Powstanie warszawskie

Z Wikipedii

Kalendarium powstania warszawskiego
lipiec
						30
31
sierpień
	1	2	3	4	5	6
7	8	9	10	11	12	13
14	15	16	17	18	19	20
21	22	23	24	25	26	27
28	29	30	31
wrzesień
				1	2	3
4	5	6	7	8	9	10
11	12	13	14	15	16	17
18	19	20	21	22	23	24
25	26	27	28	29	30
październik
						1
2	3	4	5	6	7	8

Powstanie warszawskie (1 sierpnia – 3 października^[1] 1944) – zakończone klęską wystąpienie zbrojne w okupowanej przez wojska niemieckie Warszawie zorganizowane przez Armię Krajową w ramach akcji "Burza", połączone z ujawnieniem się i oficjalną działalnością najwyższych struktur Polskiego Państwa Podziemnego.

Od strony militarnej powstanie było wymierzone przeciwko Niemcom, jednak jego głównym celem była próba ratowania powojennej suwerenności, przedwojennego kształtu granicy wschodniej poprzez odtworzenie w stolicy Polski legalnych władz państwowych, będących naturalną kontynuacją władz przedwojennych. Miało to uniemożliwić narzucenie Polsce marionetkowych władz uzależnionych od Związku Radzieckiego, którego wojska właśnie zbliżały się do Warszawy oraz zanegować międzyaliancki podział na strefy operacyjne w myśl którego Polska znajdowała się w strefie operacyjnej ZSRR i wojska aliantów zachodnich ani oddziały pozostające pod ich dowództwem tu nie operowały – przewidywano przybycie do stolicy spadochroniarzy polskich z zachodu 1 SBS oraz obserwatorów alianckich.

Walki trwały 63 dni. Straty po stronie polskiej wyniosły około 18 tysięcy zabitych i 25 tysięcy rannych żołnierzy oraz od 120 do 200 tysięcy ofiar spośród ludności cywilnej. Wśród zabitych przeważała młodzież, w tym ogromna większość warszawskiej inteligencji. Po stronie niemieckiej straty według zeznań von dem Bacha, złożonych w 1947 roku w Warszawie, wyniosły 10 tysięcy zabitych oraz 7 tysięcy zaginionych i 9 tysięcy rannych – dane te zostały przyjęte przez historiografię (w oficjalnym raporcie po zdławieniu powstania podał on inne, niezweryfikowane przez historyków dane: 9022 zabitych i rannych żołnierzy w tym 1570 zabitych – nie znał jednak zupełnie strat z pierwszych dni powstania).

Podczas walk zburzonych zostało około 25% zabudowy miasta, a po ich zakończeniu dalsze 35%. Wobec zniszczenia około 10% zabudowy we wrześniu 1939 i 15% w wyniku powstania w getcie warszawskim, pod koniec wojny około 85% miasta leżało w gruzach. Zniszczony został wielowiekowy dorobek kulturalny i materialny.

Spis treści 1 Jednostki polskie 1.1 Oddziały Komendy Głównej AK podporządkowane dowództwu okręgu warszawskiego 1.2 Oddziały okręgu warszawskiego AK 1.3 Struktura po przeformowaniu oddziałów w Warszawski Korpus AK 2 Dowódcy powstania warszawskiego 3 Siły niemieckie 3.1 Oddziały wojska 3.2 Policja oraz oddziały SS 3.3 Oddziały porządkowe 4 Uzbrojenie polskich oddziałów 4.1 Broń ręczna 4.2 Broń pancerna 4.3 Stan uzbrojenia oddziałów powstańczych 5 Kontrowersje dotyczące czasu trwania powstania 6 Kontrowersje dotyczące liczby ofiar 7 Opinie na temat powstania 8 Publikacje 9 Przypisy 10 Zobacz też 11 Linki zewnętrzne

[edytuj] Jednostki polskie

[edytuj] Oddziały Komendy Głównej AK podporządkowane dowództwu okręgu warszawskiego

