Przemyśl

Z Wikipedii

Współrzędne: 49°47'00" N 022°46'00" E

Przemyśl
Herb Przemyśla Flaga Przemyśla
Województwo	podkarpackie
Powiat	miasto na prawach powiatu
Gmina  - rodzaj	Przemyśl miejska
Założono	ok. X wiek (przed 981 r.)
Prawa miejskie	1389
Prezydent miasta	Robert Choma (e-mail)
Powierzchnia	44 km²
Położenie	49° 47' N 22° 46' E
Liczba mieszkańców (2005)  - liczba ludności  - gęstość	67 847 1542 os./km²
Strefa numeracyjna (do 2005)	(+48) 16
Kod pocztowy	37-700 do 37-720
Tablice rejestracyjne	RP
Położenie na mapie Polski Przemyśl
Miasta partnerskie	Paderborn South Kesteven Eger Lwów Truskawiec Kamieniec Podolski
Urząd miejski3 Rynek 1 37-700 Przemyśl tel. (016) 678 68 20; faks (016) 678 64 49 (e-mail)
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Wiadomości w Wikinews
Strona internetowa miasta

Przemyśl (ukr. Перемишль, niem. Prömsel, łac. Praemislia) – miasto w województwie podkarpackim nad Sanem, liczące 68 tys. mieszkańców (2005).

Najstarsze miasto regionu i jedno z najstarszych miast Polski. We wczesnym średniowieczu jeden z historycznych Grodów Czerwieńskich, przedmiot nieustannej rywalizacji ze strony Polski, Rusi i Węgier. Następnie m.in. część Rusi Halickiej, a także stolica niezależnego księstwa. Po 1344 stolica rozległej Ziemi Przemyskiej sięgającej od Rzeszowa po Drohobycz i Stryj. Po I rozbiorze Polski w zaborze austriackim, w okresie autonomii galicyjskiej jedno z najważniejszych miast Galicji, przekształcony w trzecią co do wielkości twierdzę w Europie (Twierdza Przemyśl) z olbrzymim garnizonem wojskowym. W latach 1920 - 1939 w województwie lwowskim, w latach 1975 - 1998 stolica województwa przemyskiego. Siedziba starosty powiatu przemyskiego, a także powiat grodzki. Siedziba dwóch metropolii kościelnych - obrządku rzymskokatolickiego i greckokatolickiego.

Przemysł drzewny (Zakłady Płyt Pilśniowych "Fibris"), wytwórnia farb i pomocy szkolnych Pollena Astra, mechaniczny i automatyki przemysłowej (Polna, Fanina), kosmetyczny (Inglot), tkanin powlekanych (Sanwil), meblarski (Forte). Ponadto ośrodek tradycyjnych rzemiosł - ludwisarstwa (Felczyński) i fajczarstwa (fajka przemyska). Siedziba kilku instytucji o znaczeniu ponad lokalnym: podkarpackiego wojewódzkiego konserwatora zabytków, izby celnej, bieszczadzkiego oddziału straży granicznej, archiwum państwowego z ogromnymi zbiorami. Miasto posiada kilka muzeów, w tym najstarsze w regionie Muzeum Archidiecezjalne (zał. 1902) i największe na Podkarpaciu - Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej (zał. 1910). W Przemyślu znajduje się też nowy Szpital Wojewódzki i 114 Szpital Wojskowy. Istnieje wiele szkół, w tym kilka szkół wyższych. "Brama Bieszczadów" z ważnymi i licznymi zabytkami w samym mieście, jak i w jego sąsiedztwie - zamkiem w Krasiczynie, arboretum w Bolestraszycach czy kompleksem sakralnym w Kalwarii Pacławskiej. Ważny węzeł komunikacyjny – trasa międzynarodowa E40, przejście graniczne z Ukrainą w Medyce, duża, graniczna stacja kolejowa (Przemyśl Główny, Przemyśl Zasanie i in.). Pierwotnie na Kopcu Tatarskim (Przemysława) miejsce kultu bogów słowiańskich.

