Język włoski

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Italiano
Obszar	Włochy, Szwajcaria, Argentyna, San Marino, Watykan, Słowenia, Chorwacja, Francja, Libia, Tunezja, Erytrea, Etiopia, Somalia, Malta, Albania, Kanada, Wenezuela i inne
Liczba mówiących	około 80-125 milionów
Ranking	11.
Klasyfikacja genetyczna	Języki indoeuropejskie Języki romańskie Języki zachodnioromańskie **Język włoski
Pismo	łaciński
Status oficjalny
Język urzędowy	Włochy, Szwajcaria, San Marino, Watykan, Słowenia, Istria (Chorwacja) jeden z urzędowych w Unii Europejskiej
Regulowany przez	Accademia della Crusca
Kody języka
ISO 639-1	it
ISO 639-2	ita
ISO/FDIS 639-3	ita
SIL	ITN
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Włoska wersja językowa Wikipedii W Wikisłowniku: Słownik języka włoskiego

Język włoski (wł. la lingua italiana, sk. l'italiano) – jeden z języków romańskich. Język urzędowy we Włoszech, San Marino, Watykanie, Szwajcarii oraz na Istrii, należącej do Chorwacji i Słowenii. Używany również we Francji (zwłaszcza na Korsyce), na Malcie oraz można się nim porozumieć w byłych koloniach włoskich: Etiopia, Somalia, Erytrea w skupiskach emigracji włoskiej (w takich państwach jak Argentyna, Australia, USA).

[edytuj] Zapis i fonetyka

Do zapisu języka włoskiego używa się alfabetu łacińskiego, przy czym litery j, k, w, x oraz y nie występują w słowach włoskich. Używa się też dwóch rodzajów akcentów nad samogłoskami.

Litera	Nazwa litery	Dźwięk
A	a	/a/
B	bi	/b/
C	ci (/czi/)	/k/ lub /cz/
D	di	/d/
E	è,é	/e/, w pozycji akcentowanej występuje w wersji otwartej lub ścieśnionej
F	effe	/f/
G	gi (/dżi/)	/g/ lub /dż/
H	acca	zawsze nieme
I	i	/i/ lub /j/
J	i lunga	występuje tylko w wyrazach pochodzenia obcego
K	kappa	występuje tylko w wyrazach pochodzenia obcego
L	elle	/l/
M	emme	/m/
N	enne	/n/
O	ò,ó	/o/, w pozycji akcentowanej występuje w wersji otwartej lub ścieśnionej
P	pi	/p/
Q	qu	/k/
R	erre	/r/
S	esse	/s/ lub /z/
T	ti	/t/
U	u	/u/
V	vu (vi)	/w/
W	doppia vu	występuje tylko w wyrazach pochodzenia obcego
X	ics	/ks/
Y	ipsilon	występuje tylko w wyrazach pochodzenia obcego
Z	zeta	/c/ lub /dz/

Szczegóły:

Znak c przed e oraz i wymawia się /cz/, przed innymi znakami /k/. Jeśli dźwięk /k/ ma wystąpić przed i bądź e, wstawia się między nie nieme h. Jeśli dźwięk /cz/ ma wystąpić przez samogłoską inną niż e czy i wstawia się między nie i, którego się nie wymawia, a które jedynie zmiękcza c.
Analogiczne zasady stosuje się w przypadku:
- znaku g, wymawianego /dż/ przed e oraz i, przed innymi znakami /g/;
- dwuznaku sc, wymawianego /sz/ przed e oraz i, przed innymi znakami /sk/.

Tutaj ortografia nie jest ścisła, ponieważ w języku włoskim występują też połączenia typu c lub g + i + samogłoska, w którym i tworzy osobną sylabę, zwykle ma to miejsce w pozycji akcentowanej.

	/k/	/cz/	/g/	/dż/	/sk/	/sz/
/a/	ca	cia	ga	gia	sca	scia
/e/	che	ce	ghe	ge	sche	sce
/i/	chi	ci	ghi	gi	schi	sci
/o/	co	cio	go	gio	sco	scio
/u/	cu lub qu	ciu	gu	giu	scu	sciu

s i z występują w wersji zarówno dźwięcznej, jak i bezdźwięcznej. Zwykle przyjmują dźwięczność sąsiadujących głosek, w przypadku pozycji między samogłoskami wymowa jest różna w zależności od wyrazu i regionu.

Występują jeszcze dwa dwuznaki - gn odpowiadające polskiemu /ń/, oraz gl odpowiadające (w połączeniu z samogłoską "i") miękkiemu /l'/. Miękkie /l'/ nie występuje w języku polskim, występuje np. w hiszpańskim (zapis ll) oraz w niektórych wyrazach zapożyczonych (polskie liana, chociaż występuje też wymowa /ljana/).

