inic cē inmotlaliliz Pāntitlān, in oncan noihuan xiotl cocoliztli. In nacayo mexicah tzatzayanticatca.
In niman, ipan chicome tecpatl (1304) xihuitl oacique mexihtin Amalinalpan, in tlein itech pohui Azacapotzalco itlahtocayotzin. Azcapotzalcatl tlahtoatzin, Tezozomoc catca. Amalinalpan chicuexiuhtique in mexicah, Omocuepque niman in Pantitlan, ipan ome tecpatl (1312) xihuitl, in canin ocaxilticoh nahui xihuitl.
Yeh cexihuitl in omotlahtocatlali Ācamāpichtli otzintic huēyi Āltepētl Mēxihco Tenōchtitlān. Mēxihco Tenōchtitlān āltepētzīntiliztli īpan Tlayēti 18, 1325 xihuitl.
Mihtoa in ihcuac oacique mexicah in tlalhuacton in tlein icpac hueyi Atezcatl oncatca, acatlan oquittacoh ce cuauhtli in aquin tenochtli nopalpan icaya ihuan quicuaya in coatl.
Noyuhqui mihtoa yehuatl inon, Huitzilopochtli imachiyo catca inic altepetl quitzintizque in oncan intech monequi cemicac mochantilizque. Itech inin hueyi mexicaltepetl, cachtopa ihtoque in huehuetque, quihtoque: In quexquichcauh matiz in cemanahuatl, aic ixpolihuiz in inteyo in itlauhca in Mēxihco Tenōchtitlān.
Ipan chicnahui calli (1501) xihuitl, omomiquilitzino Ahuitzotl in tlahtocatizntli. Ipan Matlactli tochtli (1502) xihuitl, quitlahtocatlalique mexicah Motēuczōma Xōcoyōtzin inic chicnahui itlahtocatzin Mēxihco Tenōchtitlān.
Ipan ome acatl (1507) xihuitl, ocaxiltique mexicah occepa imaxca xiuhtlapilli; ic quilhuiquixtique yancuic intleuh Mēxihco Tenōchtitlān.
Tlacatotomeh quimottitique ipan yei tecpatl (1508) xihuitl. ¿Azozan quintocayotique tlacatotomeh citlaltecah in aquique impatlanizcaxic nican azo in acicoh?
In huehhuēyi Mēxihco tlahtocāyōmeh:
Ipan matlactli ihuan ome calli (1517) xihuitl, zanyeno ihcuac quittac intlalmexicah Francisco Hernández de Cordoba. Titlano Juan de Grijalva ipan matlactli ihuic ome tochtli (1518) xihuitl, inic yehuatl ma quittaz in yancuic tlalli, Iixiptlahuan Motēuczōma Xōcoyōtzin cuacuauhpan tlachixtocque.
Ce acatl (1519) in xiuhpan oacicoh Hernán Cortés inhuan iyaoquizcahuan inhuan incahuayohuan. Acalpan quihualhuicayah noihuan imatlequiquiz ihuan occequi intlequiquiz. Oquizque Copan ihuan acaltica panocque in ixquichca yehuantin acicoh achtopa tlalhuac in axcan motocayotia Cozumel, in ompan mayatlalpan.
Hernán Cortés oquimatca yeh huehcauhtica mochantiayah mayatlalpan motocayotia Yucatan in omentin caxtiltecah. Icy eh quinec oncan quimaquixtiz. Ce yehuantin in itoca Gonzalo Guerrero yeh axcan intlahtocauh catca mayatlacah. Anca yehuatl amo quinec yaz in canin caxtiltecah in quichixtocque. Occe tlacatl in Jerónimo de Aguilar tetlayacoltiani catca mayatecuhtli in ichantzinco. Yehuatl in oya itloc in tepehuani inoyuh notzalo, auh in axcan mochipa quintepotztocac in caxtiltecah. Jerónimo de Aguilar mayatlahtoltica huel in tlahtoaya.
Ompa Onohualco altepenahuac in itoca Centlan, mayatlacah quiyaochiuhqui Hernán Cortés, auh yehuatl in huel quimpehua yeh ica oc cenca temictiloni catca iyaonechichiuh tepehuani in amo imaxca mayaonohualcah. Zanyeno ilhuitl, in yuh caxtiltonalamac in monextia, quilhuiquixtiticatcah in caxtiltecah itetlapaloliz teotitlantli in tlein ica quitlaixmachti ichpocatl Santa María ca yehuatzin yez in teotlinantzin.