Miasto wielokulturowe, gdzie obok siebie mieszkają przedstawiciele wielu narodów (Polacy, Ukraińcy, Cyganie) i religii (obok dominujących katolików, mających tu swoją metropolię, z arcybiskupem Józefem Michalikiem na czele, także grekokatolicy, mający tu arcybiskupa swego obrządku, Jana Martyniaka, prawosławni (diecezja przemysko-nowosądecka z arcybiskupem Adamem, rezydującym w Sanoku) oraz przedstawiciele nurtów protestanckich: metodyści, adwentyści, baptyści, zielonoświątkowcy, a także Świadkowie Jehowy).

Do czasu II wojny światowej był także ważnym siedliskiem ludności żydowskiej, która stanowiła według spisu z 1931 roku 29,5% ludności miasta i posiadała 4 synagogi (dwie zlokalizowane w starej dzielnicy żydowskiej (okolice Rybiego Placu) nie istnieją, kolejna, na ul. Słowackiego, pełni obecnie funkcję biblioteki publicznej, synagoga zasańska jest w tej chwili opuszczona)- było to pierwsze udokumentowane osadnictwo Żydów na ziemiach polskich, datowane według Jehudy ha Kohena, żydowskiego uczonego, na 1085.

Spis treści 1 Historia 1.1 Pierwsze wzmianki 1.2 Kalendarium 1.3 Zabytki 1.4 Muzea 1.5 Synagogi 2 Przypisy 3 Kultura 3.1 Ośrodki kultury 3.2 Teatr 3.3 Kina 3.4 Galerie 3.5 Kluby 3.6 Cykliczne imprezy kulturalne 3.6.1 Film i fotografia 3.6.2 Literatura 3.6.3 Muzyka i taniec 3.6.4 Plastyka 3.6.5 Teatr 4 Edukacja 4.1 Gimnazja 4.2 Szkoły ponadgimnazjalne 4.3 Szkoły wyższe 5 Sport 6 Honorowi Obywatele Miasta 7 Wybitni mieszkańcy 8 Posłowie 9 Media 10 Drogi krajowe 11 Bibliografia 12 Zobacz też 13 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

Legendy o powstaniu miasta:

a) pewien książę ruszył na polowanie i w miejscu, w którym upolował niedźwiedzia założył osadę z niedźwiadkiem w herbie

b) na obszarze dzisiejszego Przemyśla powstała osada i wielu ludzi zastanawiało się, jak ją nazwać – pewna starsza kobieta powiedziała: "Myśl, nie myśl, najlepszy będzie Przemyśl" – i tak też zostało.

[edytuj] Pierwsze wzmianki

Pierwsze wzmianki źródłowe dotyczące Przemyśla są nader ciekawe, ale przy tym nie dostarczające oczywistych informacji. Mowa tu przede wszystkim o świadectwie tzw. Powieści dorocznej pod rokiem 6489 (981) o odebraniu pewnym Lachom Przemyśla, Czerwienia i innych grodów przez Włodzimierza Wielkiego "w sem że letie"^[1].

Treść jak i sama wiarygodność przekazu tego źródła są w historiografii dość często kontestowane^[2]. Do najbardziej elitarnych poglądów należą te o doszukiwaniu się w nazwie Przemyśl, tj. "Peremyszl", miasta Peremil leżącego na Wołyniu na drodze do Czerwienia z Rusi. Wykluczałoby to uczestnictwo Przemyśla w walkach 981 roku^[3].

Natomiast kwestia najdawniejszej przynależności jest szerzej dyskutowana. Do dwóch najznaczniejszych poglądów należą te o przynależności Przemyśla przed 981 do Polaków, co poniekąd mówi samo źródło^[4], oraz o przynależności tegoż miasta do Lędzian. Pierwsza z tez uznaje za kompletnie wiarygodny przekaz źródła i stara się nawet na tym budować szersze teorie^[5]. Bardziej wstrzemięźliwi uczeni ograniczają się wyłącznie do stwierdzenia polskiej obecności w Przemyślu przed 981^[6]. Wydaje się to jednak nieprawdopodobnym aby zajęty na zachodzie od początku panowania Mieszko I miał przed tym rokiem sposobność zajęcia tych terenów, w szczególności kiedy nie posiadał jeszcze Małopolski^[7].

