Syberia

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy krainy geograficznej leżącej w Rosji. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Obszar Syberii

rejon Ałtaju i jez.Bajkał, mapa z 1903

rejon rzeki Amur, mapa z 1903

Syberia (ros. Сибирь) – to azjatycka część Rosji położona między Uralem na zachodzie, Oceanem Arktycznym na północy, górami na wybrzeżu Oceanu Spokojnego oraz stepami Kazachstanu i Mongolii na południu.

[edytuj] Położenie

Syberia rozciąga się od Uralu na zachodzie do granicy działu wodnego Oceanu Spokojnego na wschodzie; od brzegów Oceanu Lodowatego na północy do stepów Kazachstanu i północnych granic Mongolii i Chin na południu. Powierzchnia: ok. 10 mln km². Należy do Rosji. W jej skład wchodzą następujące jednostki podziału terytorialnego Rosji:

Niektórzy geografowie do Syberii zaliczają jeszcze rosyjski Daleki Wschód.

[edytuj] Geografia i przyroda

rzeka Ob w Nowosybirsku

tundra na Wyspie Wrangla

tajga w rejonie Chabarowska

tajga w okolicach Kołymy

Główne geograficzne regiony Syberii to:

Nizina Zachodniosyberyjska (średnia wysokość 120 m)
Wyżyna Środkowosyberyjska
góry południowej Syberii: Ałtaj, Sajany, Góry Nadbajkalskie, Góry Jabłonowe, Góry Stanowe
góry północnowschodniej Syberii: Góry Wierchojańskie, Góry Czerskiego, Góry Kołymskie

Większość rzek należy do zlewiska Oceanu Lodowatego. Najważniejsze z nich to:

Rocznie do oceanu oddają one 2500 km³ wody, z czego 80% w okresie letnim. Rzeki zasilane są głównie deszczami i śniegiem. Często wiosną wylewają. Syberyjskie rzeki zamarzają na okres od 5 miesięcy na południu do 8 miesięcy na północy. 100 tys. km rzek jest spławnych/żeglownych.

Występuje tu wielka liczba jezior, z czego większość to drobne jeziorka w tajdze na Nizinie Zachodniosyberyjskiej. Największe jeziora to Bajkał i Tajmyr.

Szata roślinna Syberii daje się podzielić na kilka równoleżnikowych pasów. Zaczynając od północy są to:

arktyczne pustynie
tundra
lasotundra
tajga
lasostep (tylko na południowym zachodzie regionu)

Najbardziej typowy syberyjski krajobraz to tajga, której pas ma szerokość 2–3 tys. km. Dominują tam drzewa iglaste, choć skład lasu waha się w zależności od regionu.

Fauna regionu jest bardzo zróżnicowana.

W tundrze dominują gryzonie – przykładem mogą być lemingi. Typowe ssaki to renifer i piesiec. Latem na północ przylatują ptaki wodne.

Bardziej bogata jest fauna tajgi. Typowymi ssakami tej strefy są: soból, wilk, łoś, lis, niedźwiedź i łasica. Występuje tu ponad 200 gatunków ptaków, a rzeki są bogate w ryby.

[edytuj] Ludność

Nieńcy - jeden z najliczniejszych rdzennych ludów Syberii

Do końca XVI wieku Syberia była słabo zaludniona. Po przyłączeniu jej do Rosji zaczął tu napływać potok ludności, który wydatnie się zwiększył po wybudowaniu Kolei Transsyberyjskiej (1905). Obecnie liczba ludności wynosi ok. 25 mln. 65% ludności mieszka w miastach. Na Syberii znajdują się 182 miasta, z czego 32 są ponad stutysięczne. Rosjanie, Ukraińcy i Białorusini stanowią łącznie 89% liczby ludności.

Rdzenni mieszkańcy mieszkają głównie na ogromnych połaciach tajgi i tundry. Narody można podzielić według kryterium językowego.

Do grupy ugrofińskiej zalicza się Chantów i Mansów żyjących między Uralem a Jenisejem.
Do grupy samojedzkiej zaliczają się Nieńcy i Selkupowie żyjący w tundrze na zachód od rzeki Chatangi oraz w tajdze w międzyrzeczu Obu i Jeniseja oraz Eńcy i Nganasanie.
Do grupy tureckojęzycznych narodów zaliczamy m.in. Jakutów (ok. 250 tys.), Tuwińczyków (ok. 120 tys.), Chakasów (ok. 60 tys.), Ałtajczyków (ok. 50 tys.), Szorców, Teleutów, Dołgan, Tofalarów i in. Żyją oni głównie w Jakucji oraz w górach południowej Syberii.
Narodem posługujące się językiem należącym do grupy mongolskiej są Buriaci (300 tys.).
Językami tungusko-mandżurskimi posługują się: Ewenkowie, Eweni, Udehejczycy, Nanajowie, Negidalowie, Orokowie, Oroczanie i Ulczowie. Zamieszkują oni właściwie całą Syberię.
Językami paleoazjatyckimi mówią Czukcze, Koriacy, Alutorzy, Czuwańcy, Kerekowie i Kamczadalowie, żyjący na północnym wschodzie regionu oraz Niwchowie, Jukagirzy i Ketowie, a także Aleuci i Eskimosi azjatyccy. Na Sachalinie być może pozostali jeszcze nieliczni Ajnowie.

