Kolejka górska

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

KingdaKa - najwyższa i najszybsza kolejka górska na świecie

Kolejka górska Expedition GeForce

Kolejka górska (ang. roller coaster) - urządzenie rozrywkowe instalowane w niektórych parkach rozrywki. Klasyczna kolejka górska to konstrukcja z wysokimi wzniesieniami, stromymi spadkami i gwałtownymi zakrętami, po której poruszają się pociągi z pasażerami. Doznają oni zwykle silnych wrażeń powodowanych szybko następującymi po sobie pozornymi zmianami grawitacji (przeciążenie i nieważkość), związanych z zaburzeniami błędnika, oraz doświadczają poczucia zagrożenia.

4 maja 2003 roku w parku rozrywki Cedar Point w Stanach Zjednoczonych oddano do użytku kolejkę Top Thrill Dragster, która pobiła dotychczasowy rekord prędkości (193 km/h) oraz wysokości (128 m). 21 maja 2005 roku w parku Six Flags Great Adventure (Jackson, New Jersey, USA) otwarto jeszcze szybszą i wyższą kolejkę Kingda Ka, która osiąga prędkość 206 km/h w ciągu 3,5 s (napęd hydrauliczny) oraz wysokość 139 m.

[edytuj] Historia

Za pierwsze kolejki górskie uznaje się lodowe rynny budowane w Rosji. Zjeżdżano po nich na specjalnych sankach. Przypominały więc tory bobslejowe. Na początku XVIII w. ich popularność zaczęła rosnąć. Budowano kolejne, coraz lepsze wersje zjazdów. Ponieważ zjazdy te mogły być budowane tylko podczas mroźnej zimy, a ludzie chcieli bawić się cały rok, wprowadzono rynny drewniane, po których zjeżdżały sanki z kołami. Pierwsza pętla została zbudowana prawdopodobnie w 1864 roku w Paryżu. Żadna z dotychczasowych kolejek nie posiadała zamkniętego toru. Pierwszą taką kolejkę zaprojektował w 1884 roku Phillip Hinkle, który wprowadził też łańcuch wyciągowy. Kolejki te były budowane z drewna. Do dziś istnieją nieliczne funkcjonujące stare drewniane kolejki - np. w Santa Cruz w Kalifornii.

W 1959 park Disneyland zapoczątkował erę kolejek stalowych. Wykonywane one były ze stalowych rur, które - w przeciwieństwie do drewna - mogły być gięte we wszystkich kierunkach. Wprowadzenie nowoczesnych materiałów i komputerowego projektowania doprowadziło do powstania stalowych i kompozytowych torów, umożliwiających osiąganie dużych szybkości. Większość dzisiejszych kolejek jest stalowa, lecz drewniane wciąż są budowane.

Od tej pory zaczęło się ulepszanie już istniejących modeli lub tworzenie całkiem nowych. Modyfikowano pociągi tak, by zwiększyć intensywność wrażeń (jazda na stojąco, czy leżąco). Wprowadzono wagony, które obracają się wokół własnej osi by zdezorientować pasażerów. 12 stycznia 2002 roku otwarto pierwszą kolejkę, która posiada siedzenia mające możliwość obrotu o 360° w osi poziomej. Oznacza to, że siedzenie może odwrócić pasażera "do góry nogami". Obrót siedzenia kontrolowany jest przez drugą szynę umieszczoną pod tą, po której toczą się koła. Od zakończenia budowy kolejki Eejanaika w Fuji-Q Hilghland w Japonii, na świecie istnieją tylko dwie kolejki tego typu.

