Millenaryzm
Z Wikipedii
Millenaryzm (łac. mille tysiąc), także milenaryzm, chiliazm (gr. chilioi tysiąc) – nazwa ruchów religijnych zwiastujących bliskie nadejście tysiącletniego panowania Królestwa Bożego, tak zwanego Millenium lub Tysiąclecia. Również określenie takiego przekonania religijnego.
Spis treści |
[edytuj] W judaizmie
U źródeł millenaryzmu leżały mesjanistyczne koncepcje judaizmu, które opierały się na ineterpretacji proroczych ksiąg Starego Testamentu, szczególnie Izajasza i Daniela. Izajasz w swojej księdze przedstawia obraz idealnego króla, potomka Dawida, którego pokojowe i sprawiedliwe rządy doprowadzą kraj do duchowego odrodzenia, do stanu moralnej i religijnej doskonałości oraz zapewnią poddanym doczesne dobrodziejstwa. Natomiast Księga Daniela przepowiada zagładę ludzkich królestw i zastąpienie ich "królestwem" ustanowionym przez Boga. Według 7 rozdziału władzę nad całym światem Bóg miał powierzyć "Synowi człowieczemu", czyli Mesjaszowi oraz "ludowi świętych Najwyższego".
Koncepcje mesjańskie wyłuszczone w Starym Testamencie kształtowały się stopniowo. Początkowo chodziło o ziemskie dobrodziejstwa, odrodzenia polityczne i repatriację mieszkańców Izraela. Nadzieja ta się rozwijała i z czasem nabrała charakteru uniwersalnego.
The Jewish Encyclopedia podaje: "Prorocy głosili nadzieję idealnej przyszłości mesjańskiej, urzeczywistnionej pod panowaniem syna z domu Dawida – nadzieję złotego wieku rajskiej szczęśliwości (...). Miała się ona zrealizować w formie doskonałego świata pokoju i harmonii wśród wszystkich stworzeń, anielskiego stanu człowieka przed zgrzeszeniem (Iz. XI. 1-10, LXV. 17-25: 'nowe niebiosa i nowa ziemia'). (...) 'Nawrócenie wszystkich stworzeń, by utworzyły jedno społeczeństwo spełniające wolę Bożą' – oto zasadniczy cel masjańskiej nadziei Izraela; lecz przed ustanowieniem królestwa Bożego musi nastąpić usunięcie 'królestwa przemocy' (...). Persko-babiloński rok świata złożony z dwunastu tysiącleci przekształcił się w eschatologii żydowskiej w tydzień składający się z siedmiu milleniów, odpowiadający tygodniowi stwarzania; słowa wersetu: 'tysiąc lat w oczach twoich jest jak dzień wczorajszy' (Ps. XC. 5), nasuwały myśl, iż obecny świat pełen znoju (olam ha-zeh) ma być zastąpiony przez millenium sabatnie, 'świat przyszły' (olam ha-ba)". (Tom 5, strony 20-211).
Idea podziału historii na siedem tysiącletnich okresów (w tym siódmego, sabatniego 'złotego tysiaclecia') występuje często w żydowskiej literaturze apokaliptycznej z okresu machabejskiego i rzymskiego.
W początkach naszej ery nadzieja Millenium w judaizmie stopniowo ustępowała platońskiej koncepcji istnienia duszy nieśmiertelnej, która otrzymuje nagrodę i wytchnienie w dziedzinie duchowej.
[edytuj] W Nowym Testamencie
Idea tysiącleniego Królestwa mesjańskiego najszerzej została rozwinięta w Nowym Testamencie.
Z licznych wzmianek rozsianych w ewangeliach wynika, że nauka o "królestwie Bożym" (gr. basileia ton Theon) była głównym tematem orędzia szerzonego przez Jezusa Chrystusa. W czterech ewangeliach wspomniano o nim ponad 100 razy. Jezus mówił o "zbliżaniu się królestwa", nawiązywał do niego w Kazaniu na Górze (Mat. 5 – 7), w swoich przypowieściach, modlitwach i rozmowach z przeciwnikami, na przykład z Piłatem i faryzeuszami. Sam przedstawiał się jako "Syn Człowieczy" i "Król". Swoim uczniom obiecał, że 'przy odtworzeniu będą z nim zasiadać na tronach w tym królestwie' (Mat. 19, 28). Pradwopodobnie nawiązując do żydowskiej koncepcji millenium sabatniego Jezus nazwał się "Panem sabatu" (Mat. 12, 8).
