Elżbieta I Tudor

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Elżbieta I Tudor Z bożej łaski królowa Anglii, Francji i Irlandii, Obrończyni Wiary, etc

Królowa Anglii
Okres urzędowania	od 17 listopada 1558 do 24 marca 1603
Poprzednik	Maria I Tudor
Następca	Jakub I Stuart
Dane biograficzne
Dynastia	Tudorowie
Urodzona	7 września 1533 Greenwich
Zmarła	24 marca 1603 Richmond
Ojciec	Henryk VIII Tudor
Matka	Anna Boleyn
Mąż	brak
Dzieci	brak

Elżbieta I Tudor lub Elżbieta Wielka (ur. 7 września 1533 w Greenwich, zm. 24 marca 1603 w Richmond), królowa Anglii (panowała od 17 listopada 1558 do śmierci w 1603), córka Henryka VIII i jego drugiej żony Anny Boleyn. Ostatnia z rodu Tudorów. Nazywana Królową-Dziewicą (the Queen-Virgin), stąd też pochodzi nazwa jednego ze stanów w Stanach Zjednoczonych - Wirginii.

Spis treści

1 Tytulatura
2 Młodość
3 Śmierć ojca
4 Wczesny okres panowania
5 Małżeństwo?
6 Konflikt z Francją i Szkocją
7 Spiski i powstania
8 Konflikt z Hiszpanią i zamieszki w Irlandii
9 Końcowy okres panowania
10 Śmierć
11 Genealogia
12 Zobacz też
13 Linki zewnętrzne

[edytuj] Tytulatura

Polski: Elżbieta I, z bożej łaski królowa Anglii, Francji i Irlandii, Obrończyni Wiary, etc.

Angielski: Elisabeth I, by the Grace of God, Queen of England, France and Ireland, Defender of the Faith, etc.

[edytuj] Młodość

Elżbieta była jedynym dzieckiem z drugiego małżeństwa Henryka VIII z Anną Boleyn, które przeżyło. Henryk i Anna byli ze sobą związani prawdopodobnie już od 1527 r., ale w wyniku sprzeciwu papieża na ich małżeństwo mogli się pobrać dopiero w końcu 1532 r., gdy nowa religia protestancka umożliwiła rozwód z poprzednia żoną Katarzyną Aragońską.

Anna została ukoronowana w lecie 1533 r., kiedy to już była w ciąży z pierwszym dzieckiem. Noworodkowi nadano imię Elżbieta na cześć jego dwóch babć: Elżbiety York i Lady Elżbiety Boleyn. Henryk wolał, by urodził się syn, ale na razie Elżbieta była jedyną osobą godną dziedziczenia jako że rozwód wyeliminował Marię, córkę Henryka z pierwszego małżeństwa.

Jedyną ciotką Elżbiety ze strony ojca była Małgorzata Tudor ze Szkocji; Lady Maria Boleyn, ciotka ze strony matki, była królewską metresą na kilka lat przed poznaniem Anny przez Henryka. Wujem ze strony matki był George Boleyn, gorący zwolennik religii protestanckiej.

Elżbieta w wieku 13 lat

Pierwsze lata Elżbiety upływały w luksusie, szczególnie że matka była wobec niej bardzo pobłażliwa. Szczęście to zakończyło się wraz z trzecimi urodzinami, bo 19 maja 1536 r. królowa Anna została ścięta będąc oskarżoną o zdradę, cudzołóstwo i uprawianie czarów. Wiadomym jest, że oskarżenia te były bezpodstawne. Henryk nie okazywał żadnego smutku z powodu śmierci żony. Poślubił jedną z jej dam dworu, a mianowicie Jane Seymour, 11 dni po egzekucji. Także wuj Elżbiety został skazany na śmierć i ścięty na dwa dni przed śmiercią Anny, oskarżony o cudzołóstwo i kazirodztwo. Wtedy Elżbieta została uznana za niegodną dziedziczenia, utraciła tytuł księżniczki i była tytułowana jedynie jako lady. Żyła na wygnaniu w okresie gdy jej ojciec poślubiał kolejne żony.