Drugi pogląd opiera się na bardzo prawdopodobnej teorii językoznawczej. Zakłada ona, że nazwa Lach została wywiedziona od Lędzian, jednego z pierwszych napotkanych przez Rusinów plemienia zachodniosłowiańskiego^[8]. Lędzianie mieli potem dopiero "użyczyć" swojego miana całości etnicznej Polaków, natomiast w zapisce pod 981 rokiem wystepuja jeszcze jako plemię^[9].

Istniejący jeszcze trzeci pogląd o przynależności Przemyśla do Czechów, choć poparty przez liczne źródła poza powyższym^[10], jest dziś przeważnie łączony z poglądem o Lędzianach. Mieli oni pozostawać w pewnym tylko stopniu uzależnienia od Czechów^[11].

Ważnym źródłem do wczesnych dziejów Przemyśla są też znaleziska archeologiczne. Mowa tu przede wszystkim o palatium piastowskim z czasów Bolesława Chrobrego odnalezionym na Wzgórzu Zamkowym oraz o 5 grobach węgierskich z pierwszej połowy X wieku odnalezionych w lewobrzeżnej części miasta^[12].

Przemyśl jest także jednym z nielicznych miast, które wspominają źródła hebrajskie. Najstarszym z nich jest świadectwo Jehudy ben Kohena z lat 1028 - 1040 o uprowadzeniu pewnego chłopca żydowskiego z miasta Primisz (Premisz) na targ niewolników do Pragi^[13]. Źródło to zdaje się poświadczać nie tylko istnienie już w XI wieku gminy żydowskiej na tym terenie, ale też boje toczone tam przez Chrobrego w 1018, lub ewentualnie wielką wyprawę Jarosława Mądrego z 1031 roku^[14].

[edytuj] Kalendarium

Zobacz więcej w osobnym artykule: Kalendarium historii Przemyśla.

[edytuj] Zabytki

• Katedra rzymskokatolicka pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i Jana Chrzciciela
• Zamek Kazimierzowski
• Gmach Dworca Głównego PKP
• Gmach Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej
• Gmachy Urzędu Miejskiego i Urzędu Wojewódzkiego
• Sobór Archikatedralny pw. Św. Jana Chrzciciela obrządku grekokatolickiego
• zabytkowa zabudowa Rynku
• Kościół pw. Św. Marii Magdaleny (oo. Franciszkanie)
• Kościół pw. Św. Teresy (oo. Karmelici)
• Kościół pw. Św. Antoniego Padewskiego (oo. Reformaci)
• Kościół Św. Trójcy (ss. Benedyktynki)
• Budynek dawnego klasztoru Dominikanów
• Dworek Stanisława Orzechowskiego
• Wieża Zegarowa – Muzeum Dzwonów i Fajek
• Dom Robotniczy
• Mury obronne
• Twierdza Przemyśl
• Synagogi w Przemyślu
• Cmentarz żydowski - założony w XIX wieku.
• Cerkiew Zaśnięcia NMP na ul. Wilczej

[edytuj] Muzea

• Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej
• Muzeum Dzwonów i Fajek strona muzeum
• Muzeum Historii Miasta
• Muzeum Archidiecezjalne im. Św. Józefa Sebastiana Pelczara Biskupa
• Muzeum Twierdzy Przemyśl
• Fort VIII "Łętownia"
• Cerkiew obronna w Posadzie Rybotyckiej
• Archiwum Państwowe strona archiwum

[edytuj] Synagogi

• Najstarsza Synagoga w Przemyślu
• Stara Synagoga w Przemyślu
• Nowa Synagoga w Przemyślu
• Synagoga Towarzystwa Izraelickiej Świątyni Zasańskiej w Przemyślu
• Synagoga Tempel w Przemyślu

[edytuj] Przypisy

[edytuj] Kultura

[edytuj] Ośrodki kultury

• Centrum Kulturalne /Klub "Piwnice"/ strona centrum
• Przemyskie Centrum Kultury i Nauki strona centrum
• Młodzieżowy Dom Kultury

[edytuj] Teatr

• Teatr "Fredreum" na Zamku Kazimierzowskim – Towarzystwo Dramatyczne im. Aleksandra Fredry strona teatru
• Młodzieżowy Dom Kultury strona internetowa

