Powstanie w getcie warszawskim

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Niektóre informacje zawarte w artykule wymagają weryfikacji.
Zajrzyj na stronę dyskusji, by dowiedzieć się odnośnie jakich informacji pojawiły się wątpliwości.
Wstawiając szablon dodaj informację o tej stronie na Wikipedia:Strony wymagające weryfikacji.

Wybudowany w 1948 r. pomnik powstańców z getta warszawskiego. Autorzy: Natan Rapaport – rzeźbiarz i Leon Suzin – architekt

Powstanie w getcie warszawskim – zbrojne wystąpienie żydowskich formacji militarnych, jakie miało miejsce na terenie warszawskiego getta pod koniec jego likwidacji przez Niemców pomiędzy 19 kwietnia a 16 maja 1943. Nie miało celów militarnych: wobec braku jakichkolwiek szans na powodzenie, było desperackim aktem wyboru godnej śmierci z bronią w ręku oraz odwetu i kary na prześladowcach, przez garstkę kilkuset bojowników ŻZW pod wodzą Pawła Frenkla i ŻOB pod wodzą Mordechaja Anielewicza. Wybuchło w wigilię żydowskiego święta Paschy 19 kwietnia 1943, ostatnie walki ustały do połowy maja. Było to pierwsze miejskie wystąpienie powstańcze w okupowanej przez Niemców Europie. Bojownicy ŻOB używali podczas walk flagi czerwonej natomiast żołnierze ŻZW flag: polskiej i żydowskiej.

Powstanie wybuchło na wezwanie Żydowskiego Komitetu Narodowego w momencie, gdy w wyludnionym już getcie znajdowało się tylko 70 tysięcy ludzi (wobec niemal pół miliona w szczytowym okresie jego zaludnienia). Miało miejsce podczas zarządzonej przez Heinricha Himmlera akcji ostatecznej likwidacji getta, polegającej na systematycznym przeszukiwaniu dzielnicy i wyłapywaniu resztek kryjącej się ludności. Gdy na teren getta weszły niemieckie oddziały wojskowe i policyjne pod komendą Jürgena Stroopa oraz wspierające je formacje łotewskie i ukraińskie, powstańcy otworzyli do nich ogień.

Siły niemieckie liczyły 2054 żołnierzy i 36 oficerów, w tym 821 grenadierów pancernych Waffen SS oraz 367 tzw. granatowych policjantów przeznaczonych do utworzenia kordonu wokół murów getta. Ponadto użyto: baterii lekkiej artylerii Wehrmachtu oddziałów SS Ordnungspolizei (Orpo) (bataliony 22 i 23), SS Sicherheitsdienst (SD), saperów Wehrmachtu, batalionu ukraińskiego tzw. Trawniki-Männer, łotewski i litewskie policyjne oddziały pomocnicze (Askaris). Niemcy dysponowali uzbrojonymi pojazdami pancernymi, bronia chemiczną, miotaczami ognia, czołgami i artylerią. Zabezpieczenie techniczne stanowiła m.innymi warszawska straż pożarna.

Potajemnie utworzone w 1942 przez mieszkańców getta schrony i umocnienia, okazały się wyjątkowo przydatne w działaniach powstańczych. Najlepiej rozbudowane powstały w rejonie ul. Miłej, Nowolipiu, Lesznie, Nalewkach, Świętojerskiej i Franciszkańskiej.

Bojownicy ŻOB-u otrzymali od AK ok. 50 pistoletów, rkm, pm, amunicję, ok. 600 granatów, materiały wybuchowe, instrukcje samodzielnego wytwarzania broni (granatów, butelek zapalających). Często wykorzystywano broń zdobytą na Niemcach, jednak wskutek braku amunicji, zwiększenie ilości pistoletów maszynowych nie poprawiało sytuacji powstańców.

Żydowscy powstańcy uzyskali zarówno przed jak i w trakcie walk ograniczoną pomoc (technologię wytwarzania broni i budowy schronów, broń palną, benzynę i inne chemikalia do tego potrzebne i niewielkie grupy partyzantów chętnych do walki w getcie) od AK i (w mniejszym stopniu) od GL.

Siły ŻZW po wybuchu powstania osiągnęły liczbę ok. 150 ludzi (w tym względzie występują znaczne rozbieżności, gdyż niektóre źródła podają nawet liczbę 1500 powstańców), którymi faktycznie podczas walk dowodził porucznik Dawid Moryc Apfelbaum pośmiertnie mianowany majorem WP.