Jane Seymour umarła w 1537 r., kiedy urodziła syna - późniejszego Edwarda VI. Trzy lata później na jej miejsce przyszła niemiecka księżniczka - Anna z Kleve, z którą Henryk szybko wziął rozwód. Następna była Lady Katarzyna Howard, pochodząca z arystokratycznego i katolickiego rodu. Katarzyna jednak już po dwóch latach małżeństwa również skończyła na szafocie. Elżbieta miała wówczas 8 lat. Słysząc o śmierci Katarzyny miała powiedzieć podobno: I will never marry (Nigdy nie wyjdę za mąż).

Pierwszą guwernantką Elżbiety była Lady Margaret Bryan, baronowa, którą Elżbieta nazywała Muggie. W wieku 4 lat Elżbieta miała nową opiekunkę Katarzynę Champernowne, która była znana jako Kat. Champernowne nawiązała bliskie i przyjazne stosunki z małą dziewczynką i została jej zaufaną i wieloletnią przyjaciółką. Matthew Parker, ulubiony kapelan jej matki zajmował się wychowaniem religijnym Elżbiety. Parker został arcybiskupem Canterbury, gdy jego podopieczna została królową. Innym towarzyszem jej młodych lat był Irlandczyk Thomas Butler, późniejszy trzeci hrabia Ormonde, który był związany z rodziną Boleynów.

Przyszła królowa odziedziczyła cechy zarówno ojca jak i matki. Była więc osobą charyzmatyczną, urzekającą, lubiącą flirtować. Cechy te pasowały zarówno do Henryka, który w młodości był notorycznym podrywaczem, jak i do Anny, znanej z piękna i wdzięku. Elżbieta odziedziczyła po matce delikatna budowę ciała, czarne oczy i zgrabną figurę. Po ojcu zaś - rude włosy, chęć do nauki oraz wspaniały intelekt i zdolność do zdobywania sympatii ludzi.

Ostatnia żona Henryka VIII Katarzyna Parr pomogła mu się pogodzić z Elżbietą. Zgodnie z Aktem Sukcesyjnym z 1544 r. Maria córka Katarzyny Aragońskiej i Elżbieta zostały włączone do dziedziczenia tronu zaraz po księciu Edwardzie.

[edytuj] Śmierć ojca

Henryk VIII Tudor umarł w 1547 r. a tron po nim objął Edward VI. Świeżo owdowiała Katarzyna Parr poślubiła Tomasza Seymoura, pierwszego barona Sudley. Tomasz i Katarzyna zaopiekowali się Elżbietą i zabrali ją do swojego domu. Tam też otrzymała wykształcenie pod kierunkiem Rogera Aschama. Udało się jej posiąść umiejętność władania siedmioma językami. Oprócz ojczystego angielskiego znała: szkocki, francuski, włoski, hiszpański, grecki i łacinę. Posiadała też zdumiewającą inteligencję. Pod wpływem swoich opiekunów Katarzyny i Aschama Elżbieta została wychowana jako protestantka.

Portret koronacyjny Elżbiety

Tak długo, jak jej przyrodni brat - protestant - pozostawał na tronie, ona sama była bezpieczna. W 1553 r. Edward od urodzenia był jednak dzieckiem bardzo chorowitym, co nie dawało mu długich perspektyw na rządzenie krajem. Umarł w wieku 15 lat i od tego momentu zaczęły się trudne dni dla młodej Elżbiety.

Niezgodnie z Aktem sukcesyjnym zarówno Maria, jak i Elżbieta zostały wykluczone z dziedziczenia, a Lady Jane Grey ogłoszona dziedziczką tronu pod kuratelą Tomasza Seymoura. Zawiązał się w tym czasie spisek z udziałem Seymoura i Johna Dudleya, 1. księcia Northumberland, którego syn Guilford był żonaty z Lady Jane. Spisek mający na celu wsparcie młodej królowej został jednak wykryty, a sama Jane usunięta z tronu 9 dni później i ścięta. Sprawczynią tego zamieszania była Maria, prawowita następczyni tronu. Maria po tych wydarzeniach wjechała triumfalnie do Londynu razem ze swoją przyrodnią siostrą Elżbietą.

