Bircza

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Współrzędne: 49°41' N 022°28' E

Bircza

Herb Birczy

49° 41' N
22° 28' E

Liczba
mieszkańców (2006)
• liczba ludności

1200

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

37-740

Tablice rejestracyjne

RPR

Strona internetowa wsi

Położenie na mapie Polski

Bircza

rynek w Birczy

Bircza (ukr.: Бiрча) - wieś w Polsce (do 1934 miasto), położona w województwie podkarpackim, w powiecie przemyskim (do 1944 w powiecie dobromilskim), na Pogórzu Przemyskim; siedziba gminy Bircza.

Miejscowość składa się z kilku części: Miasto, Błonie, Żeń, Wygon, Kamienna Górka, Dwór, Targowica, Mielnicze.

Właścicielami Birczy były rodziny: Balów, Bireckich, Humnickich, Błońskich, Łuczawskich i Kowalskich.

[edytuj] Historia

Pierwsza wzmianka o Birczy pochodzi z roku 1188. Do września 17 września 1939, powiat dobromilski, województwo lwowskie, w Birczy mieściła się siedziba sądu powiatowego wraz z ewidencją katastru podatku gruntowego, podlegało pod sąd okręgowy w Sanoku.

Zobacz więcej w osobnym artykule: Kalendarium historii Birczy.

[edytuj] Organizacja miasteczka

W centrum znajduje się rynek, przez który na ukos przechodził dawny trakt handlowy z Sanoka. Kierował się on następnie na wschód, w stronę pałacu (dawniej obronnego zamku). Przed zamkiem trakt rozdwajał się - jeden prowadził w kierunku Przemyśla, drugi na południe, w kierunku Kamiennej Górki, a potem na Węgry (trakt węgierski).

100 letni dąb, pomnik przyrody

Rynek jest regularny, prostokątny. Z czterech rogów rynku wychodziły cztery ulice. Od powstania miasteczka aż do 1941 istniały też w Birczy trzy etniczne dzielnice:

polska - wschodnia część rynku, z kościołem w centrum dzielnicy (kościół znajdował się w innym miejscu niż obecnie - na działce z wielkim dębem)
ruska - zachodnia i południowa część rynku, z cerkwią w centrum dzielnicy (cerkiew "na pagórku")
żydowska - północna część rynku (z synagogą (później dodatkowo z domem modlitwy), domem rabina i mykwą).

[edytuj] Handel

Artykułami spożywczymi i przemysłowymi handlowano na Rynku i w otaczających rynek budynkach. Wyjątkiem był handel żywcem, odbywający się na specjalnym placu poniżej miasteczka, nad rzeką, zwanym Targowicą. Od lokacji miasta w 1464 targi miejskie odbywają się w każdą środę, natomiast jarmarki od lokacji miasta do września 1939 odbywały się 2 stycznia, 23 kwietnia, 14 lipca i 14 października.

[edytuj] Rok 1929 w Birczy

Lekarz: Eleazar Sack
Lekarz weterynarii: Eugeniusz Bandyra
Adwokaci: dr Emil Ax, dr Michał Ilnicki, dr Bernard Knopf, dr Jon. Zeimer
Notariusz: Wincenty Gabryelski
Właściciele ziemscy: Stanisław Kowalski, Mikołaj Kaciuba (razem 69 ha)
Akuszerka: Chinalska
Apteka: Tadeusz Kruczek