Jezus głosił też swój powrót w chwale, którego z czujnością mieli oczekiwać chrześcijanie po jego wstąpieniu do nieba. Podczas tego powrotu lub przyszłej obecności (tzw. paruzja) Jezus jako mesjański król ma osądzić świat, w którym władzę ma Diabeł i zaprowadzić nowy, Boży "wiek".
O powrocie Jezusa i jego przyszłej obecności (paruzji) mówią też pozostałe księgi Nowego Testamentu. Apostoł Piotr głosił o "czasach przywrócenia wszystkiego" (Dzieje 3, 21). O paruzji Chrystusa i jego Królestwie pisze też w swoich listach Paweł z Tarsu.
Przede wszystkim jednak millenaryzm opiera się na tekstach Księgi Apokalipsy, czyli Księgi Objawienia, która jest przypisywana apostołowi Janowi. Powstała pod koniec I w. jako spis szesnastu wizji "dnia Pańskiego" udzielonych Janowi na wyspie Patmos. Ostatnie z nich dotyczą przyszłego okresu szczęśliwości, czyli Millenium (rozdziały 20 – 22).
Chodzi tu przede wszystkim o fragment z 20 rozdziału, wersety 1-7, w którym wyrażenie "tysiąc lat" (gr chilia ete) występuje sześć razy.
Oto te słowa w przekładzie "Biblii Tysiąclecia":
"1 Potem ujrzałem anioła, zstępującego z nieba, który miał klucz od Czeluści i wielki łańcuch w ręce. 2 I pochwycił Smoka, Węża starodawnego, którym jest diabeł i szatan, i związał go na tysiąc lat. 3 I wtrącił go do Czeluści, i zamknął, i pieczęć nad nim położył, by już nie zwodził narodów, aż tysiąc lat się dopełni. A potem ma być na krótki czas uwolniony. 4 I ujrzałem trony – a na nich zasiedli [sędziowie], i dano im władzę sądzenia – i ujrzałem dusze ściętych dla świadectwa Jezusa i dla Słowa Bożego, i tych, którzy pokłonu nie oddali Bestii ani jej obrazowi i nie wzięli sobie znamienia na czoło ani na rękę. Ożyli oni i tysiąc lat królowali z Chrystusem. 5 A nie ożyli inni ze zmarłych, aż tysiąc lat się skończyło. To jest pierwsze zmartwychwstanie. 6 Błogosławiony i święty, kto ma udział w pierwszym zmartwychwstaniu: nad tymi nie ma władzy śmierć druga, lecz będą kapłanami Boga i Chrystusa i będą z Nim królować tysiąc lat. 7 A gdy się skończy tysiąc lat, z więzienia swego szatan zostanie zwolniony."
Chiliazm swoją koncepcję Tysiącletniego panowania Jezusa Chrystusa nad ziemią opiera jeszcze na innych fragmentach Księgi Apokalipsy. Na przykład:
(rozdział 5): "9 I śpiewają nową pieśń, mówiąc: 'Godzien jesteś wziąć zwój i otworzyć jego pieczęcie, ponieważ zostałeś zabity i swoją krwią kupiłeś Bogu ludzi z każdego plemienia i języka, i ludu, i narodu, 10 i uczyniłeś ich Bogu naszemu królestwem i kapłanami, i mają królować nad ziemią'".
(rozdział 21): "1 I ujrzałem nowe niebo i nową ziemię; bo poprzednie niebo i poprzednia ziemia przeminęły i morza już nie ma. 2 Ujrzałem też miasto święte Nową Jerozolimę, zstępującą z nieba od Boga i przygotowaną jako oblubienica przyozdobiona dla swego małżonka. 3 Wtedy usłyszałem donośny głos od tronu, mówiący: 'Oto namiot Boga jest z ludźmi i On będzie przebywać z nimi, a oni będą jego ludami. I będzie z nimi sam Bóg. 4 I otrze z ich oczu wszelką łzę, i śmierci już nie będzie ani żałości, ani krzyku, ani bólu już nie będzie. To, co poprzednie, przeminęło'".
[edytuj] Pierwsi chrześcijanie
Millenaryzm był bardzo rozpowszechniony w początkowym okresie isnienia Kościoła chrześcijańskiego, zwłaszcza w II w. n.e. Według części historyków pierwsi chrześcijanie "w zasadzie wyznawali millenaryzm", uznawano go za "jeden z podstawowych dogmatów chrześcijańskich".