Maria I Tudor doprowadziła do zawarcia małżeństwa z królem Hiszpanii - Filipem II mając tym samym nadzieję na wzmocnienie katolicyzmu w Anglii. Powstanie Wyatta (Wyatt's Rebellion), które wybuchło w 1554 r. miało na celu zapobieżenie temu małżeństwu. Powstanie skończyło się jednak porażką, a zamieszana w nie Elżbieta została uwięziona w Tower.

Mimo żądań, by Elżbieta została skazana na śmierć, jej siostra Maria sprzeciwiała się, argumentując, że byłby to niebezpieczny precedens dla królobójstwa. Maria podejmowała próby, aby Parlament wykluczył jej siostrę z dziedziczenia, skończyły się one jednak niepowodzeniem. Po dwóch miesiącach pobytu w Tower Elżbieta została zwolniona, ale dalej przebywała w areszcie domowym pod nadzorem Henryka Bedingfielda. Pod koniec roku, kiedy krążyły plotki o rzekomej ciąży Marii, pozwolono na rozkaz Filipa wrócić Elżbiecie na dwór królewski.

Filip wolał, żeby Elżbieta dziedziczyła tron po Marii, niż by miała to być Maria I Stuart, następna w linii dziedziczenia, a to ze względu na otwartą wrogość szkockiej królowej wobec Hiszpanii, spowodowaną sojuszem z Francją. Maria Tudor jako gorliwa katoliczka naznaczyła swoje rządy prześladowaniem protestantów, których uznawała za heretyków. Wśród swych wrogów zaczęła być znana jako "Krwawa Maria" (ang. Bloody Mary). Maria usiłowała przekonać swą młodszą przyrodnią siostrę, aby przeszła na katolicyzm. Elżbieta jednak udawała swoją wierność wobec niej i nadal pozostawała przy swojej wierze, zgodnie z własnym sumieniem i ambicją.

[edytuj] Wczesny okres panowania

W 1558 r. umiera Maria I Tudor, Zgodnie z porządkiem dziedziczenia Elżbieta obejmuje tron. W czasie jej pochodu ulicami stolicy była serdecznie witana przez zwykłych mieszkańców Londynu, którzy na jej cześć tworzyli przedstawienia i sztuki opiewające jej piękno i grację. Została koronowana 15 stycznia 1559 r. Przy ceremonii nie był jednak obecny arcybiskup Canterbury, bo ostatnio piastujący to stanowisko Reginald Pole, będący katolikiem, zmarł kilka godzin po królowej Marii. Ponieważ ważniejsi w hierarchii biskupi odmawiali zgody na uczestniczenie w koronacji (Elżbieta była niegodna dziedziczenia zarówno według prawa kanonicznego, jak i państwowego, a na jej niekorzyść przemawiało także to, że była protestantką), wyznaczono do koronacji mniej ważnego biskupa Carlisle Owena Oglethorpe'a, który zgodził się ją namaścić na królową.

Podpis Elżbiety

Komunia została udzielona przez osobistego kapelana królowej, aby uniknąć katolickich przepisów. Koronacja Elżbiety była ostatnią, która odbyła się wg obrządku łacińskiego; następne były już prowadzone w obrządku anglikańskim. Później Elżbieta przekonała osobistego kapelana jej matki, Matthew Parkera, aby został arcybiskupem Canterbury.

Jednym z najważniejszych problemów w okresie panowania młodej królowej były sprawy religijne. Na początku polegała ona w tym zakresie głównie na Sir Williamie Cecilu, późniejszym lordzie Burghley. Jej pierwszym krokiem było wydanie Act of Uniformity (Aktu o ujednoliceniu), który nakazywał używanie protestanckiego modlitewnika we wszystkich kościołach (ang. The Book of Common Prayer). Papieska kontrola nad kościołem angielskim przywrócona przez Marię została przez Elżbietę zniesiona. Królowa przyjęła tytuł "Najwyższego Zwierzchnika Kościoła Anglii" (ang. Supreme Governor of the Church of England) zamiast "Najwyższej Głowy", głównie ze względu na powszechny pogląd, że kobieta nie może być głową kościoła. Tzw. Akt o Zwierzchnictwie (ang.Act of Supremacy) wydany w 1559 r. nakazywał wszystkim urzędnikom złożenie przysięgi uznającej królewską zwierzchność nad kościołem, w przeciwnym razie mogło im grozić oskarżenie o zdradę i egzekucja.