[edytuj] Zasada działania

Większość kolejek napędzana jest tylko i wyłącznie siłą grawitacji. Pociąg za pomocą specjalnego łańcucha wciągany jest na szczyt pierwszego wzniesienia (najwyższego ze wszystkich). Na szczycie wzniesienia znajduje się krótki, płaski odcinek toru poprzedzony krótkim zjazdem, tzw. predrop, który przechodzi we właściwy spadek. Niektóre kolejki go nie posiadają. Służy on odciążeniu łańcucha (gdyby go nie było to zaczynający zjazd pociąg, który byłby jeszcze wciąż przyczepiony do łańcucha, zbytnio obciążałby silnik). W ten sposób pociąg odczepia się od łańcucha jeszcze na płaskim odcinku. Następnie zjeżdża i nabiera prędkości, potem wznosi się i znów spada. Każde następne wzniesienie musi być niższe od poprzedniego, ponieważ pociąg traci część energii wskutek tarcia i oporu powietrza.

Koła kolejki

Kolejka może zawierać bardziej interesujące elementy od wzniesień i spadków. Pociąg nie wypada z toru, ponieważ wagony przyczepione są do niego za pomocą kół toczących się z góry, dołu i boku szyny. Aby zmniejszyć tarcie nie wszystkie koła dotykają szyny. Jeśli pociąg nie jest "do góry nogami", to do szyny dociśnięte są koła górne i boczne. Gdy pociąg jest "do góry nogami", to dociśnięte są koła dolne i boczne. Czasem, gdy pociąg znajdzie się w stanie nieważkości, żadne z kół nie dotyka szyn.

Pociąg kolejki może być rozpędzony za pomocą różnych napędów. Zwykle jest to łańcuch wciągający go na górę. Obecnie instalowane są coraz bardziej interesujące napędy, takie jak:

napęd elektromagnetyczny (pociąg uzyskuje dużą prędkość w średnim czasie), np. Joker's Jinx w Six Flags America
napęd hydrauliczny (duża prędkość w krótkim czasie), np. Kanonen w Liseberg
napęd na sprężone powietrze (duża prędkość w bardzo krótkim czasie), np. Dodonpa w Fuji-Q Highland (Japonia)
koła cierne (mała prędkość, służą np. do wypchnięcia pociągu ze stacji lub hamulców).

[edytuj] Typy kolejek górskich

Wyróżnia się dwa główne typy kolejek górskich: stalowe oraz drewniane. Kolejki stalowe charakteryzują się płynną jazdą z dużą prędkością. Są one znacznie bardziej wytrzymałe na przeciążenia od drewnianych. Kolejki drewniane lubiane są za tzw. airtime, czyli przeciążenia ujemne powstające na szczytach wzniesień wywołujące wrażenie "wypadania" z siedzenia. Od dawna toczą się spory, który typ kolejki jest lepszy. Nie da się jednak udzielić jednoznacznej odpowiedzi, bowiem oba typy mają swe zalety i wady.

Przykład kolejki bezpodłogowej - Superman

Kolejki stalowe mają też swe podtypy. Najważniejsze z nich to:

