Język niemiecki

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Deutsch
Obszar	Niemcy, Austria, Szwajcaria i inne
Liczba mówiących	110 milionów
Ranking	12.
Klasyfikacja genetyczna	Języki indoeuropejskie Języki germańskie Języki zachodniogermańskie **Język niemiecki
Pismo	łacińskie
Status oficjalny
Język urzędowy	Niemcy, Austria, Liechtenstein, Szwajcaria. Jeden z urzędowych w Unii Europejskiej
Regulowany przez	Międzypaństwowa Komisja Ortografii Niemieckiej, Niemcy - ministerstwa kultury krajów związkowych
Kody języka
ISO 639-1	de
ISO 639-2	deu/ger
ISO/FDIS 639-3	deu
SIL	GER
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Niemiecka wersja językowa Wikipedii W Wikisłowniku: Słownik języka niemieckiego

Język niemiecki - język z grupy zachodniej rodziny języków germańskich. Jest bardzo zróżnicowany regionalnie, i niektóre dialekty - takie jak dialekt używany w "niemieckojęzycznej" części Szwajcarii (schweizerdeutsch albo schwyzerdütsch, należący do grupy dialektów alemańskich) - są czasem klasyfikowane jako osobne języki. Najbliżej spokrewniony jest z językiem niderlandzkim, który jednak cechuje bardziej uproszczony system gramatyczny.

Dialekty języka niemieckiego (często w kontakcie z innymi językami) odegrały kluczową rolę w kształtowaniu się kilku innych języków. Przykładem jest tu wykształcony w średniowieczu język jidysz oraz język luksemburski. W XIX wieku natomiast z kilku dialektów niemieckich rozwinął się w USA język pensylwański (jeśli nie uznawać go za odmianę języka niemieckiego).

Spis treści

1 Ortografia
2 Fonetyka i fonologia vs. pisownia niemiecka
3 Gramatyka
4 Wpływ na inne języki
5 Zobacz też
6 Linki zewnętrzne

[edytuj] Ortografia

Alfabet niemiecki jest odmianą alfabetu łacińskiego i składa się z 30 liter. Oprócz 26 liter klasycznych zawiera także przegłosy ä, ö i ü (tzw. Umlaut) oraz ß (tzw. Es-Zett lub scharfes S, zob. ß). Przy braku odpowiednich czcionek muszą one być zastępowane odpowiednimi dwuznakami (ä = ae, ö = oe, ü = ue, ß = ss).

A Ä B C D E F G H I J K L M N O Ö P Q R S   T U Ü V W X Y Z
a ä b c d e f g h i j k l m n o ö p q r s ß t u ü v w x y z

Cechą charakterystyczną niemieckiej ortografii jest pisownia wszystkich rzeczowników wielką literą (występująca współcześnie ponadto jedynie w ortografii jęz. luksemburskiego).

W 1998 r. wprowadzono reformę (potem kilkakrotnie modyfikowaną) niemieckiej ortografii, która polega m.in. na wariantowym zniemczeniu pisowni niektórych wyrazów obcych, zwiększeniu liczby wyrażeń pisanych rozdzielnie oraz wielką literą, jak również zastąpieniu ß występującego po krótkiej samogłosce przez ss oraz zwiększeniu częstotliwości używania litery ä zamiast e. Nowa pisownia formalnie obowiązuje już w Niemczech i Austrii, jest jednak ignorowana przez największe wydawnictwa prasowe.

Dialekty języków zachodniogemańskich w kontynentalnej Europie

Wygląd szkolnego pisma ręcznego w języku niemieckim był ściśle uregulowany. Do 1925 r. było to pismo zwane Kurrentschrift (inaczej Spitzschrift), a w latach 1935-1941 Sütterlinschrift (inaczej Deutsche Schrift, patrz: [1]). Do dzisiaj widać te wpływy w piśmie ręcznym starszego pokolenia Niemców.

W piśmie ręcznym większość młodszych Niemców i Austriaków mechanicznie stawia poprzeczną kreskę na literze z (tak jak czasem w polskim ż) - nawet pisząc w języku dla siebie obcym (np. angielskim lub polskim). Dzięki temu łatwo rozpoznać rękopis pisany przez osobę, dla której język niemiecki jest językiem ojczystym.