23 kwietnia rozlepiono na murach poza gettem odezwę do mieszkańców Warszawy:
Toczy się walka o Waszą i naszą wolność. O Wasz i nasz – ludzki, społeczny i narodowy – honor i godność. Pomścimy zbrodnie Oświęcimia, Treblinek, Bełżca, Majdanka. Niech żyje braterstwo broni i krwi walczącej Polski!

5 maja gen. Władysław Sikorski w audycji radiowej apelował do Polaków o pomoc bojownikom getta.

13 maja w Londynie w imię protestu przeciwko obojętności świata na te wydarzenia popełnił samobójstwo przez samospalenie Szmul Zygielbojm.

16 maja Jürgen Stroop nakazał wysadzenie Wielkiej Synagogi na ul. Tłomackie. Z tą datą wiąże się upadek powstania. Wtedy też napisał w raporcie: Była żydowska dzielnica mieszkaniowa przestała istnieć.

Podczas powstania całe getto zostało spalone, a po jego zakończeniu ruiny zostały wysadzone w powietrze. Od zburzenia ocalał jedynie kościół św. Augustyna na Nowolipkach, gdyż Niemcy utworzyli sobie z niego magazyn.

W starciach zginęło ok. 7000 Żydów, 6929 zostało wywiezionych do Treblinki. W swoim raporcie Jürgen Stroop podał, że zgładzono lub ujęto 56065 Żydów. Raport nie dotyczył jednak osób, które zginęły pod gruzami palonego i burzonego getta. Szacuje się, że liczba ta powinna więc wynosić około 62 tysiące osób.

Straty strony niemieckiej podane przez dowodzącego Jürgena Stroopa wyniosły 16 zabitych i 85 rannych (sam Stroop przyznał po wojnie, że raporty były fałszowane). Inne źródła podają liczby znacznie większe – nawet liczbę 1300 zabitych i rannych, co jednak wydaje się być wielokrotnie zawyżoną wielkością strat strony niemieckiej. Najbliższe prawdy wydają się być łączne straty (zabitych i rannych) strony niemieckiej na poziomie 300 ludzi. Hitlerowcy stracili także 1 czołg i 2 samochody pancerne.

[edytuj] Opinie

Powstanie w getcie uważane jest przez naród żydowski za jedno z najważniejszych wydarzeń w jego historii.
My nie chcemy ratować życia. Żaden z nas żywy z tego nie wyjdzie. My chcemy ratować ludzką godność – Arie Wilner (ps. Jurek) żołnierz ŻOBu.

[edytuj] Bibliografia

Dwie najsłynniejsze książki opisujące powstanie w getcie warszawskim to:

"Zdążyć przed Panem Bogiem" wywiad z Markiem Edelmanem autorstwa Hanny Krall.
"Rozmowy z katem" – Kazimierza Moczarskiego – opis życia i kariery Jürgena Stroopa.

Inne książki na temat powstania w getcie warszawskim:

"Das Lied ist geschrieben mit Blut und nicht mit Blei". Mordechaj Anielewicz und der Aufstand im Warschauer Ghetto. Autorstwa Sabine Gebhardt-Herzberg (tylko w języku niemieckim). 2003. ISBN 3-00-01364-6. Wydawnictwo: Sabine Gebhardt-Herzberg (s.gebhardt-herzberg@gmx.net).
"Nadmiar pamięci. Wspomnienia lat 1939-1946" autorstwa Icchaka Cukiermana. Wydawnictwo: PWN, styczeń 2000, ISBN 83-01-13032-6
"Pamiętniki z Getta Warszawskiego", autorstwa Michała Grynberga. Wydawnictwo PWN 1993.
"He who saves one life" autorstwa Kazimierza Iranka-Osmeckiego, Crown Publishers, Nowy Jork, 1971.
"W walce o wolność i honor narodu", Adam Kwaterko, Kalendarz Żydowski 5749.
"Ludzie z zamkniętej dzielnicy" Ruta Sakowska, PWN Warszawa 1993.
"Żydzi Warszawy 1939-1943", Władysław Bartoszewski, Marek Edelman, Lublin 1993.
Marek Edelman "Getto walczy". W: R. Assuntino, W. Goldkorn "Strażnik. Marek Edelman opowiada". Kraków 1999.
R. Sakowska "Ludzie z dzielnicy zamkniętej. Eksterminacja a kultura". W: "Studia z dziejów Żydów w Polsce. T. II". Warszawa 1985.
"Wojna żydowsko-niemiecka. Polska prasa konspiracyjna 1943-1944 o powstaniu w getcie Warszawy". Wybór i opracowanie P. Szapiro, Londyn 1992.
Tomasz J. Kaźmierski "Lecz wyście podnieśli kamień". "Zwoje. Periodyk Kulturalny" nr 4 (8), maj 1998.