Inoyuhpehualocque onohualcah quimacacque caxtiltecah in tlacualli, chalchihuitl, tlaquemitl ihuan matlaquixtin ichpopochtin. Ce yehuantin, in itoca Malitzin, huel tlahtoayah ica intlahtol onohualcah ihuan mexicah. Amozan yehuatl tlatoa caxtiltlahtolli ica Hernán Cortés.
Atentli quitocacticatca Hernán Cortés auh niman ic acici imixpan totonacah. Ompa caxtiltecah acalco hualtemocque; auh in oncan motocayotia Chalchiuhcuecan quitzintique altepetl in quitocayotique ica untlahtol Villa Rica de la Vera Cruz, yeh ipampa in yuh neci intonalamac, ipan inon ilhuitl quilnamicticatcah yehuantin totemaquixticatzin topampa itemamazohualtiliztzin, imiquiliztzin.
Quipouhtique in tepehuani Hernán Cortés quenin intlatocayo aztecah ixquich huelitini necuiltonoliztica nohuiampa mani. Ic yehuatl quicentlali in iyollo micuaniz Mēxihco macihui Motēuczōma iixptlahuan miecpa quitlatlauhtilicoh macueleh mocuepa, macueleh yauh in oncan oquiz itlaltzin.
Intepalehuiliz Cempoallan itlahtocauh ihuan occequintin Totonicapan intlahtocahuan in Iquique huel cenca quelehuiah momaquixtizque in ihuicpa mexicatlahtocayotl, acicoh caxtiltecah in Tlaxcallan yeceh amo oceliloque achtopan in yehuantin. Mocniuhtlacque tepehuani ihuan tlascalteca, in quihuicaque Mēxihco Tenōchtitlān.
Achtopan oyaque huehue imaltepeuh chololtecah, in imicnihuan mexicah catcah. Nican zan ipampa ichicotlamatiliz caxtilyacanqui, zanyeno yehuatl tenahuati ma mictiloh huel miecquintin in amo tlahtlacolehque chololtecah. Iximacho inin imauhcatlahtlacol yuhqui Cholollan Itlacamictiliz.
Oquizque Cholollan in chontaltin; inepantlah popocatepetl ihuan Iztaccihuac nalquizque. Huehca incuitlapan quicauhque Amaquemecan, Tlalmanalco, Ayotzinco, Cuitlahuac, Tetzcoco, Iztapalapan ihuan Mexicaltzinco. Zatlatzaccan, ocalaque itic hueyi Āltepētl Mēxihco Tenōchtitlān, in canin Hernán Cortés ihuan Metēuczoma Xōcoyōtzin omonamicque: in canin hueyi tlahtoani ihuan caxtilteyacanqui monahuatecque. Caxtiltecah oquilpicoh in Motēuczōma; yehuan quitzatzacuacoh itic in itecpan Axayacatl.
[ticpatlaz] Inoquīpan Caxtiltepehuacahuitl 1519-1809
In caxtiltēcah tēpēhuanih huāllāliztli īpan 1519 xihuitl, auh, yehhuāntin ōquixitiniah Mēxihcah īpan Tlachicuēyi 13, 1521 xihuitl.
Īpan 1524 (chicuace tecpatl) xihuitl, oacicoh nicān Anahuac mahtlāctlinōme tepixcatitlantin in tech pohuiah īteopixcanahuatilli San Francisco. In teopixcanahua yehuantin imicniuhtzin Martín de Valencia catca. Hernán Cortés oquiz quincelito yuhquin ixtililonih, yuhquin mahuizohque tlacah, imixpan in mēxihcah.
Iniquein caxtilteopixque īhuān occēquintin in ohuallaque zanyeyo ihcuac, cenca tlamatinimeh catcah. Otechihuilique nemachtilcalli, otechmachtique. Otecuatequique. Noyuhqui mecehualtin quimpalehuique.
In īpan 1525 xihuitl, in oquic caxtiltepehuani yauh quicalito in Cristóbal de Olid in oncan motocayotia “Las Hibueras”, quinahuatia ma quimpiloah Cuauhtemoctzin īhuān ītlahtocatzin Tlahcopan.
Īpan 1535 xihuitl, huitz Huēy tecuhtli Antonio de Mendoza, teyacanaquiuh yuhquin inic cē itlahtocateixptlatzin inin Yancuīc Caxtillān, (in yuh quitocayotique caxtiltecah Mēxihco īhuān ixquich huehuetlahtocāyōtl Anahuac).
