Wrocławski węzeł kolejowy
Z Wikipedii
|
Wrocławski węzeł kolejowy - węzeł łączący dziesięć różnych kierunków linii kolejowych normalnotorowych i jednej wąskotorowej zbiegających się we Wrocławiu. Współcześnie dziewięć linii normalnotorowych jest czynnych, ale tylko siedem obsługuje ruch pasażerski; linia wąskotorowa już od lat sześćdziesiątych jest we Wrocławiu zlikwidowana.
Rozwój sieci przebiegał w kilku etapach. Jako pierwszy etap wyróżnić można budowę poszczególnych linii przez prywatne spółki kolejowe. Powstawały wówczas niezależne w znacznej mierze linie, zakończone dworcami czołowymi. Spółki współpracowały ze sobą niechętnie, a rozwój przestrzenny węzła był nieskoordynowany. Od lat 60. XIX wieku rząd pruski rozpoczął nacjonalizację kolei i zjednoczył je w jedno towarzystwo. Rozbudowano łącznice między liniami (w tym obwodnicę towarową), dążono do racjonalnej rozbudowy i skupienia ruchu na Dworcu Głównym. W XX wieku planowanie kolei we Wrocławiu stało się integralną częścią planowania urbanistycznego, proponowano dalsze przebudowy sieci, mające na celu usprawnienie ruchu kolejowego, zrealizowano jednak niewielką ich część. Po II wojnie światowej nie poczyniono we wrocławskim węźle kolejowym większych inwestycji (poza przewidzianą już w czasie budowy rozbudową obwodnicy towarowej do czterech torów i elektryfikacją znacznej części linii i łącznic), zaś od lat 90. następuje systematyczny regres.
[edytuj] Kolej Górnośląska (1#)
Pierwszą linią kolejową, doprowadzoną do Wrocławia, była planowana od 1836 i uruchomiona w 1842, najpierw na odcinku Wrocław-Oława, Kolej Górnośląska (niem. Oberschlesische Eisenbahn, w skrócie OSE), wydłużona w ciągu następnych czterech lat przez Brzeg Opolski i Opole do wschodniej części Górnego Śląska do granicy Królestwa Prus w Mysłowicach. Pierwszym dworcem w mieście był Dworzec Górnośląski, którego budynek (oznaczony na mapce numerem 10) wzniesiony w latach 1841-1842 służy dziś jako przychodnia lekarska dla pracowników PKP, a którego torowisko jest rozebrane. Funkcje tego dworca przejął w 1851 postawiony w bezpośrednim sąsiedztwie nowy dworzec tej kolei, dziś noszący nazwę Wrocław Główny (nr 11 na mapie). Dworzec ten dziś jest najważniejszą stacją pasażerską w mieście. Obecnie linia w kierunku Oławy jest dwutorowa, zelektryfikowana i trwają prace (2006) nad przystosowaniem jej do prędkości 160 km/h.
[edytuj] Kolej Wrocławsko - Świebodzicka (2#)
Następną w kolejności spółką kolejową, która uzyskała prawa do budowy we Wrocławiu, była firma zawiązana w 1837 przez wrocławskiego przedsiębiorcę G.H. Ruffera Breslau - Schweidnitz - Freiburger Eisenbahn (BFE, Kolej Wrocławsko - Świdnicko - Świebodzicka, potem Breslau - Freiburger Eisenbahn, BrFr), której dworzec wybudowany 1842, nosi dziś nazwę Wrocław Świebodzki (nr 20 na mapie). Linia świebodzicka, uruchomiona została w październiku 1843 do Świebodzic, a później wydłużona do Wałbrzycha. Wobec ogólnego zmniejszenia zapotrzebowania na kolejowe przewozy pasażerskie Dworzec Świebodzki od roku 1991 został całkowicie wyłączony z ruchu. Stacja, oznaczona na mapie numerem 21, Wrocław Zachodni (do lat 70. XX wieku pod nazwą Muchobór Wielki, wcześniej niem. Großmochbern), jest nadal czynna. Cała linia jest zelektryfikowana (od lat 20. XX w.) i dwutorowa.