kolejka korkociąg (ang. Corkscrew coaster), np. Corkscrew w Alton Towers
typowa kolejka stalowa z inwersjami (ang. Standard looping coaster), np. Revolution w Six Flags Magic Mountain
kolejka typu "twisted" firmy B&M (ang. B&M Twisted steel coaster), np. Kumba w Tampa Bush Gardens
kolejka bezpodłogowa firmy B&M (ang. B&M Floorless twisted steel coaster), np. Medusa w Six Flags Great Adventure
kolejka odwrócona firmy B&M (ang. B&M Inverted coaster (4-seat)), np. Nemesis w Alton towers
kolejka nurkująca (pionowego spadku) firmy B&M (ang. B&M Dive machine), np. Oblivion w Alton Towers
kolejka odwracana firmy Vekoma (ang. Vekoma Inverted coaster (2-seat)), np. Limit w Heide Park
kolejka hyper firmy Intamin (Intamin steel coaster) dzieląca się na kategorie ze względu na wysokość (nazwy te stosuje się obecnie do wszystkich typów kolejek przy ich podziale ze względu na wysokość):
- hypercoaster - od 61 m do 91 m wysokości, np. Expedition GeForce w Holiday Park
- gigacoaster - od 92 m do 122 m wysokości, np. Millennium Force w Cedar Point
- stratacoaster - powyżej 122 m wysokości (Top Thrill Dragster w Cedar Point)
- teracoaster - nazwa kategorii dla kolejki, która pobiła obecny rekord wysokości (139 m), czyli Kingda Ka w Six Flags
kolejka hypercoaster firmy B&M (ang. B&M hypercoaster (4-seat)), np. Silverstar w Europa Park
kolejka latająca (do jazdy na leżąco) (B&M) (ang. B&M flying coaster), np. Air w Alton Towers.
kolejka do jazdy na stojąco (ang. B&M StandUp coaster), np. Riddler's Revenge w Six Flags Magic Mountain
kolejka typu dzika mysz (ang. Wildmouse coaster), np. Wild Mouse w Beech Bend
kolejka wodna (ang. Watercoaster), np. Atlantica SuperSplash w Europa Park
kolejka 4d (ang. 4th dimension coaster) - X w Six Flags Magic Mountain i Eejanaika w Fuji-Q Higland
kolejka z obrotowymi wagonami (ang. Spinning coaster), np. Spinball Whizzer w Alton Towers.

pętla

[edytuj] Inwersje

Inwersja to element kolejki, który przechyla pociąg o więcej niż 155°.

Przykłady inwersji:

korkociąg (ang. corkscrew)
pętla (ang. loop)
pętla nurkująca (ang. diving loop)
immelmann (nazwa powstała od nazwiska pilota, który wprowadził figurę lotniczą zbliżoną do tej inwersji)
precel (ang. pretzel loop)
kobra (ang. cobra roll)
flatspin (rodzaj spłaszczonego korkociągu)
zero-g-roll
sea serpent roll.

[edytuj] Kolejki w Polsce

W Polsce nie została wybudowana jeszcze żadna duża kolejka. Najwyższa z kolejek w Polsce to kolejka Jet Star w Łodzi (ok. 16 m), osiągająca maksymalną prędkość ok. 96 km/h. Inne polskie kolejki to Tajfun we Władysławowie (ok. 14,5 m) oraz Cyklon w Śląskim Wesołym Miasteczku (ok. 13,5 m), która jest modelem Pinfari Z40. Jest to jeden ze starszych modeli firmy Pinfari. Osiąga prędkość ok. 55 km/h.

Obecnie trwa składanie nowej kolejki górskiej w Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie. Ma ona 21 m wysokości i przejazd nią trwa 1,5 minuty. Została ona przywieziona z Angielskiego Parku rozrywki American Adventure Theme Park (Twin Looper). Posiada w sobie podwójną pętlę i jej średnia prędkość wynosi około 75 km\h.

[edytuj] Bezpieczeństwo

Aby kolejki górskie były bezpieczne instaluje się obecnie specjalne systemy komputerowe, które sterują jej pracą. Od operatora wymaga się tylko ustalenia momentu odjazdu pociągu ze stacji, uruchomienia łańcucha wyciągowego, otwarcia i zamknięcia zabezpieczeń oraz, ewentualnie, awaryjnego zatrzymania pociągu (które może wykonać także komputer).

Duże kolejki obsługiwać mogą kilka pociągów naraz. Aby jeździły one bezkolizyjnie wymagane jest podzielenie toru na sekcje. W każdej sekcji przebywać może tylko jeden pociąg na raz. Na końcu każdej sekcji znajduje się hamulec awaryjny. Jako sekcja traktowany jest też cały łańcuch wyciągowy (lub inny napęd) oraz stacja. Jeśli sekcja jest zajęta, a do jej początku zbliża się kolejny pociąg, to zostanie on zatrzymany za pomocą hamulca awaryjnego na początku sekcji lub na szczycie łańcucha wyciągowego.