Zgrupowanie pułku Baszta Zgrupowanie Radosław Batalion Zośka Brygada Dywersji Broda 53 Oddział Dysk Batalion Parasol

Batalion Miotła Batalion Pięść Batalion Czata 49 Oddział Leśnik Batalion Chrobry II

[edytuj] Oddziały okręgu warszawskiego AK

Grupa Warszawa Północ - Wachnowski Zgrupowanie Róg Batalion Bończa Batalion Dzik Batalion Gustaw Batalion Harnaś

Batalion Antoni Batalion Wigry Batalion im. Czwartaków AL 104 Kompania Syndykalistów Załoga PWPW

Zgrupowanie Krybar: Batalion Bicz Batalion Konrad Załoga Elektrowni przy ul. Tamka

Zgrupowanie Kuba - Sosna: Batalion Chrobry I Batalion Łukasiński Batalion Gozdawa Oddział Barry

Grupa Śródmieście Północ - Radwan:

Batalion Kiliński Zgrupowanie Chrobry II Zgrupowanie Gurt

Zgrupowanie Bartkiewicz Korpus Bezpieczeństwa Organizacja Wojskowa

Grupa Śródmieście Południe - Sławbor:

Batalion Miłosz Batalion Ruczaj Zgrupowanie Kryska Batalion Golski

Batalion Zaremba - Piorun Batalion Bełt Dywizjon Jeleń

Obwód Żywiciel:

Zgrupowanie Żaglowiec Zgrupowanie Żbik Zgrupowanie Żmija

Zgrupowanie Żniwiarz Zgrupowanie Żubr Zgrupowanie Żyrafa

Obwód Wola Obwód Ochota 7 Pułk Piechoty Garłuch

Obwód Praga Obwód Obroża Grupa Kampinos

[edytuj] Struktura po przeformowaniu oddziałów w Warszawski Korpus AK

Struktura wojsk regularnych została nadana oddziałom powstańczym na krótko przed wymarszem do niewoli. Lista obejmuje te oddziały, które zdekonspirowano. Żołnierze "Kedywu" wyszli z Warszawy wraz z ludnością cywilną lub w składzie innych jednostek. Oddziały AL i KB wyszły również w sposób niezorganizowany. Ich żołnierzom wydano legitymacje Armii Krajowej.

• Warszawski Korpus Armii Krajowej – dowódca gen. bryg. Antoni Chruściel, zastępca dowódcy płk dypl. Karol Ziemski – skład 8., 10., 28. Dywizja Piechoty oraz oddziały specjalne.
• 8 Dywizja Piechoty AK im. Romualda Traugutta – dowódca ppłk Mieczysław Niedzielski
• Skład:
  • 13 Pułk Piechoty złożony z oddziałów Puszczy Kampinoskiej
  • 21 Pułk "Dzieci Warszawy"
  • 32 Pułk Piechoty złożony z oddziałów obwodu Żoliborz
• 10 Dywizja Piechoty AK im. Macieja Rataja – dowódca ppłk Józef Rokicki
• Skład:
  • 28. i 29. pułki piechoty złożone z oddziałów obwodu Mokotów i z batalionów pułku "Baszta"
  • 30 Pułk Piechoty złożony z oddziałów rejonu Sadyba, Czerniaków i "Lasy Chojnowskie"
• 28 Dywizja Piechoty AK im. Stefana Okrzei – dowódca płk Edward Pfeiffer
• Skład:
  • 15 Pułk Piechoty złożony ze zgrupowań "Chrobry I", "Chrobry II", "Gurt", "Paweł"
  • 36 Pułk Piechoty Legii Akademickiej złożony z oddziałów zgrupowań "Róg" i "Bartkiewicz"
  • 72 Pułk Piechoty złożony z batalionów "Golski", "Zaremba-Piorun", "Ruczaj", "Stefan" i "Miłosz".