[edytuj] Kolej Dolnośląsko - Marchijska (3#)
Rok po kolei świebodzickiej, w paździeniku 1844 uruchomiło swoje połączenia, pierwotnie do Legnicy, Towarzystwo Kolei Dolnośląsko - Marchijskiej (niem. Niederschlesiche - Markische Eisenbahn, NME), które swój Dworzec Marchijski (na mapie nr 30) postawiło w bliskim sąsiedztwie Dworca Świebodzkiego. Rozwiązanie to na owe czasy było korzystne, bo z jednej strony ułatwiało przesiadanie podróżnym, którzy mieli do pokonania tylko 200 metrów dzielących oba dworce, a z drugiej strony nie zachodził konflikt interesów obu spółek, do którego dochodzić by mogło, gdyby obydwie korzystały z tych samych instalacji. W następnych latach połączenie przez Legnicę, Żagań i Gubin wydłużono do Berlina - do Marchii Brandenbusrskiej, od której Towarzystwo wzięło swą nazwę. Dworzec Marchijski na początku XX wieku stracił na znaczeniu i w od 1908 obsługiwał już tylko połączenia ze znajdującą się wówczas poza granicami miasta Leśnicą (Deutsch Lissa, stacja nr 34 na mapie), a rok później zamieniony został na stację towarową, pomocniczą zresztą w stosunku do pobliskiego węzła towarowego Wrocław-Gądów, zaznaczonego na mapie numerem 31. W latach dwudziestych Dworzec Marchijski został częściowo rozebrany. Po II wojnie światowej na krótko wznowiono jego funkcje towarowe (pod nazwą Wrocław Towarowy Zachodni lub Wrocław Zachodni; był dogodnym punktem do załadunku wywożonego ze zrujnowanego miasta gruzu i odpadów, a także np. pozyskanych z rozbiórek zniszczonych budynków cegieł), ale w połowie lat pięćdziesiątych ponownie go zlikwidowano, tym razem już ostatecznie. Z budynku pozostała jedynie jedna z wież widocznych na zdjęciu i mocno przebudowany fragment hali.
Obecnie pociągi kierujące się z Dworca Głównego do Legnicy wjeżdżają na trasę byłej Kolei Marchijskiej w rejonie stacji towarowej Wrocław-Gądów; w granicach miasta mijają potem w dalszej kolejności przystanki Wrocław-Nowy Dwór (nr 32), Wrocław-Żerniki (nr 33), i Wrocław-Leśnica. Linia dwutorowa i zelektryfikowana. Miała być to pierwsza w Polsce linia zelektryfikowana eksperymentalnie prądem przemiennym 25 kV, 50 Hz, ale z zamiaru tego zrezygnowano (istniała już dokumentacja projektowa).
[edytuj] Kolej Poznańska (4#)
W latach czterdziestych XIX wieku następowała szybka rozbudowa sieci połączeń kolejowych we Wrocławiu. Przeprowadzono połączenie (Verbindungsbahn) Górnośląskiego ze Świebodzkim, Marchijskim (linie jasnozielone) oraz - później - z linią łączącą Wrocław z Poznaniem. Przez pierwsze trzy lata (od kwietnia 1847) po wybudowaniu tych połączeń przetaczanie wagonów pomiędzy poszczególnymi sieciami odbywało się bez użycia lokomotyw (wymagały one wówczas jeszcze specjalnych obrotnic w celu zmiany kierunku jazdy, co znacznie komplikowałoby operację) - przy pomocy konnych zaprzęgów. Koncesję na połączenie Wrocławia z Poznaniem uzyskała w 1853 Kolej Górnośląska i ona rozpoczęła w Lesznie budowę w trzech kierunkach: do Wrocławia, do Poznania i do Głogowa. Konieczne było wybudowanie we Wrocławiu mostu kolejowego przez Odrę (w pobliżu dzisiejszego drogowego Mostu Milenijnego pomiędzy Popowicami a Osobowicami) - zrealizowano go w postaci 33-przęsłowej konstrukcji stalowej o łącznej długości 380 m (dwa przęsła były obrotowe, dzięki czemu utrzymano żeglowność rzeki w tym miejscu). Połączenie do Poznania ruszyło 29 października 1856 i obsługiwane było przez nowy dworzec Kolei Górnośląskiej, wspomniany już Dworzec Główny (nr 11). Na mapie numerem 40 na ciemnozielonej linii do Poznania oznaczona jest współczesna niewielka stacja przelotowa Wrocław Mikołajów. Dzięki tej linii łączącej się z Posen - Kreuzburger Eisenbahn (PoKr, Kolei Poznańsko - Krzyskiej) i Stargard - Posener Eisenbahn (StPo - Kolejami Poznańsko-Stargardzkimi) Wrocław uzyskał połączenie ze Szczecinem, z węzłem kolejowym w Krzyżu, z Bydgoszczą i z Gdańskiem. Obecnie linia jest dwutorowa i zelektryfikowana.