Najpopularniejszym typem hamulców są hamulce cierne. Składają się z dwóch (lub więcej) siłowników, które zaciskają płyty cierne na klockach umieszczonych na podwoziu pociągu. Istnieją też hamulce elektromagnetyczne. Wszystkie wagony połączone są ze sobą hakami umieszczonymi właśnie na klockach hamulcowych. Przednia część pierwszego klocka oraz tylna część ostatniego służy jako zaczep podczas wciągania pociągu na górę oraz jako zderzak.

Na łańcuchach wyciągowych stosuje się specjalne zabezpieczenie, dzięki któremu w razie zatrzymania łańcucha pociąg nie zjedzie do tyłu. Jest to tzw. anti-rollback device. Są to specjalne ząbki umieszczone obok łańcucha, po których przesuwa się zapadka umieszczona pod pociągiem. To właśnie ona wywołuje charakterystyczne terkotanie podczas wciągania. W przypadku zatrzymania łańcucha zapadka zahacza się o ząb i przytrzymuje pociąg. W nowszych kolejkach stosuje się blokady łańcucha uniemożliwiające przewinięcie go w przeciwnym kierunku.

Pasażer kolejki górskiej jest odpowiednio zabezpieczony przed wypadnięciem z pociągu. W kolejkach bez inwersji stosowane są specjalne rączki dociskane z góry na nogi lub pasy. Kolejki z inwersjami posiadają zazwyczaj zabezpieczenia zamykane z góry nad ramionami (ang. Over-The-Shoulders Restraints - OTSRs)

Mimo, że kolejki górskie są stosunkowo bezpiecznymi urządzeniami, zdarzają się wypadki. Zazwyczaj nie powoduje ich błąd komputera lub uszkodzenia mechaniczne, lecz bezmyślność osób, które na nie wsiadają. Należy wiedzieć, że nie wolno wsiadać do kolejki żując gumę (możliwość uduszenia się), a także z ciężkimi przedmiotami (przedmiot wypadając może kogoś zranić), w okularach, itp. Do kolejki nie powinny wsiadać osoby z chorobami serca, błędnika oraz kręgosłupa (zwłaszcza szyjnego), oraz pod wpływem alkoholu lub narkotyków. Niektóre wypadki miały miejsce zupełnie przypadkowo. Jedno z takich zdarzeń miało miejsce na kolejce Silverstar. Pasażer pierwszego wagonu zderzył się z gołębiem. Ptak przelatywał akurat nad torem, gdy nadjechał pociąg z prędkością ok. 127 km/h. Pasażer wyszedł z wypadku z kilkoma głębokimi rozcięciami na twarzy. Gołąb zdechł.

Obliczono, że ryzyko statystyczne wypadków na kolejkach górskich jest kilka razy mniejsze od ryzyka wypadków samochodowych, kolejowych lub lotniczych. Średnia suma wypadków śmiertelnych w USA z ostatnich lat to 2 na sezon (trwający zazwyczaj od początku marca do końca listopada).

Na polskich kolejkach również miało miejsce kilka wypadków. Były to głównie zderzenia wagonów na stacji ze względu na zbyt późne uruchomienie hamulców. Nie były to jak dotąd wypadki śmiertelne, zdarzały się jednak groźne. Najpoważniejszy z nich doprowadził do uszkodzenia kręgosłupa szyjnego jednej z pasażerek.

Napisane na podstawie artykułu Roller coaster z anglojęzycznej Wikipedii

[edytuj] Firmy

Obecnie najbardziej liczącymi się firmami budującymi kolejki są:

Bolliger & Mabillard (wprowadziła kolejkę typu Floorless)
Vekoma (wprowadziła kolejkę motocyklową)
Intamin AG (buduje także wiele innych urządzeń rozrywkowych, wprowadziła napęd hydrauliczny)
Maurer Söhne
Chance Rides
Arrow (wprowadziła kolejkę typu 4d)
Schwarzkopf
GCI
CCI.