Do oddziałów biorących udział w powstaniu należy też zaliczyć jednostki wojsk regularnych, które śpiesząc z pomocą wzięły bezpośredni udział w walkach. Były to:

• Dowództwo i sztab 1 Armii Wojska Polskiego;
• 6. pułk piechoty 2 Dywizji Piechoty;
• 8. i 9. pułk piechoty 3 Dywizji Piechoty;
• 1. kompania rozpoznawcza 1 Dywizji Piechoty;
• Dywizjony 1. pułku lotnictwa myśliwskiego "Warszawa";
• 2. pułk nocnych bombowców "Kraków" 1. dywizji lotniczje WP;
• 3. pułk lotnictwa szturmowego;
• 301 Dywizjon Bombowy Ziemi Pomorskiej im. Obrońców Warszawy – jednostka Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie;
• 1586. polska eskadra do zadań specjalnych im. Obrońców Warszawy RAF;
• 274. batalion amfibii, bataliony pontonowe i eskadry lotnicze – jednostki radzieckie;
• 148. dywizjon bombowy do zadań specjalnych i 178. dywizjon bombowy RAF – jednostki brytyjskie;
• 3. dywizja bombowa 8 armii powietrznej Stanów Zjednoczonych USAAF;
• 31. i 34. dywizjony bombowe oraz oddziały 3 dywizji 8. floty powietrznej US AF – jednostki amerykańskie.

[edytuj] Dowódcy powstania warszawskiego

Wg stanu na 1 lipca 1944

• gen. Tadeusz Komorowski pseudonim Bór komendant główny AK
• gen. Tadeusz Pełczyński pseudonim Grzegorz zastępca komendanta głównego AK
• płk Antoni Chruściel pseudonim Monter komendant Okręgu Warszawskiego
• ppłk Edward Pfeiffer pseudonim Radwan komendant Obwodu I – Śródmieście
• ppłk Mieczysław Niedzielski pseudonim Żywiciel komendant Obwodu II – Żoliborz
• ppłk Jan Tarnowski pseudonim Waligóra komendant obwodu III – Wola
• ppłk Mieczysław Sokołowski pseudonim Grzymała komendant Obwodu IV – Ochota
• ppłk Aleksander Hrynkiewicz pseudonim Przegonia komendant Obwodu V - Mokotów
• ppłk Antoni Żurowski pseudonim Andrzej Bober komendant Obwodu VI - Praga
• mjr Bronisław Krzyżak pseudonim Bronisław komendant Obwodu VII - powiat warszawski
• mjr Stanisław Babiarz pseudonim Wysocki komendant Obwodu VIII - Okęcie
• ppłk Jan Mazurkiewicz pseudonim Radosław komendant Kedywu

[edytuj] Siły niemieckie

Zobacz więcej w osobnym artykule: Siły niemieckie w Powstaniu Warszawskim.

[edytuj] Oddziały wojska

31 lipca 1944 dowództwo nad garnizonem warszawskim przejął gen. por. Reiner Stahel, dysponował on siłami w liczbie 11 000^[2] żołnierzy:

• Jednostki alarmowe Wehrmachtu w liczbie 5 000 żołnierzy niemieckich;
• Jednostki lotnictwa 4 000 żołnierzy (1 000 na Okęciu, 700 na Bielanach, 1 000 na Boernerowie, 300 na Służewiu i 1 000 z obsługi baterii przeciwlotniczych);
• Jednostki "Wachtregiment Warschau" (bataliony "Patz" oraz "Baltz"), 2 bataliony strzelców (nr. 996 i 997), szwadron zwiadowczy SS (350 żołnierzy wyposażonych w działa i broń ciężką), strażnicy zakładów przemysłowych "Rüstungskommando", własowcy, oddziały Turkmenów – ogółem ok. 2 000 żołnierzy.