Po tym na Syberii żyją też przedstawiciele innych narodowości. Pozostałe nierdzenne narody zamieszkujące Syberię to głównie Tatarzy, Kazachowie i Czuwasze.

[edytuj] Historia

Tobolsk - jedno z najstarszych rosyjskiech miast na Syberii (zdjęcie z początku XX w.)

Najstarsze ślady ludzkiej bytności na Syberii zostały znalezione na południu: w pasie od Ałtaju do Amuru. W końcu 1. tysiąclecia p.n.e. południową Syberię zamieszkiwali Hunowie. W 1. tysiącleciu naszej ery istniały tam dobrze zorganizowane związki plemienne. W XIII wieku region wszedł pod władzę Imperium Mongolskiego. Po rozpadzie Złotej Ordy wydzielił się Chanat Syberyjski.

W początku XVI wieku zaczęły się wyprawy Państwa Moskiewskiego na Syberię. Nawiązano stosunki z Chanatem Tiumeńskim, podporządkowano niektóre plemiona. Centralizacja Państwa Moskiewskiego w XVI wieku umożliwiła rozwijanie wschodnich podbojów. Zakładano pierwsze syberyjskie miasta: Tiumeń (1586), Tobolsk (1587), Tomsk (1604). W 1598 wojska rosyjskie rozbiły armię Chanatu Syberyjskiego, zapoczątkowując jego rozpad. W XVII wieku pochód Rosjan na wschód postępował bardzo szybko. Już w 1632 założono Jakuck, a w 1661 – Irkuck. Syberyjskie miasta z reguły powstawały jako centra administracyjno-wojskowe, później przejmując zwyczajne miejskie funkcje. Na początku XVIII wieku na Syberii było już ponad 300 tys. Rosjan. Od początku liczną grupę osadników stanowili ludzie skazani na zesłanie, bądź katorgę. Było wśród nich wielu Polaków. Często zesłańcy byli elitą wśród osadników i w sposób znaczący przyczyniali się do rozwoju Syberii. Spośród nich rekrutowało się też wielu badaczy np. Benedykt Dybowski, Bronisław Piłsudski, Aleksander Czekanowski czy Jan Czerski. Rosyjski pochód na wschód zatrzymał konflikt z Chinami zakończony podpisaniem w 1689 układu w Nerczyńsku.

Całym obszarem zarządzano początkowo z Moskwy. Dopiero w 1708 utworzono gubernię syberyjską ze stolicą w Tobolsku. W 1764 liczba guberni powiększyła się do dwóch (Tobolsk i Irkuck), a w 1897 było ich cztery: Tobolsk, Irkuck , Tomsk i Jenisejsk.

30 czerwca 1908 na środkowej Syberii miało miejsce zdarzenie nazywane katastrofą tunguską.

[edytuj] Gospodarka

Początkowo gospodarka Syberii ograniczała się tylko do eksploatacji lasów i przemysłu futrzarskiego. Do dziś te gałęzie przemysłu są tam obecne. Dopiero w XX wieku gospodarcza rola Syberii bardzo wzrosła. Przyczyną było wybudowanie Kolei Transsyberyjskiej oraz systematyczne badania geologiczne, które umożliwiły odkrycie wielkich i różnorodnych bogactw tej ziemi. W czasach ZSRR nastąpiło intensywne uprzemysłowienie, które doprowadziło do powstania m.in. Kuźnieckiego Okręgu Przemysłowego, Uralskiego Okręgu Przemysłowego, miast-centrów wydobycia (np. Norylsk, Mirny, Magnitogorsk), wybudowania elektrowni wodnych na Jeniseju i Angarze. Aby ułatwić eksploatację wschodniej Syberii w latach 70. ubiegłego wieku wybudowano Bajkalsko-Amurską Magistralę Kolejową (BAM). Ponadto od lat 60. XX wieku Nizina Zachodniosyberyjska stała się ośrodkiem wydobycia ropy naftowej. Lata 80. to początek eksploatacji na wielką skalę syberyjskich złóż gazu ziemnego (m.in. na półwyspie Jamał). Warto przypomnieć, że stanowią one około połowy światowych zapasów. Oprócz wyżej wymienionych złóż na Syberii występują:

złoto (Jakucja)
platyna (ujście Jeniseja, Norylsk)
aluminium (Norylsk)
diamenty (Mirny, Jakucja)
węgiel (Zagłębie Kuźnieckie)
wolfram (Buriacja)
żelazo (Zagłębie Kuźnieckie)
miedź

[edytuj] Nazwa

Syberia (Sybir) – geneza tego słowa nie jest jednoznaczna. Łączono tę nazwę z etnonimami "Sabir" i "Seber" określającymi nieznane plemiona Hunów, lub z plemieniem "Suwar" mieszkającym w VI wieku n.e. w środkowym biegu rzeki Irtysz. Inne tłumaczenie łączyło się z przyrodą. Tunguskie "sibur" oznacza błoto, bagno, trzęsawisko, mongolskie "sziber" lub "sziwir" określa zarośla nad rzekami, buriackie "sibjer" oznacza groźnego psa, a "sabr", "sibr" lub "subr" szarego wilka. Z powyższego wynika, że nazwa ta jest bardzo stara i trudno stwierdzić, co pierwotnie znaczyła. Inną bardzo prawdopodbną wersją jest pochodzenie słowa Sybir od nazwy stolicy chanatu syberyjskiego podbitego w 1585 roku przez Rosjan – Isker.