[edytuj] Kina

• Kino "KOSMOS" strona kina
• Kino "CENTRUM" strona kina

[edytuj] Galerie

• Państwowa Galeria Sztuki Współczesnej strona galerii
• Galeria Fotografii przy MKK "Niedźwiadek"
• Galeria ZAMEK
• Galeria GALICJA
• Antyki i Dzieła Sztuki

[edytuj] Kluby

• klub "Niedźwiadek"
• klub "Piwnice"

[edytuj] Cykliczne imprezy kulturalne

• Wielokulturowy Festiwal "Galicja" (organizator: Fundacja "Dziedzictwo" przy współpracy UM Przemyśl)
• Dni Patrona Miasta "Wincentiada" (organizator: Przemyskie Centrum Kultury i Nauki)
• Turniej Satyry im. Ignacego Krasickiego "O Złotą Szpilę" (organizator: CK Przemyśl) – konkurs stworzony i prowadzony przez Barbarę Płocicę, założeniem turnieju jest wyłonienie najlepszych satyryków w czterech konkurencjach: teatralnej, recytacji, literackiej i plastycznej.
• Festiwal "Agora" (organizator: CK Przemyśl)

[edytuj] Film i fotografia

• Promocja Filmu Polskiego (organizator: Wydział Kultury UM Przemyśl)
• Maraton Filmowy "Z Przemyślem w tle" (organizator: Kino "Kosmos")

[edytuj] Literatura

• Przemyska Wiosna Poetycka (organizator: PCKiN)
• Turniej Wierszy Jednego Poety (organizator: Przemyska Biblioteka Publiczna)

[edytuj] Muzyka i taniec

• Jazz Bez... – Mikołajki jazzowe (organizator: CK Przemyśl)
• Jazz nad Sanem (organizator MKK "Niedźwiadek")
• Świętojańska noc jazzowa (organizator: PCKiN)
• Ogólnopolski Festiwal Kapel Podwórkowych (organizator: CK Przemyśl)
• Przemyska Jesień Muzyczna (organizator: Towarzystwo Muzyczne w Przemyślu)
• Dni Muzyki Oratoryjno-Kantatowej (organizator: CK Przemyśl)
• Festiwal "Ghitaralia" (organizator Zespół Państwowych Szkół Muzycznych)
• Międzywojewódzki Przegląd Dziecięcych Zespołów Tańca Ludowego „Taneczny Krąg” (organizator: CK Przemyśl)

[edytuj] Plastyka

• Międzynarodowe Biennale Malarstwa "Srebrny Czworokąt" (organizator: Państwowa Galeria Sztuki Współczesnej w Przemyślu)

[edytuj] Teatr

• Biesiada Teatralna w Horyńcu-Zdroju – Konfrontacje Zespołów Teatralnych Małych Form (organizator: CK Przemyśl)
• Przegląd Teatralny "Antrakt" (organizator: CK Przemyśl)
• Przemyska Jesień Teatralna (organizator: CK Przemyśl)
• Przemyska Wiosna Fredrowska (organizator: PCKiN)

[edytuj] Edukacja

[edytuj] Gimnazja

• Gimnazjum nr 1 strona szkoły
• Gimnazjum nr 2 strona szkoły
• Gimnazjum nr 3 strona szkoły
• Gimnazjum nr 4 przy Zespole Szkół z Oddziałami Integracyjnymi Im. Orląt Lwowskich strona szkoły
• Gimnazjum nr 5 strona szkoły
• Gimnazjum Nr 6 im. Juliusza Słowackiego strona szkoły
• Gimnazjum Nr 7 przy Zespole Szkół Ogólnokształcących Nr 2 im. Markiana Szaszkiewicza strona szkoły
• Gimnazjum Nr 8 przy Specjalnym Ośrodku Szkolno- Wychowawczym Nr 1 Im. Marii Grzegorzewskiej
• Gimnazjum Nr 9 przy Specjalnym Ośrodku Szkolno- Wychowawczym Nr 2 Im. Janusza Korczaka strona szkoły
• Gimnazjum Salezjańskie im. bł. ks. Augusta Czartoryskiego strona szkoły