[edytuj] Policja oraz oddziały SS

Dowódca policji i jednostek SS dystryktu warszawskiego, płk. policji Paul Otto Geibel, dowodził łącznie siłami w ilości 5 710^[3] policjantów i SS-manów:

• 3 bataliony "Schutzpolizei" – 1 000 policjantów
• Kompanie rezerwowe – 300 ludzi
• Batalion SA – 400 ludzi
• Żandarmeria – 260 ludzi
• Policja porządkowa "Ordnungspolizei" – 200 ludzi
• Obsada urzędów, budynków policji itd. – 200 ludzi
• "Sicherbeitspolizei" – 700 ludzi
• Kompania Ukraińców – 150 ludzi
• 2 bataliony SS "Sauferkaserne" – 1 000 żołnierzy
• Batalion szkolny grenadierów pancernych SS – 400 żołnierzy
• Kawaleria SS – 350 grenadierów i własowców
• Oddział SS w budynku szkoły Nauk Politycznych (w tym kompania Ukraińców) – 400 żołnierzy
• Oddział SS na ul. Tarczyńskiej 150 żołnierzy
• Oddział SS na Żoliborzu – 300 żołnierzy

[edytuj] Oddziały porządkowe

W różnych uzbrojonych formacjach strażniczych znajdowało się ok. 3 500 ludzi, były to następujące oddziały:

• Straż kolejowa "Bahnschutz",
• Straż zakładowa "Werkschutz",
• Batalion ochrony transportów.
  

Oznacza to, że w dniu wybuchu powstania Niemcy, zgodnie z polskimi źródłami historycznymi opartymi na relacjach szefa SS i policji na Dystrykt Warszawski, płk. policji Paula Otto Geibela oraz gen. Ericha von dem Bacha-Zalewskiego i mjr. Kurta Fischera^[4] , wliczając udział uzbrojonej ludności niemieckiej i drobnych oddziałów ochronnych, dysponowali w Warszawie około 20 000^[5][6] tysiącami walczących. Z tej liczby 16 000 znajdowało się w lewobrzeżnej części Warszawy^[7], gdzie toczyły się główne walki, a reszta w części prawobrzeżnej. Ocenia się, że siły niemieckie pozbawione jednolitego dowództwa oraz na skutek ich niskiego morale nie były zdolne do prowadzenia walk ulicznych i trwały w obronie w oczekiwaniu na odsiecz głębokich odwodów Wehrmachtu oraz sił będących w dyspozycji Heinricha Himmlera.

Podczas trwania powstania Niemcy wprowadzili do walki jednostki bojowe, które okryły się szczególnie złą sławą:

• Rosyjska Wyzwoleńcza Armia Ludowa (RONA) pod dowództwem Bronisława Władisławowicza Kamińskiego
• Sonderbataillon Dirlewanger złożony z kryminalistów oddział pod dowództwem Oskara Dirlewangera
• Grupa policyjna Heinza Reinefartha sprowadzona z Poznania, w jej skład wchodziło: 16 kompanii policyjnych, kompania SS "Röntgen" i zmotoryzowany batalion policyjnej straży ogniowej – oddziały te wymordowały na warszawskiej Woli ok. 50 000 cywilnych mieszkańców
• Oddziały Andrieja Własowa, tzw. własowcy^[8] - 572 batalion kozaków Własowa (260 żołnierzy), 580 konny regiment kozaków Własowa (160 żołnierzy), 4 batalion 57. regimentu kozaków Własowa (490 żołnierzy), 69. dywizjon kozaków Własowa (366 żołnierzy)^[9]

Do tłumienia powstania, w trakcie trwających już walk, Niemcy użyli ponadto przechodzących na front 3 dywizji pancernych – DP SS "Totenkopf" która pozostawiła w dzielnicy Praga batalion grenadierów w liczbie 362 żołnierzy, DP SS "Hermann Göring", DP SS "Wiking" oraz powracającą z rejonu Radzymina, w dniu 4 sierpnia przebijającą się przez ulice Warszawy na południe w kierunku Grójca, 19. dolnosaksońską DP – z wszystkich nadciągających do Warszawy jednostek niemieckich utworzono korpus pod dowództwem gen. SS Ericha von dem Bacha (niem. Korpsgruppe von dem Bach), liczący ok. 25 000 żołnierzy, dołączając do tego część niemieckiej 9. Armii koncentrującej się na wschód od Warszawy z zadaniem utrzymania frontu obronnego w rejonie środkowej Wisły – łącznie z siłami będącymi wcześniej w Warszawie Niemcy użyli do tłumienia powstania warszawskiego ogółem ok. 50 000 ludzi^[10][11].