[ticpatlaz] In Mēxihcatl Celticayōtl (1810-1821)
Ipan 1810 xihuitl, ompehua Mēxihco huēyi Temaquixtilizyaoyotl, ihcuac teopixqui Miguel Hidalgo y Costilla maltepetlalia in oncan teocalpan motocayotia Dolores in ipan Cueyatlālco. In caxtiltēcah zanno ihcuac quitlaliah tecuhtli in itoca Francisco Xavier Venegas yuhquin tlahtocateixiptla nican Yancuīc Caxtillān.
Teopixqui José María Morelos y Pavón inic Michhuahcān; otetocac in yaotl ihcuac catca onicmatic Miguel Hidalgo y Costilla ihuan yehuatl mictlalo Chihuahuac. Ipan 1815 xihuitl teopixqui José María Morelos y Pavón mictlalo Ehēcatepēc.
Ipan 1816 xihuitl, quitlalique yuh tlahtocateixiptlatzintli nican Yancuīc Caxtillān tecuhtli in itoca Juan Ruiz de Apodaca, noihuan iximacho yuhquin Mazatontli tecuhtlahtoani.
Ipan 1818 xihuitl, Vicente Guerrero otetocac ipan Yancuīc Caxtillān tlayaotiuh ica caxtiltecah, yehuatl catca onicmatic ipan atenco Cuauhtolco, Huāxyacac.
Ipan 1821 xihuitl, ocalacque Āltepētl Mēxihco Agustín de Iturbide ihuan iyaoquizcahuan. Yuh omochiuh itemaquixtiliz Yancuīc Caxtillān in ihuicpa Huehue Caxtillān, Eutlocpanco. Ica itoca Agustín Inic Ce, inin xiuhpan motlahtocatlalia Iturbide hueyi tlahtoani in ipan ixquich Mēxihco ahnōzo huehuetlahtocayotl in Ānāhuac.
[ticpatlaz] Mācuīlpohualxihuitl XIX (1822-1900)
Ipan 1824 xihuitl, zanno ihcuac pepeno Guadalupe Victoria yuhquin inic ce hueyi itlahtocauh in Mēxihco.
Ipan 1836 xihuitl, Texan chanehque maltepetlaliah ihuan quinchihuiliah yaoyotl in mexicah inic momaquixtique in ihuicpa Mēxihco.
Ipan 1838 xihuitl, franzitecah quiyaochihuah Mēxihco. Yehuatl on iximacho yuhquin Ipampa Necuhtlaoyomeh Yaoyotl.
Ipan 1846 xihuitl, ompehua yaoyotl in tlein Tlahtocayotl in Cepanca ihuic Ixachitlān chanequeh oquichihuilique Mēxihco inic quincuicuilizque mexicah huel cenca hueyi icecniquizaliz intlaltzin. Inic yaoyopan quicuicuilique Mēxihco in axcan tiquixmauhtih yuhquin California, Nevada, Yutan, Colorado, Yancuīc Mēxihco, Texan, Arizona ihuan occe tlahcotoncayotl. Quipalehuique in iquizcan, omicque inin yaoyopan in iximachoh yuhquin (Tiyacauhque Iconehuantzin Chapoltepec). Otlan in yaoyotl ipan 1848 xihuitl.
Inin xiuhpan ompehua in motocayotia (Yaoyotl ipan yei xihuitl) īhuān panitlazalo “Tlapapatiliztli in Inahuatilhuan”.
Ipan 1860 xihuitl, teyacanaco Miguel Miramón yuhquin hueyi tlahtocauh Mēxihco. Ipan 1861 xihuitl motlahtocatlalia huexyacatl Benito Juárez García yuhquin mexicatlahtoani ica altepenancayotica Chalchiuhcuecan ayuh ahmo Āltepētl Mēxihco ipampa xi pachoa Félix Zuloaga.
Ipan 1862 xihuitl, mexicatl yaoquizque ihuan yaoquizcayacanqui in itoca texacatl Ignacio Zaragoza, quimpehuah franzitēcah in oncan itauhcayo motocayotia (Inecaliliz in Cuetlaxcōāpan) ipan yaocaltepepan Loreto īhuān Guadalupe ica nahuamacehualtin zacapoaxtlah ihuan xochipolcah.
Ipan 1864 xihuitl, nican pehua Mēxihco Tenōchtitlān intlahtocayopan auxtēcah huēyi tlahtoāni Maximiliano Hamsburco īhuān huēyi cihuātlahtoāni Carlota Amalia.