[edytuj] Gramatyka

W języku włoskim są 2 rodzaje - męski i żeński oraz 2 liczby - pojedyncza i mnoga.

Deklinacja rzeczowników i przymiotników jest bardzo regularna, większość z nich ma końcówki:

	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
Rodzaj męski	-o	-i
Rodzaj żeński	-a	-e

Rzeczowniki zakończone na -e przybierają w liczbie mnogiej końcówkę -i.

	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
Rodzaj męski	-e	-i
Rodzaj żeński	-e	-i

Pewna grupa słów ma też rodzaj "sprzeczny z końcówką". Takie rzeczowniki w rodzaju żeńskim mają jednak liczbę mnogą na -i, nie zaś -e.

	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
Rodzaj męski	-a	-i
Rodzaj żeński	-o	-i

[edytuj] Rodzajnik

Rodzajnik w języku włoskim występuje w dwóch formach: określony (determinativo) i nieokreślony (indeterminativo).

Rodzajnik określony:
- Rodzaj męski:

Liczba pojedyńcza	Liczba Mnoga	Stosowanie
il	i	przed spółgłoską
lo	gli	gdy wyraz zaczyna się na: gn, ps, pn, s +spółgłoska, j, x, y, z
l'	gli	przed wyrazami zaczynającymi się na samogłoskę

Przykłady:

il cane - pies ; i cani - psy
lo specchio - lustro ; gli specchi - lustra
l'elefante - słoń ; gli elefanti - słonie

- Rodzaj żeński:

Liczba pojedyńcza	Liczba Mnoga	Stosowanie
la	le	przed spółgłoską
l'	le	przed wyrazami zaczynającymi się na samogłoskę

Przykłady:

la casa - dom ; le case - domy
l'amica - przyjaciółka ; le amiche - przyjaciółki

Rodzajnik nieokreślony:
- Rodzaj męski:

Liczba pojedyńcza	Stosowanie
un	przed spółgłoską, przed samogłoską
uno	gdy wyraz zaczyna się na: gn, ps, s +spółgłoska, z

Przykłady:

un fiore - kwiat
amico - przyjaciel

- Rodzaj żeński:

Liczba pojedyńcza	Stosowanie
una	przed spółgłoską
un'	przed samogłoską

Przykłady:

una donna - kobieta
un'amica - przyjaciółka

[edytuj] Rzeczownik

Rzeczownik określa osoby, miejsca lub przedmioty. Określa on także inne rzeczy abstrakcyjne, koncepcje czy stany własne jak np. l'idea - pomysł; l'amore - miłość. W języku włoskim rzeczowniki są określonego rodzaju - żeńskiego lub męskiego, rzeczownik taki jest zazwyczaj poprzedzony odpowiednim dla siebie rodzajnikiem.

Rodzaj męski:

Rodzajnik	Końcówka	Przykład
un / il / lo / l'	-o/-e	un gatto - kot ; il padre - ojciec

Rodzaj żeński:

Rodzajnik	Końcówka	Przykład
una / la / l'	-a/-e	una donna - kobieta ; la madre - matka

Wyjątki:

Istnieją również takie rzeczowniki zakończone na "o", które są rodzaju żeńskiego, a także zakończone na "a" - występujące w rodzaju męskim. Rodzaj męski:

il sistema - system
il problema - problem
il poeta - poeta
il pianista - pianista

Rodzaj żeński:

la mano - ręka
la mela - jabłko
la radio - radio
la dinamo - dynamo

Niektóre rzeczowniki w języku polskim są rodzaju męskiego, zaś we włoskim żeńskiego i na odwrót przykładem może być np.: il pesce - ryba (rodz.męski we włoskim, rodz.żeński w polskim); la pioggia - deszcz (rodz.żeński we włoskim, rodz.męski w polskim).

[edytuj] Czasownik

Czasowniki w języki włoskim, podobnie jak w polskim zmieniają formę w zależności od tego w jakiej osobie zostały użyte.

Istnieją 3 grupy koniugacyjne czasowników, różniące się końcówką bezokolicznika. Są to:

grupa -are (np. cantare - śpiewać)
grupa -ere (np. scrivere - pisać)
grupa -ire (np. partire - wyjeżdżać)

(dzieli się na dwie grupy IIIa i IIIb ze względu na różną odmianę) Istnieje również pewna liczba czasowników nieregularnych.