Wbrew powszechnemu po wojnie mniemaniu w tłumieniu powstania udziału nie brały oddziały Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej (ROA) pod dowództwem Andrieja Własowa, choć oddziały własowców wchodzące później w skład utworzonego pod koniec 1944 ROA brały udział w tłumieniu powstania warszawskiego. Do ROA wcielano także byłych członków rozwiązanej RONA, weszli w skład 1 dywizji ROA.

[edytuj] Uzbrojenie polskich oddziałów

[edytuj] Broń ręczna

• Ukryta przez oddziały Wojska Polskiego we wrześniu 1939 roku (pistolety Vis, karabiny wz. 98 i 98a, karabinki wz. 29, ręczne karabiny maszynowe Browning wz. 1928)
• Zdobyta na wojskach okupanta (pistolety P08 Parabellum, karabiny Mauser, pistolety maszynowe MP40);
• Pochodząca ze zrzutów aliantów (pistolety M1911, pistolety maszynowe Sten, granatniki PIAT)
• Wyprodukowana przez Armię Krajową – pistolety maszynowe Błyskawica i Sten, miotacze ognia wzór K;
• granaty własnej produkcji "sidolówki" i "filipinki", butelki zapalające "koktajl Mołotowa";
• Zakupiona od zdemoralizowanych oddziałów wojskowych i paramilitarnych państw osi.

[edytuj] Broń pancerna

• Wyprodukowana przez Armię Krajową
  • Samochód pancerny "Kubuś"
• Zdobyczna
  • Pz.Kpfw. V "Panther" Ausf. G – zdobyto 3 szt. a 2 wykorzystano bojowo.
  • Jagdpanzer 38 (t) Hetzer – "Chwat"
  • Sd.Kfz. 251/1 Ausf. D – "Szary Wilk" i "Starówka"

[edytuj] Stan uzbrojenia oddziałów powstańczych

Stan na 1 sierpnia 1944 rano

• karabiny – 2 629 szt. z czego wykorzystano ok 1 000 szt.
• ręczne karabiny maszynowe (rkm) – 145 szt. z czego wykorzystano 60 szt.
• ciężkie karabiny maszynowe (ckm) – 47 szt. z czego wykorzystano 7 szt.
• pistolety maszynowe (pm) – 657 szt. z czego wykorzystano ok. 300
• broń przeciwpancerna:

karabiny ppanc – 29 szt. z czego wykorzystano 29 szt.

PIATy wykorzystano 6 szt.

• działka przeciwpancerne – 2
• moździerze i granatniki – 16
• pistolety – 3 846 szt. z czego wykorzystano 1 700 szt.

ponadto:

• granaty ręczne i ppanc – 44 387 z czego wykorzystano 25 000 szt.
• butelki zapalające – ok. 12 000
• materiały wybuchowe (różne) – ok. 1300 kg

Posiadany stan uzbrojenia pozwalał sformować 70 plutonów zdolnych do prowadzenia działań przez 2 dni. Oznacza to, że w godzinie "W" (17:00) uzbrojonych było do 3 500 powstańców na 36 500 zmobilizowanych.

W lipcu 1944 roku okupant zlikwidował magazyny z 78 000 szt. granatów ręcznych i 170 szt. miotaczy płomieni. Ponadto po fali aresztowań utracono kontakt z częścią konspiracyjnych magazynów broni, np. w 1947 roku w budynku przy ulicy Leszno z gruzów wydobyto 678 szt. stenów i błyskawic i ponad 60 000 tys. szt. amunicji do nich (należy jednak dodać, że w świetle ostatnich badań historyków informacja ta jest kwestionowana, przynajmniej co do ilości odnalezionej broni). Powodem nie wykorzystania reszty uzbrojenia był bardzo krótki czas mobilizacji – 12 godzin oraz trudności z przetransportowaniem broni w miejsca mobilizacji poprzez okupowane miasto.