Wielu biskupów było zrażonych do nowej polityki religijnej. Zostali więc oni usunięci ze swoich urzędów i zastąpieni ludźmi wiernymi królowej. Elżbieta wybrała także nową Radę Przyboczną, usuwając z niej przy okazji wszystkich katolików. Głównymi doradcami Elżbiety byli Sir William Cecil jako sekretarz stanu i Sir Nicholas Bacon jako strażnik Wielkiej Pieczęci (ang.Lord Keeper of the Great Seal).

Zmniejszone zostały także wpływy hiszpańskie w Anglii. Elżbieta pozostawała także niezależna od Filipa II w polityce zagranicznej. Jej mottem była zasada "Anglia dla Anglików" (ang. England for the English). Na takiej polityce cierpiała oczywiście Irlandia podbita przez Anglię. Znalazło się tam wielu przeciwników nowej królowej, jako że wyspa była prawie w całości katolicka.

[edytuj] Małżeństwo?

Wkrótce po wstąpieniu na tron, dworzanie rozpoczęli dyskusję, kogo poślubi Elżbieta. Powodów dla których miałaby pozostać w stanie panieńskim było wiele. Przede wszystkim do instytucji małżeństwa zraził ją jej ojciec Henryk, który traktował swoje kolejne żony bardzo instrumentalnie. Także śmierć matki nie była dla niej miłym wspomnieniem.

Ówczesna plotka głosiła, że bała się ukazywać swoje ciało, co miało być spowodowane jej ułomnością fizyczną po przebytej ospie. Jeszcze inna plotka głosiła, że jej wybrankiem jest Robert Dudley, 1. hrabia Leicester, w którym miała być zakochana, a na przeszkodzie stała jedynie jej Rada Przyboczna, która sprzeciwiała się małżeństwu. Było to spowodowane udziałem rodziny Dudleya w sprawie Jane Grey i tajemniczą śmiercią jego pierwszej żony.

Kilku historyków sugerowało, że Elżbieta była osobą homoseksualną, ale nigdy nie zostało to potwierdzone. Możliwe jest także, że nie chciała się dzielić władzą z nikim innym. Przyszły mąż mógł być także przedmiotem rozgrywek pomiędzy poszczególnymi frakcjami istniejącymi na dworze. Panieństwo królowej okazało się atutem w dyplomacji: swą rękę mogła wykorzystywać jako przynętę dla innych władców europejskich. Małżeństwo mogło także kosztować ją utratę niezależności oraz uszczuplić jej stan majątkowy.

[edytuj] Konflikt z Francją i Szkocją

Rywalką Elżbiety w tym okresie stała się władczyni Szkocji, katoliczka Maria Stuart, zamężna z królem Francji, Franciszkiem II. W 1559 r. Maria uznała się królową Anglii i zyskała poparcie Francji. W Szkocji matka Marii Maria de Guise próbowała umocnić wpływy francuskie sprowadzając z Francji wojsko i budując fortyfikacje, które miały posłużyć do inwazji na Anglię. Grupa szkockich lordów sprzymierzona z Elżbietą usunęła jednak Marię de Guise i pod naciskiem Anglii Maria podpisała Traktat Edynburski, w którym zobowiązała się do wycofania wojsk francuskich. Po tym wydarzeniu wpływy francuskie w Szkocji bardzo osłabły.

Po śmierci swojego męża Franciszka Maria Stuart wróciła do Szkocji. W międzyczasie we Francji wybuchł konflikt pomiędzy katolikami i hugenotami. Elżbieta potajemnie udzielała pomocy protestantom. W 1564 r. podpisała z Francją traktat pokojowy zrzekając się jednocześnie praw do jedynej posiadłości angielskiej na kontynencie, miasta Calais. Miasto to faktycznie zostało utracona przez Anglię już w czasie panowania Marii I, po klęsce angielskiej ekspedycji w Hawrze. Nie zrzekła się jednak roszczeń do korony francuskiej, które wywodziły się jeszcze z czasów Edwarda III (zobacz:wojna stuletnia), a ustały dopiero w XVIII w. za czasów Jerzego III.