Bednarz: W. Feduń
Blacharze: N. Merzel, I. Spiegel
Bławaty: S. Charak, S. Dorubusz, S. Jarmusz, M. Katz, F. Kowler, M. Marzel, R. Marzel, Sz. Merzel, N. Mond, J. Spiegel, M. Steppel, J. Uhrem, R. Wilner
Budowlane materjały: M. Berger, J. Sanerbaum
Bydło-handel: S. Berger, J. Demkiewicz, W. Fedków, A. Feit, S. Turk
Cieśla: K. Smotrycki
Drzewo: M. Berger, J. Arm
Fryzjer: S. Krameisen
Galanterja: Langsam
Introligator: S. Scheiner
Kamieniarz: A. Katz
Kasa poż.-oszcz.: Kasa Stefczyka sp. z n.o.
Kawiarnia: E. Hołowa
Kolonjalne art: A. Przytocki
Kołodziej: M. Kopczak
Kominiarz: J. Wrona
Konie-handel: L. Berger, I. Metzger, J. Metzger, D. Straus
Kooperatywy: "Konsum Urzędn. Państw.", "Nadija" sp. z o.o., "Piast"
Kowal: J. Demkiewicz
Krawcy: M. Langsam, J. Pełech, F. Ryb, Ch. Schneid, M. Schneid, A. Lerner
Krawiectwo damskie: K. Holz, M. Koch, Raps
Kuchenne naczynia: E. Balbirer, M. Winter
Malarz: S. Sojfer
Murarz: J. Bieganowski
Nabiał: L. Blau, S. Grunbaum, S. Holz, A. Merzel, P. Mond, B. Schiff, E. Stark
Nierogacizna-handel: J. Dankiewicz
Obuwie: H. Arm, J. Bachman, J. Berger, M. Grossman, S. Kuflik, M. Marzel, N. Schnell
Piekarze: I. Krieg, N. Mendelkern, S. Roth, D. Rubinfeld, S. Ryb, M. Traum
Piwo-rozlewnia: M. Faber
Płócienne wyroby: S. Spiegel
Powroźnicze wyroby: E. Schneid
Przewozowe przedsiębiorstwo: K. Segieła
Różne towary: P. Barinker, A. Berger, B. Berger, E. Berger, R. Berger, E. Blau, J. Brander, S. Fiskus, N. Goldman, P. Gromet, F. Grunbaum, J. Halpern, S. Juni, A. Kasser, R. Kasser, J. Kramer, N. Larberfeld, I. Lieser, S. Majer, R. Marzel, B. Mond, K. Mond, M. Mond, R. Mond, S. Mond, E. Pelz, L. Pinczorska, A. Przetocki, B. Roth, F. Roth, S. Rinder, C. Rubinfeld, M. Rubinfeld, D. Ryb, J. Salik, B. Schiff, D. Schimmel, M. Simon, I.D. Goldberg, St. Jasiewicz, B. Wasserman
Rzemienie: Ch. Sobel, Wł. Wasiewicz
Rzeźnicy: S. Holz, P. Lesser, J. Mond, D. Rubinfeld, L. Schnell
Siodlarz: R. Berger
Skóry: D. Arst, J. Bachman, M. Grunbaum, S. Holc, P. Kern, L. Rinder, S. Rinder, E. Schajer, S. Schnell, O. Stiefel, H. Wasserman
Soki owocowe: F. Gromet
Sól: J. Gola
Spirytualja: Ł. Marzel, St. Jasiewicz, J. Katz, B. Neis
Spożywcze artykuły: H. Arm
Starzyzna: H. Arm, S. Schechter, E. Schneid, C. Schulberg, Ch. Sobol
Stolarze: J. Kunik, J. Łomiński, Sz. Soffer
Szewskie przybory: N. Fiskus, Ch. Traum
Szewcy: D. Arm, G. Arm, S. Buczek, J. Szałajko, P. Szałajko, F. Wasiewicz
Szkło: S. Sojfer
Ślusarz: E. Tarnawski
Tapicer: A. Katz
Tartaki: Birczańska Spółka Przemysłowo-Budowlana, M. Berger & J. Sauerbrun
Tytoniowe wyroby: O. Komonicka, S. Szuber, J. Wasiewicz, H. Zawisza
Ubrania gotowe: M. Sobol, P. Uhri
Wędliny: L. Keyha, P. Serdyńska, W. Torba
Wyszynk trunków: P. Demkowicz, R. Engelberg, Ł. Grossman
Zajazd: J. Mond
Zegarmistrz: E. Ryb
Żelazo: Ł. Jarmusz, E. Kunstler, M. Merzel

[edytuj] Cmentarz

Zmarłych Polaków i Rusinów chowano dawniej odpowiednio wokół kościoła lub cerkwi. Cmentarz komunalny (obecnie nazywany "Starym Cmentarzem") utworzono pod koniec XVIII wieku. Brak informacji, kiedy utworzono cmentarz żydowski (najstarsza odczytana inskrypcja z 1808).

Cmentarz komunalny ("Nowy") został utworzony w 1945.

[edytuj] Zabytki

Pałac w Birczy wraz z parkiem
Kapliczka św. Jana Nepomucena z początku XIX wieku
Kaplica cmentarna rodziny Kowalskich, prawdopodobnie z 1847
Cmentarz żydowski (najstarsza odczytana inskrypcja pochodzi z 1808)
Pozostałości sowieckiej bazy wojskowej z 1940 (późniejszy POM)

[edytuj] Demografia

1589 - 49 domów, 245 mieszkańców.
1785 - 140 osób wyznania grecko-katolickiego, 200 rzymsko-katolickiego i 160 mojżeszowego
1840 - 272 grekokatolików (brak danych o innych wyznaniach)
1859 - 239 grekokatolików (j.w.)
1879 - 339 grekokatolików (j.w.)
1890 - 715 rzymskich katolików, 291 grekokatolików, 989 mojżeszowego
1921 - 1929 mieszkańców i 247 domów - 1038 żydów, 590 rzymskich katolików, 297 grekokatolików
1926 - 421 grekokatolików (brak danych o innych wyznaniach)
1929 - 1929 mieszkańców
1938 - 372 grekokatolików (j.w.)
1939 - 770 rzymskich katolików, 370 grekokatolików, 1150 mojżeszowego
1944 - 800 Polaków i 260 Ukraińców
1997 - 1127 osób
2006 - 1075 osób