[edytuj] Kontrowersje dotyczące czasu trwania powstania

Przyjęło się powszechnie uważać, że powstanie trwało 63 dni, tzn. do 2 października, kiedy to nastąpiło przerwanie walk. Jednak decyzja o zawieszeniu broni została oficjalnie podpisana dopiero dzień później. Można mówić również o 66 dniach, gdyż do 5 października trwało wychodzenie z miasta do niewoli zwartych oddziałów powstańczych, a w czasie tych trzech ostatnich dni nadal działało powstańcze dowództwo wydające rozkazy do swoich żołnierzy. Jednocześnie w tym czasie nadal funkcjonowały struktury ujawnionych władz Polskiego Państwa Podziemnego, a także miały miejsce wszelkie inne przejawy aktywności życia w powstańczym mieście, takie jak np. ukazywanie się prasy powstańczej, emisje audycji radiowych z powstańczych radiostacji, działalność powstańczej poczty harcerskiej itp.

[edytuj] Kontrowersje dotyczące liczby ofiar

Liczba ofiar po stronie polskiej nie jest nigdzie udokumentowana i jest trudna do ustalenia. Najczęściej podawana liczba 200 tys. zabitych pojawiła się po raz pierwszy już 28 sierpnia w Lublinie, podczas konferencji zorganizowanej przez PKWN dla prasy zagranicznej (w tym zachodniej) i padła, jako ocena strat. Wobec braku innych źródeł wartość ta, jako prawdopodobna utrwaliła się z czasem. Obecnie historycy coraz częściej są skłonni szacować liczbę ofiar cywilnych w czasie powstania na 120-150 tys.

Z ogarniętej powstaniem Warszawy oraz w okresie po podpisaniu układu o zawieszeniu broni rozpoczęły się wywózki całej ludności cywilnej – do specjalnego obozu w Pruszkowie przewieziono ok. 550 000 ludzi z samej Warszawy, natomiast z okolic miasta (zarówno lewobrzeżna jak i prawobrzeżna część stolicy) 100 000 osób. Przez podobny obóz w Ursusie przewinęło się dalsze 50 000 osób. Z obozu w Pruszkowie zwolniono po wyselekcjonowaniu ok. 100 000 chorych. Niemcy złamali postanowienia układu o zawieszeniu broni wywożąc z obozów przejściowych 165 000 ludzi na przymusowe roboty do Niemiec a 60 000^[12] do obozów koncentracyjnych w Ravensbrück, Auschwitz, i Mauthausen - większość z nich później zginęła.

[edytuj] Opinie na temat powstania

Zobacz więcej w osobnym artykule: Skutki powstania warszawskiego.

Istnieją kontrowersje zarówno co do znaczenia powstania warszawskiego, jego przebiegu jak i trafności decyzji dowództwa AK o jego rozpoczęciu. Przedmiotem sporów jest cena powstania (zniszczenie miasta, utrata pokolenia młodych ludzi), podnoszona jest jednak również kwestia nieuchronności jego wybuchu.

Przez wiele lat propaganda PRL-u, oraz oficjalna wersja w podręcznikach szkolnych do historii, szczególnie powstających do 1956 roku, usiłowała przedstawić powstanie warszawskie jako nieodpowiedzialną decyzję, która spowodowała niewyobrażalne szkody i nie miała większego znaczenia militarnego, niejednokrotnie zawyżając liczbę ofiar walk w Warszawie i podważając kompetencje dowódców walk w stolicy – nie wspominano o tym, iż Armia Czerwona z polecenia Józefa Stalina w dniach 5 i 6 sierpnia 1944 wstrzymała atak na miasto ze względów politycznych oraz przez 44 dni (pierwsze zrzuty radzieckiego uzbrojenia nastąpiły dopiero 13 i 14 września 1944^[13]), mimo wielokrotnie składanych obietnic, nie udzieliła żadnej pomocy wojskowej powstańcom warszawskim, chcąc w ten sposób doprowadzić do zniszczenia organizacji niepodległościowych przeciwnych planom ZSRR w stosunku do Polski. Po zmianie ustroju, szereg publikacji historycznych starało się dokonać rzeczowej i obiektywnej oceny tamtych wydarzeń, weryfikując nieprawdziwe informacje historiografii okresu PRL, choć zdaniem przeciwników idei powstania warszawskiego dostrzec można w ostatnich latach jednostronne opinie idące w kierunku budowania "kultu powstania warszawskiego".