[edytuj] Spiski i powstania

W końcu 1562 r. Elżbieta zachorowała na ospę, ale została wyleczona przez Burkota - lekarza śląskiego pochodzenia. W 1563 r. parlament zaalarmowany jej chorobą zażądał, aby poślubiła kogoś lub mianowała swojego dziedzica zapobiegając tym samym wojnie domowej po jej śmierci. Elżbieta odrzuciła obydwie prośby i zawiesiła funkcjonowanie parlamentu, który nie zbierał się aż do 1566 r., kiedy potrzebna była jego zgoda na podniesienie podatków. Izba Gmin zagroziła, że wstrzyma finansowanie skarbu królewskiego, dopóki Elżbieta nie rozstrzygnie sprawy swego następstwa. Ona jednak ciągle odmawiała.

Elzbieta przyjmująca ambasadorów niderlandzkich

Różne linie dziedziczenia były brane pod rozwagę. Jedna wywodziła się od Małgorzaty Tudor, starszej siostry Henryka VIII i prowadziła do Marii Stuart. Alternatywą była linia wywodząca się od młodszej siostry Henryka VIII, Marii Tudor, księżnej Suffolk. Z linii tej pochodziła Lady Katarzyna Grey i jej siostra. Dalszym możliwym sukcesorem był Henryk Hastings, trzeci hrabia Huntingdon, który mógł się powoływać jedynie na pochodzenie od Edwarda III. Każda z tych możliwości miała swoje wady i zalety: Maria Stuart była katoliczką, Lady Katrzyna Grey wyszła za mąż bez zgody królowej, purytański Lord Huntingdon nie chciał przyjąć korony.

Maria Stuart miała własne kłopoty w Szkocji. Elżbieta próbowała ją wyswatać z protestantem Robertem Dudleyem, co miało być warunkiem koniecznym do uznania jej praw do tronu po Elżbiecie. Maria jednak odmówiła. Po licznych perypetiach jej szkoccy poddani zbuntowali się, uwięzili ją i zmusili do abdykacji na rzecz syna.

Problem sukcesji został poruszony w parlamencie, który powołał specjalny komitet do jego rozwiązania. 19 października 1566 Sir Robert Bell przekonywał królową do zabrania głosu w tej sprawie. Jednak nie spotkał się z zadowalającym odzewem. W 1568 zmarła jedna z możliwych dziedziczek, Katarzyna Grey, która pozostawiła jedynie syna z nieprawego łoża.

Spadkobierczynią Katarzyny była jej siostra Lady Maria Grey, która miała niezbyt przyjemną prezencję - była garbatą karlicą. W grze pozostawała zatem jedynie szkocka królowa, która tymczasem uciekła z więzienia do Anglii i została pojmana przez wojska Elżbiety. Powstał problem: odesłanie jej z powrotem do Szkocji nie służyłoby interesom Anglii, wysłanie do Francji spowodowałoby, że Francuzi uzyskaliby nowe narzędzie przeciw Elżbiecie, zaś uwięzienie w Anglii sprawiłoby, że Maria stałaby się inspiracją dla spiskowania przeciw Elżbiecie. Królowa wybrała to ostatnie rozwiązanie, które według niej miało być najmniejszym złem.

W 1569 r. wybuchło tzw. powstanie północne inspirowane przez Thomasa Howarda, 4. księcia Norfolk, Charlesa Neville'a, 6. hrabiego Westmoreland i Thomasa Percy'ego, 7. hrabiego Northumberlandu. Papież Pius V ekskomunikował Elżbietę za apostazję i za prześladowanie katolików, i usunął ją z tronu bullą papieską tzw. Regnans in Excelsis, która została wydana już po stłumieniu powstania.

Elżbieta miała teraz nowego wroga w swoim byłym szwagrze Filipie II, królu Hiszpanii. Kiedy Filip nakazał atakować angielskie statki kaperskie, Sir Francis Drake i John Hawkins otrzymali zgodę Elżbiety na zatrzymanie skarbów zdobytych na hiszpańskich statkach. Filip był już jednak uwikłany w tłumienie powstania w Niderlandach i to uchroniło Anglię przed wypowiedzeniem jej przez Hiszpanię wojny.