[edytuj] Szkoły ponadgimnazjalne

• Zespół Szkół Elektronicznych i Ogólnokształcących im. Janusza Groszkowskiego strona szkoły
• Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 1 im. Juliusza Słowackiego strona szkoły
• II Liceum Ogólnokształcące im. Kazimierza Morawskiego strona szkoły
• Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 2 im. Markiana Szaszkiewicza historia szkoły
• Zespół Szkół Ekonomicznych im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego strona szkoły
• Zespół Szkół Gastronomicznych i Przemysłu Spożywczego im. Marii Konopnickiejstrona szkoły
• Zespół Szkół Zawodowych nr 1 im. I Armii Wojska Polskiego
• Zespół Szkół Technicznych
• Zespół Szkół Mechanicznych i Drzewnych
• Zespół Szkół Ekologicznych i Agrobiznesu im. prof. Władysława Szafera
• Centrum Kształcenia Ustawicznego
• Centrum Kształcenia Praktycznego
• Medyczna Szkoła Policealna im. Jadwigi Iżyckiej

[edytuj] Szkoły wyższe

• Wyższa Szkoła Administracji i Zarządzania w Przemyślu strona uczelni
• Wyższa Szkoła Gospodarcza w Przemyślu strona uczelni
• Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Przemyślu strona uczelni
• Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska w Przemyślu strona uczelni
• Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych w Przemyślu strona kolegium
• Kolegium Nauczycielskie w Przemyślu strona kolegium
• Wyższe Seminarium Duchowne w Przemyślu strona seminarium (w ramach Wydziału Teologicznego PAT)

[edytuj] Sport

• W Przemyślu największą popularnością cieszy się piłka nożna (kluby – Polonia Przemyśl, Czuwaj Przemyśl), ale tradycje swoje ma też koszykówka (Polonia Przemyśl) i piłka ręczna (Czuwaj Przemyśl)
• Stok Narciarski w Przemyślu (POSIR)
• Kryta Pływalnia (POSIR)
• Korty Tenisowe (KS Czuwaj)
• Sztuczne Lodowisko (POSIR)
• Skate Park (POSIR)
• Coraz popularniejsze stają się również spływy kajakowe Doliną Sanu

[edytuj] Honorowi Obywatele Miasta

• Papież Jan Paweł II - Karol Wojtyła
• Przemysław Bystrzycki
• Zbigniew Brzeziński
• Leonard Chrzanowski
• Heidi Wernerus - Neumann
• Wilhelm Lüke
• Tadeusz Bałdowski
• Bolesław Taborski
• Emil Czerny
• Maria Teresa Wolfs-Monfils
• Władysław Dec
• Ignacy Tokarczuk
• Stanisław Zarych
• Tadeusz Niemiec
• Bronisław Żołnierczyk

[edytuj] Wybitni mieszkańcy

• Przemysław Babiarz - dziennikarz sportowy
• Bł. Jan Balicki – ksiądz
• Przemysław Bystrzycki
• Profesor Zbigniew Brzeziński – politolog, doradca prezydenta USA Jimmy'ego Cartera
• Helene Deutsch - psycholog, psychoanalityk - pierwsza uczennica Zygmunta Freuda
• Aleksander Dworski
• Andrzej Maksymilian Fredro
• Kazimierz Gurbiel
• Leopold Hauser
• Sebastian Herburt z Felsztyna (ur. ok. 1490 - zm. ok. roku 1543), kompozytor
• Józef Kałuża
• Kapitan Henryk Jaskuła
• Doktor Henryk Jordan
• Józef Kurylak – poeta
• Wiesław Langiewicz
• Artur Malawski
• Kazimierz Opaliński – aktor
• Stanisław Orzechowski – pisarz
• Rodzina Osińskich
• Marian Ostafiński
• Jerzy Podbrożny - piłkarz polski(zawodnik m.in. Lecha Poznań, Legii Warszawa i 6-krotny reprezentant Polski w piłce nożnej)
• Łukasz Saturczak - eseista
• Mojżesz Schorr
• Święty Józef Sebastian Pelczar – biskup przemyski
• Jadwiga Sawicka – malarka
• Ryszard Siwiec
• Tadeusz Łaba - malarz-amator, porucznik w stanie spoczynku, posiadacz orderu Virtuti Militari.
• Major Mieczysław Słaby
• Marian Stroński – malarz
• Jan Śnigurski – biskup przemyski
• Leonard Tarnawski – lekarz
• Ignacy Tokarczuk - emerytowany metropolita przemyski
• Bernard Wapowski
• Tymon Terlecki