[edytuj] Kolej Prawego Brzegu Odry (5#)
Kolej Prawego Brzegu Odry (Rechte - Oder - Ufer Eisenbahn, ROU) uruchomiła swoją linię w kierunku Oleśnicy 28 maja 1868 najpierw z Dworca Nadodrze (nr 51 na mapie; niezbędne było w tym celu przerzucenie przez Starą Odrę, w okolicy browaru - dzisiejszego Piastowskiego - oraz Hindenburgbrücke - dziś środkowego Mostu Warszawskiego - mostu kolejowego), ale wkrótce przerzuciła przez Odrę (na północ od dzisiejszych Mostów Mieszczańskich) kolejny stalowy most kolejowy i uruchomiła tuż obok Dworca Marchijskiego swój własny Miejski Dworzec Kolei Prawego Brzegu Odry (Rechte - Oder - Ufer Eisenbahn Stadtbahnhof, nr 50 na mapie). Był to zarazem ostatni normalnotorowy dworzec kolejowy w mieście; wszystkie inne, wybudowane później, były mniejszymi lub większymi stacjami przelotowymi. Po kilkunastu latach samodzielnego funkcjonowania Prawobrzeżny Dworzec Miejski jednak połączono z Marchijskim, z którym podzielał później wspólną historię, aż do likwidacji po wojnie włącznie. Obecnie jest to linia dwutorowa i zelektryfikowana.
[edytuj] Kolej Nadodrzańska (6#)
Linia nadodrzańska, łącząca Wrocław z Głogowem przez Ścinawę, i dalej z Zieloną Górą aż do Szczecina jako stację końcową wykorzystuje wrocławski Dworzec Główny. Oddano ją do użytku w 1874. W granicach miasta na tej linii znajdują się stacje Wrocław-Muchobór (nr 60 na mapie), Wrocław-Kuźniki (nr 61) i Wrocław-Pracze (nr 62). Linia jest dwutorowa i zelektryfikowana.
[edytuj] Kolej Sobócko - Świdnicka (7#)
Linia łącząca Wrocław przez Sobótkę ze Świdnicą ukończona została w 1898. Pociągi odprawiano z Dworca Głównego w kierunku południowo-wschodnim, a linia przed Brochowem (stacja nr 12) skręca na południe, a potem południowy zachód i zachód przez Wrocław-Wojszyce (71), Wrocław-Partynice (72) i Wrocław-Klecinę (73) wiodła dalej przez Bielany Wrocławskie, Kobierzyce (gdzie odgałęział się tor do Piławy Górnej przez Niemczę), Wierzbice Wrocławskie do Sobótki, a następnie przez Strzelce Świdnickie i Marcinowice do Świdnicy. Dziś wyłączona z ruchu pasażerskiego. Niezelektryfikowana, jednotorowa.