Inin xiuhpan, Maximiliano ihuan mictilo itzintla in canin motenehua Cerro de las Campanas (Tlatzitziliniliztepec) ipan Chīchīmēcalco.
[ticpatlaz] Mācuīlpohualxihuitl XX (1901-2000)
Zanno ihcuac quitlaliah yaoquizcayacanqui in itoca huaxyacatl Porfirio Díaz yuhquin hueyi tlahtoani nican Mēxihco. Ipan 1901 xihuitl, Mēxihco otlapachoac ipan Porfirio Díaz, inon tlalli, ohtepozcalmimilolli, ohtlahuilli ihuan huehca amatlacuiloltlanonotzqui.
Nican opeuh, in īpan Tlamactlīhuāncēti 20, 1910 xihuitl huēy yāōyōtl itic Mēxihco motocayotia In Mēxihcatl Icniuhyāōyōtl, in yuh omaltepetlali Francisco I. Madero.
Ipan (1914) xihuitl, Tlahtocayotl in Cepanca ihuic Ixachitlan acico Chalchiuhcuecan, in oncan quimpehua iacalyaoquizcahuan Mēxihco Tenōchtitlān.
Tepanahuia in Venustiano Carranza mēxihcatl icniuhyaoyopan. Yehuatl quipantlaza ipan 1917 xihuitl in axcan hueyi Inahuatil Mēxihco. Ipan 1923 xihuitl, Francisco Villa mictilo. Zanyeno ihcuac acic Mēxihco (tlahuilchicahualiztica caquiztepanitlazaloni).
Ipan 1927 xihuitl, Inin xiuhpan ompehua in motocayotia (Quixtianomeh in Yaoyotl) inic Icxitlanco.
In ipan 1934 xihuitl pepeno yaoquizcayacanqui in itoca Lázaro Cárdenas yuhquin hueyi itlahtocauh Mēxihco. Ipan 1938 xihuitl, hueyi tlahtoani Tahta Lázaro Cárdenas quimexicahuia techiahuacayotl. Zan xiuhpan oacique canahpa Mēxihco miectin caxtilpipilton auh caxtilaltepetlacah yaoyotl itocahuan In Coconetzin Morelia.
Mochihua inin xiuhpan ipan Āltepētl Mēxihco inic caxtolli ihuan nahui (19) Olimpicayo neahuiltiloni ihcuac pepeno Gustavo Díaz Ordaz yuhquin hueyi itlahtocauh Mēxihco. Zanno ihcuac mexicatlahtocayotl oquimicti Tlatelolco miequintin in tetechpocah momachtianimeh.
Ipan 1970 xihuitl, motlahtocatlalia yuhquin hueyi itlahtocauh Mēxihco in tepantlahtoani Luís Echeverría Álvarez.
Ipan 1976 xihuitl, pepenado teyacanaquiuh yuhquin hueyi itlahtocauh Mēxihco Tenōchtitlān José López Portillo.
Ipan 1979 xihuitl, huēyi teōpixcātlahtoāni, in polontēcatl Karol Woytila Juantzin Pablo Inic Ome huitz nican Mēxihco inic quintlapaloz in mēxihcah.
Ipan 1982 xihuitl, pepeno Miguel de la Madrid Hurtado yuhquin huēyi itlahtocauh Mēxihco. Temauhti tlalollin oquihuitec in Āltepētl Mēxihco in ipan 1985 xihuitl. Ohuetz hueyi cacaltin ihuan miecquintin tlacah omicque.
Occepa mochihua nican Mēxihco Inecxitotopehuilizneixnamiquiliz mocayotia (In Cemānāhuac Mēxihco 86).
Inin xiuhpan 1988 quimotlahtocatique in Carlos Salinas de Gortari yuhquin hueyi itlahtocauh Mēxihco.
Huēyi teōpixcātlahtoāni in itoca Juantzin Pablo Inic Ome occepa huallauh Mēxihco, yehuatl otetlapalohuac Tonantzin Ichpocatl Guadalupe iteocalpan Tepeyacac.
Īpan 1993 xihuitl, pehua itepanitlazaliz caxtolli amoxtoton in itech huehue tecpiltlahtolli motocayotia Tlahtolnahuatilli.
Īpan 1994 xihuitl, inin xiuhpan huitztlampa, maltepetlaliah macehualtin chiapanecah in motenehuah Zapata Iyaoquizcahuan Anahuac Temaquixtianimeh ZIAT.