Na podstawie przetrwałych utworów z cała pewnością można powiedzieć, że wiary w Tysiąclecie bronili najważniejsi pisarze wczesnochrześcijańscy i Ojcowie Kościoła:
- Papiasz z Hierapolis – żyjący w pierwszej połowie II w., bezpośredni uczeń apostoła Jana
- Polikarp – również uczeń Jana, biskup Smyrny
- anonimowy pisarz tzw. "Listu świętego Barnaby" – początek II w.
- Justyn Męczennik – z Rzymu, II wiek, broni millenaryzmu jako prawowiernej doktryny (Dialog z Żydem Tryfonem 80,1)
- Meliton z Sardes, biskup z II w.
- Ireneusz z Lyonu – zmarły w 202, jeden z najwybitniejszych pisarzy chrześcijańskich II w.; powołuje się na 'prezbyterów' (starszych), którzy poglądy millenarystyczne przyjęli od Jana, uważał millenaryzm za tradycyjną naukę chrześcijańską, bez której nie sposób zrozumieć Pisma Świętego (Adversus haereses, V, 31-32)
- Tertulian – zmarły w 222 roku, wybitny teolog i pisarz chrześcijański, zwolennik montanizmu
- Laktancjusz – pisarz chrześcijański
- Kommodian – moralista chrześcijański
- Wiktoryn z Pettau
- Ambrozjaster z Rzymu, (2. poł. IV w.), prawnik i pisarz chrześcijański
Millenaryzm, który w II i III w. stanowił główny nurt, stopniowo zmniejszał swoje wpływy i około IV i V w. został odrzucony przez Kościół katolicki.
[edytuj] Odrzucenie koncepcji
Pomimo, że w II i III w. poglądy chiliastyczne były w Kościele powszechnie wyznawane i propagowane przez najwybitniejszych pisarzy chrześcijańskich, już wtedy pojawili się przeciwnicy tej nauki. Część z nich zwalczała chrystianizm w ogóle (gnostycy, zwolennicy rzymskiej religii tradycyjnej, żydzi). Głównie z nimi polemizowali tacy pisarze, jak Justyn czy Ireneusz.
Z drugiej strony część zwolenników chiliazmu wypaczyło tę naukę, puszczając wodze wyobraźni i utożsamiając ten tysiącletni okres z wszelkimi materialistycznymi i zmysłowymi skrajnościami. Spotkało się to z krytyką niektórych przywódców chrześcijańskich, którzy w rezultacie odrzuclili millenaryzm. Zaliczali się do nich Kasjusz, kapłan rzymski (przełom II i III w.) oraz Dionizy, biskup Aleksandrii i uczeń Orygenesa (z III w.). Szukając argumentów obaj zaprzeczali autentyczności Apokalipsy Jana.
Ponieważ jednak wydłużał się czas oczekiwania na powrót Chrystusa i jego Tysiącletnie panowanie nad ziemią, część chrześcijan rozczarowywała się do nadziei Millenium. W III w. zaczęto tworzyć koncepcje zastępcze.
- Orygenes (185-254), najbardziej wpływowy ówczesny teolog, zaczął przedstawiać Królestwo jako wydarzenie, które nastąpi w sercach wiernych a nie w określonym czasie i miejscu.
- Augustyn z Hippony (354-430), przedstawił 20 rozdział Apokalipsy jako alegorię a 1000 lat jako symbol życia wiecznego w dziedzinie niebiańskiej.
Poglądy te przyjęto pod silnym wpływem filozofii neoplatońskiej, których szermierzami byli Orygenes i Augustyn. Opierając się na tych koncepcjach około V w. Kościół katolicki oficjalnie odrzucił chiliazm.
Dodatkowo duży wpływ na odrzucenie nadziei na Millenium miało zaangażowanie duchowieństwa w polityczne życie Rzymu, gdzie chrześcijaństwo zostało uznane za religię państwową. Po przyjęciu takiego stanowiska trudno było dłużej aktywnie wyczekiwać zmiany rządów z ludzkich na Chrystusowe. Według Augustyna, Królestwo Boże miało swój wyraz w działalności Kościoła katolickiego na ziemi.
[edytuj] W ciągu wieków
W późniejszym okresie nawiązywały też do tej koncepcji liczne ruchy religijne i społeczne oraz wyznania.
