Jan Potocki (pisarz)
Z Wikipedii
Jan Nepomucen Potocki herbu Pilawa (ur. 8 marca 1761 w Pikowie na Podolu – zm. 2 grudnia 1815) – polski pisarz tworzący w języku francuskim, podróżnik, polityk, historyk, etnograf, pierwszy archeolog polski, badacz starożytności słowiańskich.
Urodził się w rodzinie magnackiej. Syn Józefa, jednego z przywódców konfederacji radomskiej i Teresy Potockiej. Jako siedmioletni chłopiec Jan Potocki opuścił ojczyznę. Uczył się w szkołach w Lozannie i Genewie, często przebywał w Paryżu.
Od roku 1778 odbywał liczne podróże po Wschodzie i po Europie, m.in. do Turcji i Egiptu (1784), Holandii (1787), Hiszpanii i Maroka (1791), Dolnej Saksonii (1794) i na Kaukaz (1797-1798). Służył w armii austriackiej, walczył z berberyjskimi piratami na Morzu Śródziemnym. Swoje przygody dokumentował w relacjach (część została zebrana w tomie Podróże, relację z podróży po Turcji i Egiptu przełożył na język polski Julian Ursyn Niemcewicz). Był jednym z pierwszych badaczy historii i archeologii Słowiańszczyzny, swoje odkrycia i przemyślenia spisał w pięciu tomach Recherches sur la Sarmatie (1789-1792) i w Histoire primitive.
Po powrocie do Polski, dzięki koneksjom rodzinnym został posłem na Sejm Czteroletni i działaczem obozu reform. Założył Drukarnię Wolną, wydającą Journal Hebdomadaire de la Diète tygodnik relacjonujący debaty sejmowe.
Po przystąpieniu króla do Targowicy przeniósł się do Łańcuta. Dla sceny dworskiej w Łańcucie napisał w 1792 dramat w stylu komedii dell'arte Recueil des Parades (tłum. polskie: Parady). Później, znalazł jeszcze posadę na dworze cara Aleksandra I i uczestniczył w nieudanej rosyjskiej misji dyplomatycznej do Chin (wyprawa dotarła tylko do Mongolii). Od roku 1803 członek warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
W 1815 popełnił samobójstwo, używając jako kuli srebrnej gałki od cukiernicy, którą systematycznie wypiłowywał codziennie przez lata.
Obecnie jest pamiętany głównie jako pisarz i autor napisanej po francusku powieści fantastyczno-filozoficznej Rękopis znaleziony w Saragossie (1805) (tytuł oryg. Manuscrit trouvé a Saragosse), romansu fantastycznego na wzór persko-arabski, o tak zwanym układzie szkatułkowym (z jednej powieści wysnuwa się w niej kilkadziesiąt innych). Powstały trzy wersje tego dzieła, z których dwie ostatnie Potocki pisał w latach 1804-1810 – ostateczna, autorska jego wersja nie jest znana. Wersje pisarze zostały skompilowane i ocenzurowane przez polskiego tłumacza Edmunda Chojeckiego w 1847: do 45 rozdziałów z wersji drugiej dodał zakończenie wersji trzeciej, dokonując przeróbek. Późniejsze, nowe wydanie zostało przejrzane przez Jana Lorentowicza 1917, 3 tomy). Zrekonstruowaną przez René Radrizzani wersję opublikowano dopiero w 1989 roku w Paryżu w języku francuskim. Na motywach powieści powstał film Wojciecha Hasa o tym samym tytule.
Napisał (wyłącznie w języku francuskim) także ok. 30 innych dzieł. Najważniejsze z nich to Voyage en Turquie et en Egypte (1788, przekład polski 1789, nowe wydanie 1849; 1924), Essay sur l'histoire universelle et recherches sur celle de la Sarmatie (1789—1792, 4 tomy), Voyage dans quelques parties de la Basse-Saxe pour la recherche des antiquités Slaves ou Vendes (1795).
Jego synowie: Alfred Potocki i Artur Potocki.
[edytuj] Bibliografia
- J. Potocki, Podróże. Zebrał i oprac. L. Kukulski, Warszawa 1959.
- J. Potocki, Parady. Tłum. J. Modrzejewski. Oprac. L. Kukulski, Warszawa 1966.
- R. Caillois, Dzieje człowieka i książki. Tłum. L. Kukulski, W: Odpowiedzialność i styl, Warszawa 1967.
- W. Kotwicz, Jan hrabia Potocki i jego podróż do Chin, Wilno 1935.
- Jean Potocki, Manuscrit trouvé à Saragosse, première édition intégrale établie par René Radrizzani, Paris, Editions José Corti, 1989.