Zanyeno ihcuac, omictiloc Tixuana altepeticpac Luís Donaldo Colosio, in aquin oquitquicca ipan altepetlacah incecniquizaliz motocayotia PRI. In ipan Agoxto metztli, mochin altepehuaque oquizque tetenahuatoh in ipan ixquich Mēxihco.
Azo yeh ipampa yaoyotl quimauhtili, mexicah quitenauhque Ernesto Zedillo Ponce de León yuhquin yancuic hueyi tlahtocauh Mēxihco. Yehuatl omotlahtocatlali in ipan tetzacutica imetz diciembre pohualtzinco.
No inin xiuhpan quimictique José Francisco Ruiz Massieu, in aquin catca ce yehuantin in quiyacanayah in PRI, Quilmach cetemictianimeh catca altepeixiptla in itoca Manuel Muñoz Rocha; auh quintepan mexicatlahtocayotl quinextili ca Raúl Salinas de Gortari, iicnuh in tlahtoani, tenahuati ma mictilo José Francisco Ruiz Massieu.
Inoyeuh opeuh itlahtocayo, Ernesto Zedillo tenahuati ma temo ipatio in mexicatl tlahcohualoni peso.
Noyuhqui otepanitlaz nelli itocatzin (Achi-Yaoquizcayacanqui Marcos) yuhquin Rafael Sebastián Guillen Vicente, in aquin omotlacatilitzinoca in oncan altepeticpac motenehua Tampico. Tlahtoani Ernesto Zedillo tenahuati ma quilpiah inin tlacatl.
[ticpatlaz] Āxcān Tlahtōllōtl (2001-āxcān)
Felipe Calderón in achcauh tlahtohcātēīxiptla ihuicpa Tlamactlīhuānōnti 1, 2006 xihuitl.
[ticpatlaz] Mēxihco Cemānāhuacāyōtl
Mēxihco cuāxōchtia canahpa Mictlāmpa īca Tlahtocāyōtl Cepancah canahpa Huitztlāmpa Cuauhtēmallān īhuān Huēyicopan. Īhuēyitlālpan īxtli cah 1,959,248 km² īhuān tlālhuaqueh īxtli 5,127 km². Īānāhuatl tlatlamachiyōtiāni 11,122 km. Cah miectin tlālhuaqueh: Revillagigedo tlālhuaqueh (Socorro, Clarión, San Benedicto, Roca Partida), īhuān in Marías tlālhuaqueh, in Pacíficoc; in Guadalupe, Cedros, Ángel de la Guarda, Coronado, Rocas Alijos, Tlālhuac in Tiburón, Tlālhuac in Carmen, īxco in cemacoltlālpan Mēxihcatl California īhuān Xonoctlān ānāhuatl; īhuān in Āltepētl in Carmen, Cozumel, Cihuāh tlālhuac, īhuān in arrecife Cōcōloh , Atlánticoc. In quipiya in Tlālhuaqueh in Mictlāmpa īhuān Farallones, teilhuilli Mēxihco, cah ahmotlami.
[ticpatlaz] Īhuān ītepēuh
Mēxihco cah cē tepētlatic tlālli. In Nāntepētlah Cihuātlāmpa, in Nāntepētlah Tlāpcopa īhuān Nāntepētlah Huitztlāmpa. In Centlazotl Yancuītletepētic.
[ticpatlaz] Popōcatepētl
Tletepētl ahciqui ahco in Mēxihco Tlahtohcāyōtl, Morelos īhuān Tlācanechicōlpan. Achi ahuīc īpalaxtli in Tlamactlīhuānōnti 15, 2000 xihuitl.
[ticpatlaz] Iztaccihuātl
Ītōcā cē tletepētl ahciqui ahco in Mēxihco Tlahtohcāyōtl īhuān Tlācanechicōlpan.
[ticpatlaz] Citlāltepētl
Ahnōzo "Orizaba tlacpac", tletepētl ahciqui Tlācanechicōlpan īhuān Totōnicapan.
