Skrótowiec

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Skrótowiec, in. akronim (z gr. ákros = skrajny) – słowo utworzone przez skrócenie wyrażenia składającego się z dwóch lub więcej słów. Istnieje także niewielka grupa skrótowców powstałych ze skrócenia jednego słowa. W ujęciu słowotwórczym skrótowce to specyficzna klasa derywatów. Derywaty te funkcjonują w polszczyźnie pisanej i mówionej. Skrótowiec często bywa mylony ze skrótem.

Skrótowce wykazują często właściwości odmienne od reszty słownictwa, wiele z nich posiada na przykład akcent oksytoniczny (akcent końcowy, na ostatniej sylabie), np. AWS (Akcja Wyborcza Solidarność) [wymowa: awues], BBC (British Broadcasting Corporation) [wymowa: bibis-i].

[edytuj] Klasyfikacja skrótowców

Pierwsze próby stworzenia taksonomii skrótowców podjęli jeszcze przed II wojną światową Jan Otrębski i Henryk Ułaszyn; wyodrębnili oni wówczas cztery klasy. Jednak najbardziej znany jest podział, rozpowszechniony przez Słownik poprawnej polszczyzny i Słownik ortograficzny języka polskiego pod redakcją Mieczysława Szymczaka.

Skrótowce literowe (literowce) – złożone z pierwszych liter wyrazów skracanego wyrażenia. W przypadku literowców litery skrótowca wymawiane są osobno, np.:
- AGD – Artykuły Gospodarstwa Domowego [wymowa: a-gie-de]
- AZS – Akademicki Związek Sportowy [wymowa: a-zet-es]
- NBP – Narodowy Bank Polski [wymowa: en-be-pe]
- BBWR – Bezpartyjny Blok Wspierania Reform lub Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem [wymowa: be-be-wu-er]
- PZU - Powszechny Zakład Ubezpieczeń [wymowa: pe-zet-u]]
- RP – Rzeczpospolita Polska [wymowa: er-pe]

Skrótowce głoskowe (głoskowce) – złożone tak jak literowce z pierwszych liter skracanego wyrażenia, ale litery skrótowca wymawiane są łącznie, jako suma głosek. Obejmują większość skrótowców literowych zawierających jedną lub więcej samogłoskę, np.:
- GUS – Główny Urząd Statystyczny [wymowa: gus]
- NATO – North Atlantic Treaty Organisation [wymowa: nato]
- OBOP – Ośrodek Badania Opinii Publicznej [wymowa: obop]
- PAN – Polska Akademia Nauk [wymowa: pan]
- ZUS – Zakład Ubezpieczeń Społecznych [wymowa: zus]

Skrótowce grupowe (grupowce, sylabowce) – składają się z grupy głosek (najczęściej pierwszych sylab), którymi rozpoczynają się słowa skracanego wyrażenia, i wymawiane są jako suma połączonych głosek (sylab). Do tej kategorii zaliczane są też skrótowce utworzone z połączenia sylab tego samego wyrazu (najczęściej pierwszej i ostatniej). Wielką literą pisana jest najczęściej tylko pierwsza litera skrótowca, np.:
- Pafawag – Państwowa Fabryka Wagonów [wymowa: pafawag]
- Polfa – Polska Farmacja [wymowa: polfa]
- baon – batalion [wymowa: baon]

Skrótowce mieszane (kombinowane) – mają niejednorodną strukturę, są kombinacjami dwóch lub nawet trzech wymienionych powyżej typów; w zależności od rodzaju wymieszania wyróżnia się wśród nich:
- literowo-głoskowe, np.:
  - CBOS – Centrum Badania Opinii Społecznej [wymowa: ce-bos]
  - Cepelia - Centrala Przemysłu Ludowego i Artystycznego [wymowa: cepelia]
  - SGPiS – Szkoła Główna Planowania i Statystyki [wymowa: es-gie-pis]
- literowo-grupowe, np.:
  - PZMot – Polski Związek Motorowy [wymowa: pe-zet-mot]
  - PZKosz – Polski Związek Koszykówki [wymowa: pe-zet-kosz]
- głoskowo-grupowe, np.:
  - Polmos – Polski Monopol Spirytusowy [wymowa: pol-mos]
- grupowo-literowo-głoskowe (bardzo mała grupa), np.:
  - Arged – Artykuły Gospodarstwa Domowego [wymowa: ar-ged] ^[1]

Skrótowce złożeniowe (w tym złożone z obcych elementów) – skrótowce, w skład których wchodzi cały wyraz określany i część wyrazu określającego, np.:
- Investbank – Bank Inwestycyjny [wymowa: inwestbank]
- Amerbank – Bank Amerykański [wymowa: amerbank]

[edytuj] Skrótowce angielskie w języku polskim

Należy pamiętać, że wymawianie głoskowe i sylabowe skrótowców jest charakterystyczne dla języka polskiego. W innych językach obowiązują odmienne reguły. W języku angielskim krótsze skrótowce wymawiane są literowo. W związku z tymi różnicami wiele skrótowców angielskich w języku polskim wymawianych głoskowo, w języku angielskim wymawianych jest literowo, np.:

CMYK – Cyan Magenta Yellow Black [wymowa: pol. cmyk, ang. si-em-łaj-kej]
HIV – Human Immunodeficiency Virus [wymowa: pol. hiw, ang. ejcz-aj-wi]
UFO – Unidentified Flying Object [wymowa: pol. ufo, ang. ju-ef-ou]

Wymawianie literowe dotyczy jednak skrótowców dwu-, trój- i niektórych czteroliterowych. Skrótowce pięcioliterowe i dłuższe, a także niektóre czteroliterowe, podobnie jak w języku polskim, wymawiane są sylabicznie, np.:

AIDS – Acquired Immunodeficiency Syndrome [wymowa: pol. eids, ang. eidz]
NATO – North Atlantic Treaty Organisation [wymowa: pol. nato, ang. neitou]
laser – light amplification by stimulated emission of radiation [wymowa: pol. laser, ang. lejzer]
radar – radio detection and ranging [wymowa: pol. radar, ang. reida:]

Przykładem skrótowca w obydwu językach wymawianego literowo jest:

HTML – HyperText Markup Language [wymowa: pol. ha-te-em-el, ang. ejcz-ti-em-el]

[edytuj] Przypisy

↑ Przykład podany w "Słowniku poprawnej polszczyzny" Doroszewskiego, PWN 1980. Przykład nie jest w pełni zgodny z przedstawionymi zasadami – skrótowiec powinien był być zapisywany jako 'Argod' albo 'Argd' – ale nie ma na razie lepszego. Obecnie istnieje kilka firm o nazwie Arged.