Insurekcja kościuszkowska
Z Wikipedii
| Insurekcja kościuszkowska |
|---|
Racławice • insurekcja warszawska • insurekcja wileńska • Szczekociny • Chełm • Krupczyce • Terespol • insurekcja wielkopolska • Łabiszyn • Bydgoszcz • Maciejowice • Praga
 |
Insurekcja kościuszkowska – polskie powstanie narodowe przeciw Rosji i Prusom w 1794 r. spowodowane II rozbiorem Polski i rządami konfederacji targowickiej.
Insurekcja[1] rozpoczęła się 12 marca 1794, gdy generał Antoni Madaliński odmówił poddania się redukcji I Wielkopolskiej Brygady Kawalerii Narodowej i na jej czele wyruszył z Ostrołęki w kierunku Krakowa. Zakończyła się 16 listopada 1794, gdy ostatnie oddziały powstańcze skapitulowały przed Rosjanami w Radoszycach.
Jednak za oficjalną datę rozpoczęcia insurekcji uznaje się 24 marca. Około godziny 10 na rynku krakowskim pojawił się Tadeusz Kościuszko, po czym odczytano akt powstania, a Kościuszko złożył przysięgę:
- Ja, Tadeusz Kościuszko, przysięgam w obliczu Boga całemu Narodowi Polskiemu, iż powierzonej władzy na niczyj prywatny ucisk nie użyję, lecz jedynie dla obrony całości granic, odzyskania samowolności Narodu i ugruntowania powszechnej wolności używać będę. Tak mi Panie Boże dopomóż i niewinną Męka Syna Jego.
Akt powstania nadawał Kościuszce tytuł Najwyższego Naczelnika Siły Zbrojnej Narodowej i składał w jego ręce całkowitą władzę. Poważnym problemem stało się rozbudowanie szczupłych dotychczas wojsk powstańczych. Kościuszko wydał uniwersał, zgodnie z którym z każdych z 5 domów miał się stawić rekrut pieszy wyposażony w karabin, pikę lub siekierę. W przeciągu najbliższych dwóch tygodni miano też uzbroić ludność w wieku od 18 do 28 lat. Pobór do wojska przebiegał jednak z oporami i na terenie województwa krakowskiego nie udało się osiągnąć spodziewanej liczby 10 tysięcy żołnierzy. Były również ogromne trudności z uzbrojeniem, dlatego też rozpoczęto formowanie oddziałów kosynierów, uzbrojonych w piki i osadzone na sztorc kosy.
1 kwietnia 1794 nastąpił wymarsz korpusu Kościuszki w kierunku Kielc.
4 kwietnia 1794 pod Racławicami wojska powstańcze pod wodzą samego Kościuszki stoczyły zwycięską bitwę z wojskami rosyjskimi dowodzonymi przez generała majora Fiodora Denisowa.
Z militarnego punktu widzenia zwycięstwo pod Racławicami było jedynie epizodem wojny polsko-rosyjskiej i nie zostało w pełni wykorzystane. Kościuszko nie zdołał rozbić korpusu Denisowa i oczyścić Małopolski z wojsk rosyjskich. O wiele ważniejsze było natomiast znaczenie moralne bitwy – Polacy nabrali wiary w możliwość zwycięstwa, a powstanie rozszerzyło się na inne rejony kraju.
5 kwietnia 1794 Kościuszko ogłosił w obozie pod Słomnikami Raport narodowi polskiemu o zwycięstwie pod Racławicami.
6 kwietnia 1794 Kościuszko założył obóz pod Bosutowem, województwo ruskie przystąpiło do powstania.
7 kwietnia 1794 miało miejsce wprowadzenie do Krakowa 12 rosyjskich armat zdobytych pod Racławicami.
8 kwietnia 1794 Kościuszko mianuje Bartosza Głowackiego chorążym regimentu grenadierów krakowskich.
16 kwietnia 1794 w Szawlach na Żmudzi ogłoszono akt powstania Wielkiego Księstwa Litewskiego.
17 kwietnia 1794 wybuchła insurekcja warszawska. Pospólstwo warszawskie pod wodzą Jana Kilińskiego wypędziło garnizon rosyjski ze stolicy. Dokonano szturmu ambasady rosyjskiej, gdzie przejęto materiały potwierdzające pobieranie rosyjskiej pensji przez czołowe postacie polityki. Ignacy Wyssogota Zakrzewski został prezydentem stolicy.