[edytuj] Fonetyka i fonologia vs. pisownia niemiecka

W niemieckiej pisowni występuje wiele wieloznaków, takich jak:

ch - oznacza w niektórych przypadkach głoskę [x] (ch w polskim wyrazie chata), np. Nacht [naxt], wach [vax], a czasem miękkie [ç], zbliżone do wymowy ch w polskim wyrazie chirurg (przykłady: ich [ʔɪç] nichts [nɪçts], Nächte ['nεçtə]).
ck - oznacza głoskę [k] (występuje po krótkich samogłoskach, odpowiada "kk", co widac po dzieleniu wyrazu w tym miejscu)
sch - wymawiane jak polskie sz (oznacza głoskę [ʃ])
sp - jak polskie szp (oznacza [ʃp])
st - jak polskie szt ([ʃt]) z wyjątkiem pozycji w wygłosie - wówczas [st] (w niektórych dialektach zawsze jak szt)
tsch - wymawiane jak polskie cz (oznacza [ʧ])
tz - wymawiane jak polskie c ([ʦ]) (np. w wyrazie Katze)
ph - oznacza głoskę [f] (występuje wyłącznie w zapożyczeniach i imionach)
eu i äu - zwykle oznacza dyftong /ɔʏ/, zbliżony do polskiego oj
ei i ai - zwykle wymiawiane jako dyftong /aɪ/, zbliżony do polskiego aj

Uwaga: powyższe zbitki liter mogą czasami oznaczać oddzielne głoski, jeśli użyto ich w zapisie oddzielnych morfemów, np.: beurteilen [bə'ʔuʁtaɪlən], beinhalten [bə'ʔɪnhaltən], entzückend [εnt'ʦʏkənt], entscheiden [εnt'ʃaɪdən] itp.

ie - oznacza długą głoskę [i:], zbliżoną do polskiej
_h - wydłuża tak samo jak e w "ie" poprzednią głoskę (n.p. l.p. Schuh [ʃu:] l.m. Schuhe ['ʃu:ə]), samo h nie jest wtedy wymawiane.

Samogłoska przed wieloznakiem złożonym ze spółgłosek jest zawsze krótka.

Dwie sąsiadujące litery oznaczające tę samą spółgłoskę (np. nn, ff) i należące do jednego morfemu czyta się jako jeden dźwięk, inaczej niż w języku polskim (n.p. Sonne ['zɔnə], Schiff [ʃɪf]), występująca przed takim dwuznakiem samogłoska jest natomiast zawsze krótka.

Dwie sąsiadujące litery oznaczające tę samą samogłoskę (aa, oo lub ee) czyta się jako jeden dźwięk (jedną długą samogłoskę), inaczej niż w języku polskim (n.p. Saal [za:l], Boot [bo:t], Seele ['ze:lə]). Długa samogłoska e wymawiana jest w sposób zbliżony do polskiego ej. Natomiast samodzielne e końcowe wymawiane jest jako zredukowana samogłoska schwa. Podwójne uu występujące na przykład w wyrazie Genugtuung czyta się jednak jako dwie samogłoski ze względu na przebiegającą między nimi granicę morfemów. Z podobnych względów podwójne ii w wyrazie assoziieren w wymowie starannej oznacza dwie samogłoski: [asoʦɪ'i:ʁən]. Również podwójne ee w wyrazie beenden nie oznacza z tego powodu jednej długiej samogłoski: [bə'ʔεndən].

Końcówka -er ulega asymilacji do tzw. r zwokalizowanego (zjawisko to nie występuje jednak w niektórych wariantach języka niemieckiego).

Samodzielna litera h oznacza w nagłosie spółgłoskę [h], różną od [x]. Wymowa [h] jest zbliżona do wymowy dźwięku zapisywanego w języku angielskim jako h, np. w wyrazie his.
Istnieją trzy równoprawne warianty realizacji fonemu /r/ - [r], [ʀ] i [ʁ]
Wymowa z jak polskie c [ʦ].
Wymowa samodzielnego s - jak polskie z (np. "Sonne"), w wygłosie jak i przed spółgłoską s.
Litera c występuje poza dwuznakami jedynie w nowszych zapożyczeniach (np. "Container", "Center"), imionach (np. "Claudia") i nazwach miejscowych. Oznacza głoskę [k], rzadziej [ʦ].
Litera ß oznacza głoskę [s], w odróżnieniu od ss (również oznaczającego [s]) występuje w zapisie po samogłoskach długich.
Litera v oznacza najczęściej głoskę [f] z wyjątkiem wyrazów obcego pochodzenia, w których oznacza zazwyczaj głoskę [v], np. w wyrazie Virus ['vi:ʁus].