Filip maczał palce w kilku spiskach mających na celu usunięcie Elżbiety. Norfolk był uwikłany w pierwszy z nich, tzw. spisek Ridolfiego w 1571 r. Książę planował poślubić Marię Stuart i obalić Elżbietę. Po wykryciu całej sprawy książę Norfolk został stracony, a Maria poddana ostrzejszemu nadzorowi.

W 1571 r. Sir William Cecil został mianowany Lordem Burghley, ten przebiegły dyplomata pozostawał doradcą królowej aż do swojej śmierci w 1598 r. W 1572 r. Burghley został awansowany na stanowisko sekretarza do spraw skarbu. Stanowisko sekretarza stanu objął po nim Sir Francis Walsingham

W 1572 r. doszło także do zawarcia sojuszu z Francją. Masakra protestantów podczas tzw. "nocy św. Bartłomieja" nadwyrężyła to porozumienie, ale nie doprowadziła do jego złamania. Elżbieta prowadziła też rozmowy z Henrykiem diukiem Anjou i Alençon (późniejszym Henrykiem III, królem Polski i Francji) w sprawie zawarcia małżeństwa. Anjou przyjechał do Anglii w 1581 r. jakkolwiek znane były jego skłonności do płci męskiej i z negocjacji nic nie wyszło. On sam wrócił do Francji i zginął w zamachu w 1589 r.

[edytuj] Konflikt z Hiszpanią i zamieszki w Irlandii

W 1580 r. papież Grzegorz XIII wysłał pomoc wojskową dla powstania Desmonda w Irlandii. W 1583 r. powstańcy jednak musieli się poddać po rzezi, jakiej dokonały oddziały angielskie. Straszne zniszczenia wśród Irlandczyków poczynił też panujący na skutek powstania głód.

W tym samym roku Filip II przejął we władanie Portugalię zwiększając tym samym swoją potęgę na morzu. Po zamordowaniu Wilhelma I Orańskiego, Elżbieta stanęła otwarcie po stronie zbuntowanych prowincji niderlandzkich. To łącznie z przyczynami ekonomicznymi i angielskim piractwem (doszło nawet do sojuszu Anglii z islamskim Marokiem przeciwko Hiszpanii) doprowadziło do wybuchu wojny pomiędzy Hiszpanią i Anglią w 1585 r. W 1586 r. hiszpański ambasador został wydalony za udział w spisku przeciw Elżbiecie.

Elżbieta po rozgromieniu armady

Obawiając się konspiracji przeciw królowej parlament w 1584 r. wydał nawet specjalną ustawę, zgodnie z którą każdy ,kto był zamieszany w spisek na życie suwerena miał być wyłączony od dziedziczenia tronu angielskiego. Późniejszy spisek Babingtona został wykryty dzięki siatce szpiegowskiej, jaką uruchomił Sir Francis Walsingham. Zamieszana w spisek była Maria Stuart. Niejasne do dzisiaj jest, czy dowody przeciw niej zostały sfabrykowane, ale Elżbieta pozwoliła na jej proces, a następnie podpisała wyrok skazujący ją na śmierć. Został on wykonany 8 lutego 1587 r.

W swoim testamencie Maria przekazała swoje roszczenia do tronu Filipowi II, który w tym czasie przygotował plan inwazji na Anglię. W lipcu 1588 r. hiszpańska "Wielka Armada", licząca 130 okrętów i 30 tys. ludzi wyruszyła z Hiszpanii, aby spotkać się z księciem Parmy dowodzącym wojskami hiszpańskimi w Niderlandach. Do spotkania jednak nie doszło, bo udaremniła je angielska flota pod dowództwem Charlesa Howarda i Francisa Drake'a, której sprzyjała zła pogoda, pomagając rozproszyć i zatopić większość sił hiszpańskich. Armada była zmuszona wracać do Hiszpanii opływając Wyspy Brytyjskie od północy i tracąc przy okazji większość swoich okrętów na skałach Szkocji i Irlandii. Zwycięstwo to przyczyniło się bardzo do wzrostu popularności Elżbiety w kraju.