[edytuj] Kolej Wrocławsko - Trzebnicka (8#)
Normalnotorowa linia łącząca Wrocław z Trzebnicą, oddana do eksploatacji w 1886, obecnie wyłączona jest z eksploatacji. Obsługiwała połączenie z Dworca Nadodrze (stacja nr 51 na mapie) przez Wrocław-Psie Pole (nr 53) do Trzebnicy. Po odgałęzieniu za Psim Polem na północ dalsze przystanki tej linii na terenie Wrocławia to oznaczony na mapie numerem 80 Wrocław-Zakrzów oraz Wrocław-Pawłowice (nr 81). Linia ta na odcinku Psie Pole - Trzebnica miała długość 20 km i pokonywana była w 1944 roku, zgodnie z rozkładem, w ciągu niespełna trzech kwadransów, tj. ze średnią prędkością podróżną ponad 27 km/h i jeździło tą trasą pięć par pociągów na dobę. W 1967 pociągów było już mniej (trzy) i jeździły rozkładowo na tym odcinku w czasie od trzech kwadransów do półtorej godziny; w 1981 jeździły już tylko dwie pary pociągów. Linia niezelektryfikowana, jednotorowa.
[edytuj] Kolej Wrocławsko - Jelczańska (9#)
Uruchomiona w 1922 linia pomocnicza do Jelcza i dalej do Opola stanowiła alternatywne wobec linii zbudowanej przez Kolej Górnośląską połączenie z Górnym Śląskiem. W granicach Wrocławia przebiega przez przystanki Wrocław-Kowale (nr 90 na mapie), Wrocław-Swojczyce (nr 91) i Wrocław-Wojnów (nr 92). Obecnie linia (jednotorowa, zelektryfikowana) jest wyłączona z ruchu osobowego.
[edytuj] Wąskotorowa Kolejka Wrocławsko - Trzebnicko - Prusicka (0#)
|
Wąskotorowa Kolejka Wrocławsko - Trzebnicko - Prusicka (Breslau – Trebnitz – Prausnitzer Kleinbahn) uruchomiona została w 1899. Jej pasażerski Dworzec Miejski (tuż po wojnie nazywany "Wrocław Główny Wąskotorowy", na mapce numer 01) zlokalizowano w pobliżu Dworca Nadodrze (na mapce numer 51), na dzisiejszym Placu Staszica, przy kościele św. Bonifacego. Następną stacją był towarowy dworzec na Polance(*) (nr 02), potem pasażerski przystanek Wrocław-Karłowice (Breslau-Karlowitz, nr 03), Wrocław-Różanka (Breslau-Rosenthal, nr 04), Wrocław-Poświętne (Breslau-Lilienthal, nr 05) i znajdująca się już poza ówczesnymi granicami miasta stacja Widawa (Weide, nr 06).
Po południowej stronie Starej Odry, przy dzisiejszym Wybrzeżu Conrada Korzeniowskiego, istniało (niezaznaczone na mapie) odgałęzienie toru kolei do portu miejskiego (na wschód od linii), gdzie mieściły się towarowe bocznice przeładunkowe. Znajdująca się na północnym brzegu Odry, przy dzisiejszej ul. Na Polance stacja towarowa (numer 02) od 15 grudnia 1950, kiedy zdecydowano się zlikwidować dotychczasowy dworzec przy pl. Staszica, przejęła funkcję miejskiego dworca osobowego tej linii. Całkowita likwidacja połączenia wąskotorowego Trzebnicy z Wrocławiem (stacją Na Polance) natąpiła 27 maja 1967.
(*) ściślej: przy ulicy Na Polance; lokalizacja topograficzna terytorium "Polanka" nie jest jednoznaczna
[edytuj] Kolej Wrocławsko - Strzelińska
Korzysta z Dworca Głównego, skąd linia kieruje się na południowy wschód, a przed Brochowem odgałęzia się na południe w kierunku Strzelina. Linia uruchomiona w 1871. W granicach miasta na linii tej nie ma żadnych stacji, pierwsza znajduje się we wsi Smardzów. Linią tą przejeżdża kilkanaście par pociągów pasażerskich dziennie. Linia jest dwutorowa i zelektryfikowana.
[edytuj] Obwodnica towarowa
Pod koniec XIX wieku przeprowadzono służącą do dziś obwodnicę towarową (Güterbahnumgehung) umożliwiającą przejazd pociągów towarowych z Górnego Śląska na północ z pominięciem Dworca Głównego (na mapce jasnobrązowa, w południowej i zachodniej okolicy miasta). Obwodnica ta oddana została do użytku w roku 1896. Obecnie jest zelektryfikowana.