[edytuj] Burmistrzowie i sołtysi

[edytuj] Burmistrzowie (do 1934 roku)

Iwan Domiński
Ludwik Keyha (1929)

[edytuj] Sołtysi (po 1934 roku)

Józef Dmytrzak
Stanisław Hess
Wacław Segelin
Piotr Segelin

[edytuj] Wyznania

[edytuj] Katolicy obrządku greckiego

Zobacz : Greckokatolicka parafia w Birczy
Zobacz też : Greckokatolicki dekanat birczański

rzymskokatolicki kościół parafialny w Birczy

[edytuj] Katolicy obrządku łacińskiego

Współczesny rzymskokatolicki dekanat birczański obejmuje parafie: Bircza, Borownica, Kuźmina, Leszczawa Dolna, Lipa, Olszany, Sufczyna.

Parafia rzymskokatolicka w Birczy pw. św. Stanisława Kostki obsługuje miejscowości: Bircza, Stara Bircza, Nowa Wieś, Korzeniec, Boguszówka, Wola Korzeniecka, Łodzinka Górna, Łodzinka Dolna. Kościół filialny w Rudawce obsługuje miejscowości Rudawka i Kotów.

[edytuj] Wyznawcy judaizmu

Obecność Żydów odnotowano po raz pierwszy w 1570. W połowie XIX wieku rabinem w Birczy był Szmuel Szapiro, syn cadyka Elimelecha z Dynowa. W 1870 birczańska gmina wyznaniowa liczyła 528 Żydów, a w 1900 już 2063. W samej Birczy Żydzi stanowili wówczas 50,7% ogółu mieszkańców a w 1921 - 54% mieszkańców, w tym czasie mieli do dyspozycji trzy domy modlitwy - do chwili obecnej nie zachował się żaden. W okresie międzywojennym działało Stowarzyszenie Rzemieślników Jad Charuzim, kasa kredytowa Gemilas Chesed oraz Korporacja Kupiecka.

W 1941 na terenie Birczy utworzone zostało getto, w którym zgromadzono ludność żydowską z całej okolicy. W lipcu 1942 na pobliskiej Kamiennej Górce stracono w egzekucjach ponad 800 mieszkańców birczańskiego getta. Resztę ludności żydowskiej wysłano do obozu zagłady Belzec. Cmentarz żydowski położony jest obok cmentarza komunalnego. Znajduje się na nim 70 nagrobków - na najstarszym zachowała się data 1808.

Zobacz też: Synagoga w Birczy, Synagoga w Birczy (ul. Wałowa)

[edytuj] Ochotnicza Straż Pożarna

W Birczy działa Ochotnicza Straż Pożarna, powstała w roku 1884.

komendant Stanisław Szuber (1929)
komendant Andrzej Atamańczuk (obecnie)

[edytuj] Sport

W Birczy działa klub sportowy LKS Leśnik Bircza.

[edytuj] Turystyka

Na południe od Birczy powstał Park Krajobrazowy Pogórza Przemyskiego, w przyszłości jest planowane utworzenie Turnickiego Parku Narodowego.

[edytuj] Piesze szlaki turystyczne

(Przemyśl - Sanok, 75 kilometrów długości): Przemyśl (ul. Waygarta - Oddział PTTK) - Zielonka - Wapielnica /394/ - Helicha /420/ - Rokszyce - Brylińce - Kopystańka /541 / - Łodzinka - Chomińskie - Bircza - Kamienna Górka - Leszczawa Górna - Bziana /574/ - Roztoka - Poręba /618/ - Zawadka - Rakowa - Słonny Wierch Wschód /668/ - Przysłup /658/ - Słonna /639/ - Słonny Wierch Zachód /668/ - Orli Kamień /518/ - Sanok
(Bircza - skrzyżowanie ze szlakiem niebieskim, 19 kilometrów długości): Bircza - Łomna - Trójca - Cień/561/ - skrzyżowanie za szlakiem niebieskim przy drodze Jureczkowa - Makowa

[edytuj] Rowerowe szlaki turystyczne

Bircza - Sufczyna - Huta Brzuska - Krzeczkowa - Olszany - Krasiczyn - Przemyśl (www)
Bircza - Leszczawa Dln. - Łomna - Trójca - Łodzinka - Huta Łodzińska - Krępak - Bircza (www)
Bircza - Malawa - Lipa - Jawornik Ruski - Żohatyn - Dąbrówka Starzeńska - Dynów (www)
Bircza - Rudawka - Kotów - Piątkowa - Iskań - Sufczyna (www)
Przemyśl - Prałkowce - Zalesie - Brylińce - Cisowa - Łodzinka - Bircza (www)