18 kwietnia 1794 Kościuszko wydał w obozie pod Bosutowem Odezwę za włościanami o ulgę w pańszczyźnie i ludzkie z tymiż obchodzenie się.
19 kwietnia 1794 w Warszawie utworzona została Rada Zastępcza Tymczasowa. 24 kwietnia 1794 w Warszawie powstał klub jakobinów polskich.
23 kwietnia 1794 wybuchła insurekcja w Wilnie, którą dowodził Jakub Jasiński. Ogłoszono Akt Powstania Narodu Litewskiego. Powstanie odniosło sukces. W czasie wydarzeń wileńskich zginęło 3 Polaków i 20 Rosjan. Pojmano wielu rosyjskich jeńców, których zgromadzono w kościele św. Kazimierza w Wilnie.
24 kwietnia 1794 w Wilnie powstała Rada Najwyższa Rządowa Litewska.
25 kwietnia 1794 w Wilnie został osądzony i powieszony publicznie hetman wielki litewski Szymon Kossakowski. Kościuszko założył obóz w Igołomii.
30 kwietnia 1794 szlachta sandomierska ogłosiła w Nowym Korczynie przystąpienie do powstania.
3 maja 1794 Rada Najwyższa Rządowa Litewska mianowała gen. Jakuba Jasińskiego naczelnym komendantem wojska litewskiego. Katarzyna II mianowała Mikołaja Repnina wodzem naczelnym wojsk rosyjskich wysłanych dla stłumienia powstania.
5 maja 1794 Kościuszko założył warowny obóz pod Połańcem.
7 maja 1794 Kościuszko wydał w Połańcu uniwersał regulujący powinności gruntowe włościan i zapewniający dla nich skuteczną opiekę rządową, bezpieczeństwo własności i sprawiedliwość w komisjach porządkowych. Akt ten, zwany uniwersałem połanieckim, stanowił uwieńczenie wielu rozporządzeń i proklamacji wydanych przez Kościuszkę w sprawie chłopskiej od chwili rozpoczęcia powstania.
8 maja1794 doszło do rozruchów pospólstwa.
9 maja 1794 powieszeni zostali publicznie w Warszawie przywódcy Targowicy skazani na karę śmierci przez sąd kryminalny: biskup inflancki Józef Kossakowski, hetman wielki koronny Piotr Ożarowski, marszałek Rady Nieustającej Józef Ankwicz, hetman polny litewski Józef Zabiełło.
10 maja 1794 powstała Rada Najwyższa Narodowa – rząd powstańczy.
16 maja 1794 król Prus Fryderyk Wilhelm II ogłosił przystąpienie do walki z powstaniem.
19 maja 1794 Kościuszko wyruszył z Połańca w pościg za Denisowem.
6 czerwca pod Szczekocinami doszło do kolejnej bitwy wojsk polskich z połączonymi siłami rosyjsko-pruskimi. Po zaciętych walkach Polacy zmuszeni zostali do odwrotu, a Kościuszko został lekko ranny.
8 czerwca 1794 rosyjski korpus gen. Derfeldena zwyciężył Polaków pod wodzą gen. Józefa Zajączka w bitwie pod Chełmem.
15 czerwca 1794 Prusacy zajęli Kraków.
27 czerwca mieszkańcy Kurlandii ogłosili w Lipawie przystąpienie do insurekcji. Cesarz Józef II wydał reskrypt nakazujący wkroczenie armii austriackiej do Rzeczypospolitej.
28 czerwca 1794 wieszanie zdrajców, na szubienicach w Warszawie zawiśli pozostali przywódcy Targowicy i ludzie posądzani o zdradę: biskup wileński Ignacy Massalski, kasztelan przemyski Antoni Czetwertyński, poseł do Turcji Karol Boscamp, szambelan Stefan Grabowski, instygator królewski Mateusz Roguski, szpieg rosyjski Marceli Piętka, adwokat Michał Wulfers, instygator sądów kryminalnych Józef Majewski.
30 czerwca 1794 korpus austriacki wkroczył do województwa krakowskiego, sandomierskiego i lubelskiego.
7 lipca Austriacy zajęli Lublin.
Od 13 lipca do 6 września 1794 trwało oblężenie Warszawy przez Rosjan i Prusaków.
19-20 lipca 1794 korpus rosyjski oblegał Wilno.
2 sierpnia 1794 Dywizja Karola Sierakowskiego odniosła zwycięstwo nad Rosjanami w bitwie pod Słonimem.