Niektóre opinie:

1. wybuch walk powstańczych był nieunikniony^[14];
2. powstanie nie miało praktycznie żadnego znaczenia militarnego;
3. powstanie odegrało istotną rolę militarną. Powstańcy zadali Niemcom poważne straty: wg powojennych zeznań von dem Bacha złożonych w areszcie w Warszawie – ok. 26 000 ludzi (17 tys. zabitych i 9 tys. rannych) choć w październiku 1944 roku w raporcie dla Himmlera po zdławieniu powstania podał on inne liczby – 9022 rannych, zabitych i zaginionych (w tym 1570 zabitych) jednak podkreśla on, że: "W pierwszych dniach zostały zniszczone całe jednostki, o których losie ze strony niemieckiej nigdy nie można było się dowiedzieć"; przez 63 dni wiązano znaczne siły niemieckie;
4. powstanie jako "walka najbardziej zażarta spośród prowadzonych od początku wojny, równie ciężka jak walka uliczna o Stalingrad" (Heinrich Himmler do generałów niemieckich – 21 września 1944);
5. powstanie spowodowało ogromne cierpienia i straty wśród ludności cywilnej Warszawy, czego nie przewidzieli dowódcy;
6. powstanie jako symbol: "Bohaterstwo, ofiarność i zaciętość powstańców są największym w naszej historii przejawem walki o wolność jako wartości wyższej niż życie ludzkie, kalectwo, wszystkie dobra materialne. Byłoby ciężkim błędem nie doceniać, a co gorsza odżegnywać się od takich wartości duchowych"^[15].

[edytuj] Publikacje

• Norman Davies Powstanie '44. Społeczny Instytut Wydawniczy ZNAK, Kraków 2004. ISBN 8324004599 960 s.
• Andrzej Krzysztof Kunert Kronika Powstania Warszawskiego. Zysk i S-ka Wydawnictwo, Warszawa 2004. ISBN 8372986673 208 s.
• Władysław Bartoszewski. Dni walczącej stolicy. Świat Książki, Muzeum Powstania Warszawskiego, Warszawa 2004. ISBN 8373916792 522 s.
• Generał Jerzy Kirchmayer Powstanie Warszawskie. Książka i Wiedza, Warszawa 1984. ISBN 83-05-11 080-X
• Krzysztof Komorowski "Bitwa o Warszawę 1944" Warszawa 2004 624 s
• Władysław Henzel, Irena Sawicka Powstanie Warszawskie : bibliografia selektywna. tom 1 (1994), tom 2 (1994) tom 3 (1996) – Warszawa, Centralna Biblioteka Wojskowa , Departament Stosunków Społecznych Ministerstwa Obrony Narodowej
• Irena Sawicka Powstanie Warszawskie 1944 : bibliografia tom 4 i 5 (2004) – Warszawa, Ministerstwo Obrony Narodowej, Centralna Biblioteka Wojskowa
• Jan M. Ciechanowski Powstanie Warszawskie. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1987 r. ISBN 83-06-01135-X
• Miron Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1988 r. ISBN 83-06-02612-8
• Leopold Buczkowski Powstanie na Żoliborzu, Wydawnictwo LTW, Warszawa 2004.

