Alexander Poesjkin
From Wikipedia
Alexander Sergejevitsj Poesjkin (in 't Russisch alfabet: Алекса́ндр Серге́евич Пу́шкин, uut te spreken lyk "Alyksand'r Siergejievietsj Poesjkien" 
beluuster + ?), geboorn te Moskou in Rusland ip 6 juni 1799 en gestorvn te Sint-Petersburg ip 10 februari 1837. Ie wos ne Russische schryver die algmêen bestempeld wordt as êen van de grotste Russische dichters, de voader van de Russische letterkunde en êen van de belangrykste Russ'n die ôoi bestoan ein. Poesjkins lettrkundige stiel wos een miengelienge van veraaltechniek, dramatYzerynge, romantiek en satire die de Russische (en sommigte niet-Russische) schryvers achter em fameus en lange beïnvloed eit.
Inoud |
[bewerk'n] Leevn
Poesjkin z’n name, vertoald in ‘t West-Vlams, wil zeggn: “Aleksander, Sèerzje z’n zeune, Van Kanong”. Poesjkin z’n voader stamde af van ‘n voarname adelluke famielê, mo de grotvoader van z’n moeder was Abram Petrovitsj Gannibal, ‘n vrygekochte Ethiopische (sommigte zeggen “Kammeroeneesche”) sloaf die ‘t met d' ulpe van z’n pleegvoader Peter de Grote tot anvoerder van ’t Russisch leger, engenieur en edelman schupte. Van Gannibal stamt tusschen aksjes ook de Britse famielje Mountbatten (en dus de Britse keuniginne) of.
Poesjkin schreef z’n èerste belangryk gedicht toen dat ‘n vuftien joar oed was. In 1820 verschèen z’n èerste lange gedicht Roeslan en Ljoedmiela, en ‘t was metèen ‘n groot schandaal. Poesjkin rakte nie allèen verwikkeld in letterkundige vernieuwienge mor ook in sosjale. Je steunde de èerste revolusjonair’n die Rusland wildigd’n modernizeern en liberalizeern. Je wierd èerst verban'n no Kisjinev (nu de oofdstad van Moldavië) en dornoa nor Odessa. Oemda je dor ook de revolusjonair bleeft uutang’n, en misschiens ook oemda de joenge vrouwe van de goeverneur verliefd ip hem wier, werd je dornoa verban’n no ’t oede landgoed van z’n moeder in Noord-Rusland.
Een van de redens woaroem de tsaar em nie rappe amnestie woe geev’n was dat vele van de “dekabriesten”, zo genoemd oemda ze in December 1825 in Sint-Peterburg de macht probeerstn te griep’n, bekend stoend’n as fans van Poesjkin. Bie veel van de samenzwèerders wier'n tuus gedicht’n van Poesjkin gevoend'n, mee updracht’n geschreev'n van Poesjkin zefs. Poesjkin schreef z’n mèesterwerk'n, 't tonèelstik Boris Godoenov en de roman Jevgeni Onegin ip 't landgoed va z’n moeder, mo ze zien mo vuuf joar loater gepubbliseerd. Achter ’n petiesje van andere artiestn, mocht Poesjkin in 1826 eindelijk in St. Petersburg komm’n weun'n. Je trouwdigde met z’n èwige liefde Natalja Nikolajevna Gontsjarova, wierd makkers meed ’n ander groot schryver, Nikolaj Gogol, en sturtte zich in ’t dekadente leev’n an ‘t keYzerluk of.
A Poesjkin vroeger veel affaires gead mee getrouwde wuuv'n, nu was ’t zien beurt voe zjaloers te wurr’n ip z’n vrouwe. In 1837 rakte je verwikkeld in een amoereus schandaal met de Fransman Georges d’Anthès. Hoewel de zjuuste toedracht nog assan nie zekers is, wordt nu toch mistal gedacht da d’Anthès een omo was die enkel voekusjuus deed of dat je de liefebber van Poesjkins vrouwe was.
In 't duwel dat dorip volgde, raktn beide mann'n geblesseerd. Alexander Poesjkin stierf twèe dagen loat'r. Z’n latste woord'n woarn voe z’n vrouwe: “Zorg da ze je vergeetn. Go bachtn ip 't land weun'n. Bluuf nog twèe joar rouw'n en ertrouwt tons; met een betere vint.” 't Nieuws van Poesjkin zien dood sloeg èel Rusland mee verslageneid. De keYzerlyke poliesje was zo benauwd voe rell'n en ipstand dan ze, voe 'n toeloop te vermien, Poesjkins famielje 't bevel gaavn voe de begravienge intiem in 'n klène kerke te doen. Z'n lichaam wierd, verre van elke stad, ip 't langoed van z'n moeder begraav'n. Biekans elke stad in Rusland eet 'n monument voe Poesjkin, wor dichters up en af Poesjkins of under eige verz'n kommn deklameern, en zangers under versie van 'n Poesjkin gedicht zieng'n. Er zien Poesjkin muzejums in oender mèer Moskou (z'n geboorteüus an de Arbat), in St. Petersburg, in Odessa, Boldino en Nizjni-Novgorod.