[edytuj] Posłowie

Posłowie z okręgu wyborczego Krosno/Przemyśl

• Andrzej Ćwierz, Prawo i Sprawiedliwość
• Marian Józef Daszyk, Liga Polskich Rodzin
• Mieczysław Golba, Prawo i Sprawiedliwość
• Mieczysław Kasprzak, Polskie Stronnictwo Ludowe
• Janusz Adam Kołodziej, Liga Polskich Rodzin
• Marek Kuchciński, Prawo i Sprawiedliwość
• Tomasz Kulesza, Platforma Obywatelska
• Elżbieta Łukacijewska, Platforma Obywatelska
• Janusz Roman Maksymiuk, Samoobrona
• Wojciech Tadeusz Pomajda, Sojusz Lewicy Demokratycznej
• Stanisław Zając, Prawo i Sprawiedliwość

[edytuj] Media

a) Radio: większość stacji, poza Eską (Komin MPEC) i Radiem Fara (Średnia), nadaje z nadajnika na Kopcu Tatarskim, podobnie jak wszystkie stacje telewizyjne

• 87,8 MHz – Dwójka – Polskie Radio
• 90,3 MHz – Radio Eska Rzeszów (dawniej jako Radio HOT w latach 1996-2005)
• 94,1 MHz – Jedynka – Polskie Radio
• 98,2 MHz – Diecezjalne Radio Fara (słaby zasięg, w niektórych częściach miasta niesłyszalne) strona radia
• 99,6 MHz – Trójka – Polskie Radio
• 102,0 MHz – Polskie Radio Rzeszów
• 103,4 MHz – RMF FM
• 105,1 MHz – Radio Maryja
• 107,9 MHz – Radio ZET

b) Telewizja: jedyną telewizją kablową w mieście jest Toya, tworząca lokalny program TV.

• TVP1
• TVP2
• TVP3 Rzeszów
• Polsat
• TVN

c) Prasa:

• Życie Podkarpackie strona tygodnika
• Gazeta Codzienna "Nowiny" strona tygodnika
• Dzinnik "Super Nowości" strona tygodnika
• Przemyski Przegląd Kulturalny
• Nasz Przemyśl

[edytuj] Drogi krajowe

Droga 28 Zator - Wadowice - Nowy Sącz - Gorlice - Biecz - Jasło - Krosno - Sanok - Medyka.

[edytuj] Bibliografia

• Jerzy Motylewicz "Społeczeństwo Przemyśla w XVI i XVII wieku", Wydaw. Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2005, Rzeszów ISBN 83-7338-162-7

[edytuj] Zobacz też

• Twierdza Przemyśl
• Centrosojuz
• Stok Narciarski w Przemyślu
• Szlak architektury drewnianej (województwo podkarpackie)
• Kalendarium historii Przemyśla

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Miasto:
  • Oficjalna strona Urzędu Miasta w Przemyślu
  • Przemyśl – nasze miasto całą dobę
  • Powiat Przemyski
  • Zabytki, fotografie, historia
  • Secesyjny Przemyśl
  • Obszerne galerie
  • Odległości z Przemyśla do różnych miejscowości Polski
  • Widok na rynek z Urzędu Miasta (kamera)
  • Secesja w Przemyślu
  • Tajemnica kultu bogów słowiańskich w Przemyślu
  • Dzieje i fotografie katedry przemyskiej
  • Strona w języku angielskim poświęcona Żydom mieszkającym w Przemyślu
  • Blog o mieście. Fotografia, rysunki, ciekawostki historyczne i krajoznawcze

• Mapy i zdjęcia satelitarne:
  • mapy i zdjęcia satelitarne (Google) w Wikimapii
  • mapa w Szukaczu
  • mapa w Mapquest (en)