Oprócz wymienionych wyżej w języku włoskim występują jeszcze tzw. czasowniki posiłkowe (verbi ausiliari). W języku włoskim są to tylko 2 czasowniki: essere - być oraz avere - mieć. Używane jako czasowniki posiłkowe nie mają swojego zwykłego znaczenia, a służą wtedy jako operatory do ustalenia czasu jakiego chcemy użyć.

[edytuj] Przysłówek

Przysłówki klasyfikujemy na kilka grup w zależności od tego jakie mają znaczenie i tak mamy:

GLI AVVERBI DI MODO - przysłówki sposobu, odpowiadają na pytanie come? i mają zazwyczaj końcówkę -mente np.: breve - breve - brevemente -> jak? krótko.

Przykłady: (Mi parli brevemente delle sue esperienze professionali -> Opowiedz mi krótko o twoich doświadczeniach zawodowych).

- tworzenie przysłówka w zależności od końcówki przymiotnika -re/-le:
regolare - regolare - regolarmente -> regularnie
facile - facile - facilmente -> łatwo

Przykłady: (Il ratto bianco è regolarmente impiegato in laboratorio per sperimentazioni scientifiche. -> Biały szczur jest regularnie wykorzystywany w laboratoriach do eksperymentów naukowych.); (Puoi tradurre questo testo facilmente. -> Możesz z łatwością przetłumaczyć ten tekst).

- przysłówki nieregularne:
buono - buona - bene -> dobrze
cattivo - cattiva - male -> źle
pari - pari - parimenti -> tak samo

Przykłady: (Come stai? Sto molto bene. ->Jak się masz? Bardzo dobrze.); (Sto male -> Źle się czuję).

- przysłówki odprzymiotnikowe:
forte - forte -> jak? silnie, głośno
piano -> piano -> jak? wolno
certo - certo ->jak? pewnie, oczywiście

Przykłady: (Parla forte! -> Mów głośno!); (Camminavano piano. -> Szli wolno).

GLI AVVERBI DI QUANTITÀ - przysłówki ilości, odpowiadają na pytanie quanto?
- molto -> wiele, dużo
- un po' -> trochę
- poco -> mało

Przykłady: (Molto Grazie -> Dziękuję Bardzo).

GLI AVVERBI DI TEMPO - przysłówki czasu, odpowiadają na pytanie quando?
- sempre -> zawsze
- spesso -> często
- solitamente -> zazwyczaj
- raramente -> rzadko
- mai -> nigdy

GLI AVVERBI DI LUOGO - przysłówki miejsca, odpowiadają na pytanie dove?, da dove
- sopra -> nad
- sotto -> pod
- vicino -> blisko
- lontano -> daleko
- lì -> tam
- là -> tam

GLI AVVERBI DI AFFERMAZIONE - przysłówki potwierdzenia
- sì -> tak
- già -> już
- certo -> oczywiście
- appunto -> właśnie
- sicuro -> pewnie

GLI AVVERBI DI NEGAZIONE - przysłówki negacji
- no -> nie
- non -> nie
- nè -> ani
- neanche -> nawet nie
- mica -> wcale, w ogóle

GLI AVVERBI DI DUBBIO - przysłówki wyrażjące wątpliwość
- forse -> być może
- magari -> gdyby tylko
- probabilmente -> prawdopodobnie
- se mai -> ewentualnie
- quasi ->prawie

GLI AVVERBI DI SIMILITUDINE - przysłówki podobieństwa
- come -> jak
- così -> taki sam

[edytuj] Czasy

We włoskim istnieje 8 czasów trybu indicativo (oznajmującego):

[edytuj] Futuro semplice - przyszły prosty

io andrò al mercato

[edytuj] Futuro anteriore - przyszły uprzedni

[edytuj] Presente - czas teraźniejszy

Czasowniki dzielą się na 3 koniugacje: I -are; II -ère; III -ire. (cantare) (vedere) (sentire - finire)

 Dzielimy III -ire koniugację na III a (sentire) i III b (finire), gdyż są pewne różnice; przykład: tu senti, tu finisci.

I - ARE: cantare II - ERE: vedere III a - IRE: sentire III b - IRE: finire (io) (tu) (lui, lei, Lei) (noi) (voi) (loro) cant-o cant-i cant-a cant-iamo cant-ate cant-ano (io) (tu) (lui, lei, Lei) (noi) (voi) (loro) ved-o ved-i ved-e ved-iamo ved-ete ved-ono (io) (tu) (lui, lei, Lei) (noi) (voi) (loro) sent-o sent-i sent-e sent-iamo sent-ite sent-ono (io) (tu) (lui, lei, Lei) (noi) (voi) (loro) fin-isc-o fin-isc-i fin-isc-e fin-iamo fin-ite fin-isc-ono