[bewerk'n] Z'n Werk'n
- Vriedom (1817) (gedicht)
- Voe Tsjajadajev (1818) (gedicht)
- Roeslan en Ljoedmila (1820) (gedicht)
- De Gevangene van de Kaukasus (1822) (gedicht)
- De Fonting van Bachtsjisaraj (1824) (gedicht)
- Zjipsies (1827) (veraal in verz'n)
- De Moor van Peter de Grote (1827) (over z'n overgrotvoader - nie illegaans afgewerkt)
- Poltava (1829)
- Klèene tragedies (oender andere "De Gast van stèen", "De vrekkige Ridder", "Mozart en Salieri" en "Een Fèest gedeurnde de Pest") (1830)
- De Dichter en de Massa (1830)
- De vertellienge van de Priester en z'n Werkman Balda (1830) (gedicht)
- Boris Godoenov (1825-1831) (tonèelstik)
- Postume Veraal'n van Ivan Petrovitsj Belkin (1831) (proza)
- De vertellienge van Tsaar Saltan (1831) (gedicht)
- Jevgeni Onegin (1825-1832) (roman in verz'n)
- De Broenz'n Ruter (1833) (gedicht)
- Dame van Piekes (1833)(roman)
- De vertellienge van de dooie Prinsesse en de zeev'n Ridders (1833) (roman in verz'n)
- De vertellienge van 'n Ane van Goed (1834)
- De vertellienge van de Vischer en de Vis (1835)
- De Geschiedenisse va Poegatsjovs Ipstand (1834) (proza)
- 't Kapietingsdochtertsje (1836) (iestoriesche roman)
Achter z'n dood:
- Doebrovski (1832-1833, gepubbliseerd 1841) (roman)
Het "Geèeme Dagboek" dat 'n Amerikaansche fierma uut Minneapolis uutgaf roend 1988, is 'n vervalsienge, en nie van Poesjkin geschreev'n.
[bewerk'n] De invloed van z'n werk
Alexander Poesjkin had vieja z'n impakt ip Gogol en Fjodor Dostojevski, mor ook ip den Amerikoan Henry James, een grote indirekten invloed ip Stijn Streuvels.
Mo Poesjkins invloed is ook styf sterk gewist buutn de letterkunde: z'n vertellienge over Mozart and Salieri was de inspirasje voe Peter Shaffers film Amadeus.
Zovele werk'n van Poesjkin zien ip muziek gezet, da 'n lieste van werk'n die 't nie woarn, kurter zoe zien. Roeslan en Ljoedmila van Michail Glinka, Jevgeni Onegin en Dame van Piekes van Pjotr Tsjaikovski, Boris Godoenov van Modest Moessorgski, 't Kapietingsdochtertsje (en 'n poar andere) van César Cui, Doebrovski van Eduard Nápravník, en tons vergeetn we nog een èele boel ballettn en kantates, en nateurlyk liedjes die zefs nu nog ip de tekst van Poesjkin geschreev'n worr'n (oender andere 't beruchte "'k Zag je gerne/ Ya vas lyubil").
Na de revoluusje van 1917 wierd Poesjkin deur de bolsjevieken as "èen van uus" beschouwd, de keYzerlyke rezidensje Tsarskoje Selo is zo in "Poesjkin" erdopt. Poesjkin noemde z’n makkers bie de Dekabriestn “tovariesjtsj”. Da woord wierd later gebruukt as vertoalienge voe “kammeroad”, de normoale ansprekienge oender de Sovjet-Unie. Voe Poesjkin wierd ’t woord mèest deur markkramers gebruukt, en betekendigde ‘t “kollega”.
[bewerk'n] Veurbeeld
-
-
- ‘k Zag je gerne, mee ’n liefde die
-
-
-
- Misschiens nie illegaans is uutgeblust
-
-
-
- Joe nog langer zèer doen wil ik nie
-
-
-
- Ziet dus mo nie langer oengerust
-
-
-
- 'k Zag je gerne, echt woord'nloos
-
-
-
- Beschamd, zjaloers en opeloos
-
-
-
- 'k Zag je gerne, zo teder, en zo zacht
-
-
-
- 'k Bid God dat'm je nog zo’n liefde bracht...
-
-
-
-
-
-
- (van 't Russisch: Я вас любил)
-
-
-
-
[bewerk'n] Stom toeval?
- Volgens de Juliaanse kalender (toen nog van kracht in Rusland) stierf Poesjkin ip 29 januari 1837 – veel'n en al upgemerkt dat 1 (januari!), 3 en 7 een styf belangryke rolle speel'n in zien roman “Dame van Piekes”
- Lik dat je van een Fransman gedood wierd, is ’t wel bizoender da Poesjkins lapname up schole “de Fransman” was.
- Eèn van de plagers up 't schole was Wilhelm Küchelbecker, die loater ook dichter (en dekabriest) wierd en doe Poesjkin terug gekuld wierd in 'n gedicht over die studentejoar'n. Malgree alles, schreef Küchelbecker 'n gedicht voe de begrafenisse van Poesjkin (een zogenamde elegie), en dat is ook zien bekendste werk.
[bewerk'n] Externe Verwiezieng'n
- Finale sèene van "Jevgeni Onegin" van Pjotr Tsjaikovski, mee de stem'n van Nuccia Focile en Dimitri Chvorostovski. Mee Fransche oendertietels.
- Stiksje uut tonèelstik "Dame van Piekes". Herman kriegt nachtelyk bezoek van 't wuuf dat 'm zjuust vermoord et. "Oed wuuf, stopt domee!" Russisch.