Starcie jednak nie było decydujące i wojna toczyła się nadal, tyle że w Niderlandach. Anglia zaangażowała się także w konflikt we Francji, gdzie wspierała protestanckiego pretendenta do tronu, Henryka Burbona (późniejszego Henryka IV). W 1596 r. Anglia wycofała się ostatecznie z Francji po tym, jak Henryk Burbon ostatecznie zdobył władzę. W tym samym czasie hiszpańskie siły wylądowały w Bretanii i pokonały stacjonujących tam Anglików. Elżbieta wysłała 2 tys. ludzi do Francji wkrótce po tym, jak Hiszpanie zdobyli Calais. Niepowodzeniem zakończyła się także próba zdobycia Azorów w 1597 r. Ostatecznie w 1598 r. Hiszpania i Francja podpisały pokój.

Wojna angielsko-hiszpańska utkwiła tymczasem w martwym punkcie po śmierci Filipa II. Zakończył ją dopiero traktat pokojowy podpisany już przez następcę Elżbiety Jakuba I w 1604 r.

[edytuj] Końcowy okres panowania

Elzbieta w podeszłym wieku

W 1598 r. zmarł główny doradca królowej Lord Burghley. Talenty polityczne odziedziczył po nim jego syn Robert Cecil, który został mianowany sekretarzem stanu w 1590 r. W tym czasie popularność Elżbiety spadała, co było spowodowane głównie jej praktyką przyznawania królewskich monopoli, których zniesienia domagał się parlament. Wkrótce Elżbieta obiecała przeprowadzenie reform. 12 monopoli królewskich zostało zniesionych poprzez królewską proklamację. Reformy były jednak powierzchowne, a monopole przyznawano nadal.

W czasie wojny angielsko-hiszpańskiej miało miejsce następne powstanie w Irlandii (tzw. wojna dziewięcioletnia). Przedstawiciel królowej w Irlandii, drugi hrabia Tyrone, Hugh O'Neill, który stanął na czele powstańców, został uznany za zdrajcę. Elżbieta, która chciała zaprowadzić porządek jak najmniejszym kosztem, zawierała z nim szereg rozejmów. Hiszpania próbowała także w tym czasie dwukrotnie wysyłać posiłki dla Irlandczyków, które nie dotarły jednak ze względu na złe warunki pogodowe. W czasie rozejmu z Anglikami Tyrone wyszkolił i dozbroił swoje wojska. Po takich przygotowaniach zadał Anglikom druzgocącą klęskę pod Yellow Ford.

W 1599 r. Robert Devereux, 2. hrabia Essex, został wysłany do Irlandii, aby w końcu zdławić powstanie do pomocy dostał największą armię, jaką kiedykolwiek wysłano do Irlandii. Essex wkrótce jednak roztrwonił swoje siły. Kiedy bez pozwolenia królowej wrócił do kraju, został pozbawiony wszelkich przywilejów i monopoli, swojego głównego źródła dochodów.

W 1601 r. Essex stanął na czele rewolty przeciw królowej, jednak nie zyskała ona szerokiego poparcia, a dotychczasowy ulubieniec tłumów został stracony. Charles Blount, 8. baron Mountjoy został wysłany na miejsce Essexa do Irlandii. Mountjoy próbował zwyciężyć Irlandczyków głodem. W 1601 r. Hiszpanie przysłali posiłki w liczbie 3,5 tys. ludzi, usprawiedliwiając to tym, że Elżbieta także udzielała pomocy buntownikom w Niderlandach. Po długotrwałym zimowym oblężeniu Mountjoy pokonał Hiszpanów i Irlndczyków w bitwie pod Kinsale. Tyrone poddał się w kilka dni po śmierci Elżbiety w 1603 r.

Podobno Elżbieta miała powiedzieć, że wysłała wilki, a nie pasterzy, aby rządzili Irlandią; nie zostawili nic, tylko popioły i trupy (ang.I sent wolves, not shepherds, to govern Ireland, for they have left me nothing to govern over but ashes and carcasses)

[edytuj] Śmierć

Elżbieta poczuła się chora w lutym 1603 r. Odczuwała słabość i cierpiała na bezsenność, zaczęły ją dręczyć refleksje nad całym życiem. Zmarła 24 marca w pałacu Richmond w wieku 69 lat.