W języki niemieckim występują też tzw. umlauty:

Litera ä oznacza głoskę [ε] (Äste ['ʔεstə]) lub [ε:] (ta ostatnia zastępowana jest najczęściej przez [e:], np. spät [spe:t])
Litera ö oznacza głoskę [œ] (öffnen ['ʔœfnən]) lub [ø:] (mögen ['mø:gən]), czasem [ø] (Föderation [,fødεʁa'ʦɪo:n])
Litera ü oznacza głoskę [ʏ] (Flüchtling ['flʏçtlɪŋ] lub [y:] (fühlen ['fy:lən])

Spółgłoski dźwięczne ulegają ubezdźwięcznieniu w wygłosie. Spółgłoski bezdźwięczne [p], [t], [k] wymawiane są z przydechem. Istnieją też ich nieprzydechowe odpowiedniki powstałe w wyniku ubezdźwięcznienia [b], [d] i [g] w nagłosie morfemu po spółgłosce przydechowej (np. w wyrazie abgeben ['ʔap^hke:bən] głoska [g] w nagłosie morfemu -geben traci dźwięczność, lecz nie zyskuje przydechu po przydechowym [p^h] w wygłosie morfemu ab-.

Przed samogłoską akcentowaną w nagłosie morfemu występuje zwarcie krtaniowe [ʔ], nieoznaczane w piśmie.

Niemiecki samogłoski opisuje następująca tabela (na podstawie Lagenscheidts Taschenwörterbuch Deutsch):

Samogłoski podstawowe

	przednie		centralne		tylne
przymknięte	i: • y:				u:
prawie przymknięte		ɪ • ʏ		ʊ
półprzymknięte	e: • ø:				o:
średnie			ə
półotwarte	ɛ/ɛ: • œ				ɔ
prawie otwarte
otwarte	a				ɑ:

Uwaga.Jeśli podano dwa symbole rozdzielone kropką, ten który znajduje się po lewej stronie oznacza samogłoskę niezaokrągloną, a po prawej zaokrągloną. Samogłoskom długim (z wyjątkiem ɛ:) odpowiadają samogłoski półdługie.

Istnieją też dwugłoski: /aɪ/, /ɔʏ/, /aʊ/.

Uwagi:

W wymowie scenicznej dyftongi niemieckie realizowane są odpowiednio jako /ae/, /oe/ i /ao/
Samogłoska /ɛ:/ zastępowana jest zazwyczaj przez /e:/
W nielicznych wyrazach obcego pochodzenia istnieje też krótka samogłoska /ø/, np. w wyrazie Föderation [,fødεʁa'ʦɪo:n]
Samogłoski krótkie w wygłosie (z wyjątkiem ə) ulegają często wydłużeniu i wymawiane są jako półdługie, np. [o˙] w wyrazie Kino ['ki:no˙].
W nielicznych wyrazach pochodzących z języka francuskiego spotyka się też samogłoskę nosową /ã/, np. Engegement [ãgaʒ'mã:].
W mowie młodszego pokolenia obserwuje się tendencję do wymowy dyftongu [eɪ] w zapożyczeniach z języka angielskiego, np. Lady ['leɪdɪ], tradycyjnie wymawiane jako ['le:dɪ]

[edytuj] Gramatyka

Zobacz więcej w osobnym artykule: Gramatyka języka niemieckiego.

Język niemiecki zalicza się zasadniczo do typu języków fleksyjnych, przy czym odmiana rzeczownika jest stosunkowo uboga i do oznaczenia liczby i przypadka stosuje się przede wszystkim rodzajniki.

Język niemiecki ma liczbę pojedynczą z 3 rodzajami - męskim, żeńskim i nijakim, oraz liczbę mnogą bez podziału na rodzaje. Rodzaje męski i nijaki wykazują podobieństwo w odmianie, podobnie rodzaj żeński i liczba mnoga. Są 4 przypadki - mianownik, dopełniacz, celownik i biernik, przy czym najrzadziej używany jest dopełniacz (najczęściej zastępuje się go konstrukcjami z przyimkiem).

Czasowniki mają bogatszą odmianę przez osoby, liczby, czasy i strony.