[ticpatlaz] Chānehquehmachiliztli
[ticpatlaz] Huēyi ātepēmeh Mēxihcah
| Āltepētl | Chānehqueh |
| Āltepētl Mēxihco | 19 231 829 |
| Ātemaxac | 4 095 853 |
| Tlahtoāntepēc | 3 664 331 |
| Cuetlaxcōāpan | 2 109 049 |
| Tōllohcān | 1 610 786 |
| Tixuana | 1 384 005 |
| León | 1 325 210 |
| Āltepētl Juárez | 1 313 338 |
| Torreón | 1 210 890 |
| Āltepētl San Luis Potosí | 1 075 000 |
| Mēxihcalli | 900 965 |
| Mérida | 897 740 |
| Ātotonilcapan | 805 666 |
| Tampico | 803 196 |
| Cōlhuahcan Rosales | 793 730 |
| Cuauhnāhuac | 787 556 |
| Ācapōlco | 786 830 |
| Āltepētl Chihuahuac | 784 882 |
| Morelia | 735 624 |
| Chalchiuhcuecān | 702 394 |
[ticpatlaz] Tlahtohcāyōmeh
| División política ihuic Mēxihco | |||
 |
|||
| Tlahtohcāyōmeh | Chānehqueh (2005) | Tentli (km²) | Āltepēnānyōtl |
| Mēxihcah Tlahtohcāyōmeh Cepancah | 103 088 000 | 1 959 248 | Mēxihco Tēcuācān |
| 1. Ātotonilcapan | 1 051 000 | 5 625 | Ātotonilcapan |
| 2. Mēxihcatl California | 2 842 000 | 71 546 | Mēxihcalli |
| 3. Mēxihcatl California Huixtlān | 517 000 | 73 943 | La Paz |
| 4. Xīcalanco | 751 000 | 57 727 | Yāōcaltēnco |
| 5. Chiyapan | 4 256 000 | 73 681 | Tōchtlān Gutiérrez |
| 6. Chihuahuac | 3 238 000 | 247 487 | Chihuahuac |
| 7. Coahuillān ihuic Zaragoza | 2 475 000 | 151 445 | Saltillo |
| 8. Coliman | 562 000 | 5 627 | Coliman |
| 9. Tepēhuacān | 1 489 000 | 123 367 | Ocopetlan |
| 10. Cueyatlālco | 4 893 000 | 30 621 | Cueyatlālco |
| 11. Cihuātlān | 3 116 000 | 63 618 | Chīlpantzinco Bravo |
| 12. Hidalgo | 2 334 000 | 20 856 | Pachoacān Soto |
| 13. Xālixco | 6 652 000 | 78 630 | Ātemaxac |
| 14. Mēxihco Tlahtohcāyōtl | 14 161 000 | 22 333 | Tōllohcān |
| 15. Michhuahcān Ocampo | 3 988 000 | 58 667 | Morelia |
| 16. Morelos | 1 605 000 | 4 892 | Cuauhnāhuac |
| 17. Nayatlān | 943 000 | 27 862 | Tepic |
| 18. Yancuīc León | 4 164 000 | 64 203 | Tlahtoāntepēc |
| 19. Huāxyacac | 3 522 000 | 93 343 | Huāxyacac Juárez |
| 20. Tlācanechicōlpan | 5 391 000 | 34 251 | Cuetlaxcōāpan |
| 21. Chīchīmēcalco Arteaga | 1 593 000 | 11 658 | Santiago Tlachco |
| 22. Quintana Roo | 1 134 000 | 42 535 | Chetumal |
| 23. San Luis Potosí | 2 412 000 | 61 165 | Āltepētl San Luis Potosi |
| 24. Xināloac | 2 610 000 | 57 331 | Cōlhuahcan Rosales |
| 25. Xonoctlān | 2 384 000 | 179 516 | Hermosillo |
| 26. Onohualco | 2 013 000 | 24 747 | Cualnezcaltepec |
| 27. Tamaholipān | 3 020 000 | 80 148 | Āltepētl Tēpanāhuiliztli |
| 28. Tlaxcallān | 1 061 000 | 3 997 | Tlaxcallān Xīcohtēncatl |
| 29. Totōnicapan Ignacio de la Llave | 7 081 000 | 71 856 | Xālāpan Enríquez |
| 30. Yucatan | 1 803 000 | 39 671 | Mérida |
| 31. Zacatecapan | 1 357 000 | 75 416 | Zacatecapan |
| 32. Tēcuācān | 8 670 000 | 1 484 | |
[ticpatlaz] Tequiyōtl
Mēxihcatl peso cah in achauhtomīn īpan Mēxihco. In cah:
- 10¢
- 20¢
- 50¢
- $1
- $2
- $5
- $10
- $20
- $50
- $100
- $200
- $500
- $1000
[ticpatlaz] Āmoxtin
- García Escamilla, Enrique, Historia de México, Narrada en español y náhuatl de acuerdo al calendario azteca, México DF, Plaza y Valdés Editores, 1991.