[edytuj] Przypisy

1. ↑ W nocy z 2 na 3 października o godzinie 2.00 podpisano honorowy akt o kapitulacji, od 5.00 rano następuje zawieszenie broni. Ostatnie oddziały powstańcze opuszczają Warszawę 5 października 1944.
2. ↑ Dane według: Adam Borkiewicz "Powstanie Warszawskie 1944" Wydawnictwo PAX, Warszawa, 1957 s. 40
3. ↑ Dane według: Adam Borkiewicz "Powstanie Warszawskie 1944" Wydawnictwo PAX, Warszawa, 1957 s. 41
4. ↑ Adam Borkiewicz "Powstanie Warszawskie 1944" Wydawnictwo PAX, Warszawa, 1957 s. 37-42
5. ↑ Adam Borkiewicz "Powstanie Warszawskie 1944" Wydawnictwo PAX, Warszawa, 1957 s. 41
6. ↑ Marek Ney-Krwawicz "Armia Krajowa. Szkic Historyczny", Wydawnictwo Ars Print Production, Warszawa, 1999, ISBN 83-8722-417-0 s. 127
7. ↑ Praca zbiorowa pod redakcją Krzysztofa Komorowskiego "Armia Krajowa. Szkice z dziejów Sił Zbrojnych Polskiego Państwa Podziemnego" Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa, 2001, ISBN 83-8879-411-6, s. 306
8. ↑ Marek Ney-Krwawicz "Armia Krajowa. Szkic Historyczny", Wydawnictwo Ars Print Production, Warszawa, 1999, ISBN 83-8722-417-0 s. 127
9. ↑ Dokumenty dowództwa niemieckiego "Armeoberkommando" m.in. stan liczebny jednostek niemieckich (w tym oddziałów własowców) po stratach w dniu 1 sierpnia 1944 nr. 64802/24 (niem. Kampfstärken von 1.10.1944): Adam Borkiewicz "Powstanie Warszawskie 1944" Wydawnictwo PAX, Warszawa, 1957 s. 645
10. ↑ Marek Ney-Krwawicz "Armia Krajowa. Szkic Historyczny", Wydawnictwo Ars Print Production, Warszawa, 1999, ISBN 83-8722-417-0 s. 127
11. ↑ Praca zbiorowa pod redakcją Krzysztofa Komorowskiego "Armia Krajowa. Szkice z dziejów Sił Zbrojnych Polskiego Państwa Podziemnego" Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa, 2001, ISBN 83-8879-411-6, s. 302
12. ↑ Liczby na podstawie zeznań Josefa Bühlera, szefa zarządu GG podczas procesów Norymberskich oraz protokołów RGO z 31 października 1944: Adam Borkiewicz "Powstanie Warszawskie 1944" Wydawnictwo PAX, Warszawa, 1957 s. 694
13. ↑ Władysław Pobóg-Malinowski "Najnowsza Historia Polityczna Polski" , Wydawnictwo Platan, Warszawa 2004, ISBN 83-8971-110-9, tom 3, s. 731-733
14. ↑ Aleksander Gieysztor: Nieuchronność Powstania Warszawskiego: Jak z tragedii greckiej
15. ↑ Jerzy Kirchmayer, Powstanie Warszawskie, wyd. Książka i Wiedza, 1984

[edytuj] Zobacz też

Historia Polski

Ten artykuł jest częścią cyklu: Polskie Państwo Podziemne

• Armia Krajowa
• Muzeum Powstania Warszawskiego
• Polski ruch oporu w czasie II wojny światowej
• Pomnik Powstania Warszawskiego
• Heinz Reinefarth
• RONA
• Skutki powstania warszawskiego
• Kamienie na szaniec książka Aleksandra Kamińskiego
• Powstanie Warszawskie album Lao Che

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Muzeum Powstania Warszawskiego
• Warsaw Uprising 1944 (en)
• Materiały dotyczące powstania warszawskiego
• "Warschau- Der letzte Blick" - Niemieckie zdjęcia lotnicze na kilka dni przed wybuchem powstania
• "Mój warszawski szał. Druga strona Powstania": wspomnienia sapera Mathiasa Schenka

Portal:Warszawa Wikiprojekt:Warszawa Kategoria:Warszawa