11 sierpnia 1794 by uniknąć procesu o zdradę samobójstwo popełnił prymas Michał Poniatowski.
12 sierpnia 1794 Wilno skapitulowało.
19-23 sierpnia 1794 Kościuszko powołał Sąd Kryminalny Wojskowy z gen. Józefem Zajączkiem jako prezesem.
21 sierpnia 1794 do insurekcji przystąpiła Wielkopolska.
6 września 1794 Rosjanie i Prusacy zrezygnowali z oblegania Warszawy.
11 września 1794 Sąd Kryminalny Wojskowy skazał biskupa chełmskiego Wojciecha Skarszewskiego na karę śmierci.
13 września 1794 Kościuszko zamienił wyrok sądu na dożywotnie więzienie.
17 września 1794 klęska dywizji Karola Sierakowskiego w bitwie pod Krupczycami z korpusem gen. Aleksandra Suworowa - Rosjanie mają wolną drogę na Brześć.
18 września 1794 Rada Najwyższa Narodowa postanowiła zamienić pospolite ruszenie włościan na pobór 1 rekruta z 10 domów i konia jezdnego z 50 domów.
19 września 1794 Suworow rozbił korpus Sierakowskiego w bitwie pod Terespolem.
19 września Tadeusz Kościuszko walczył w Siedlcach.
25 września 1794 gen. Jan Henryk Dąbrowski wkroczył do Gniezna.
30 września 1794 Dąbrowski pokonał Prusaków w bitwie pod Łabiszynem.
2 października 1794 Dąbrowski zdobył Bydgoszcz.
4 października 1794 rosyjski korpus Fersena przeprawia się na prawy brzeg Wisły.
9-10 października odbyła się koncentracja oddziałów powstańczych na Podzamczu, a 10 października w bitwie pod Maciejowicami ranny Kościuszko dostał się do niewoli, po czym został uwięziony w twierdzy pietropawłowskiej w Petersburgu.
12 października Rada Najwyższa Narodowa ogłosiła naczelnikiem powstania Tomasza Wawrzeckiego.
14 października 1794 Dąbrowski rozpoczął odwrót z Wielkopolski.
16 października 1794 do Warszawy przybył Tomasz Wawrzecki i został zaprzysiężony jako Najwyższy Naczelnik Powstania.
19 października 1794 Rada Najwyższa Narodowa powołała na wniosek Wawrzeckiego Radę Wojenną, na której czele stanął naczelnik.
22 października 1794 wycofujący się korpus Dąbrowskiego sforsował Bzurę i zatrzymał się w Brochowie.
4 listopada wojska Suworowa i Fersena ruszyły na Warszawę. Po zdobyciu szturmem Pragi Rosjanie dokonali rzezi ludności.
4 listopada 1794 Prusacy zajęli Ostrołękę.
5 listopada skapitulowały wojska broniące Warszawy.
8 listopada 1794 naczelnik Wawrzecki opuścił Warszawę. Wojska austriackie zajęły Radom.
9 listopada 1794 wojska rosyjskie uroczyście wkroczyły do Warszawy.
16 listopada pod Radoszycami nastąpiło ostateczne rozwiązanie oddziałów powstańczych przez naczelnika Wawrzeckiego i kapitulacja przed Suworowem.
24 października 1795 Rosja, Prusy i Austria dokonały III rozbioru Polski. Rzeczpospolita zniknęła z mapy Europy.
[edytuj] Zobacz też
- powstanie wielkopolskie 1794 roku.
- Kalendarium historii Polski
- Generałowie polscy insurekcji kościuszkowskiej
- Powstańcy kościuszkowscy
- Krzyż za zdobycie Pragi
[edytuj] Przypisy
- ↑ Określenie insurekcja jest archaizmem oznaczającym dawniej powstanie, od łacińskiego insurrectio, a to z kolei od insurgere czyli buntować się, powstawać przeciw komuś
Okres rozbiorowy: Konfederacja barska (1768) • Powstanie kościuszkowskie (1794) • Powstanie listopadowe (1830) • Powstanie krakowskie (1846) • Powstanie styczniowe (1863)
II Rzeczpospolita: Powstanie wielkopolskie (1918) • I powstanie śląskie (1919) • II powstanie śląskie (1920) • III powstanie śląskie (1921)
Okres II wojny światowej: Powstanie zamojskie (1941-1944) • Powstanie w getcie warszawskim (1943) • Akcja "Burza" (1944) • Powstanie warszawskie (1944)
PRL: Powstanie poznańskie (1956)
