Wikipedia:SV V1.1b

From Wikipedia

Deze pagina is, aangezien deze ook bedoeld is voor niet-West-Vlamingen, uitzonderlijk in het Nederlands geschreven.

[bewerk'n] Inleiding

Klik hier voor een samenvatting van het SV 1.1b.

Dit is het resultaat van de ervaring en evolutie van de Wikipedia schrijvers. We weten dat niet elke West-Vlaming zich 100% zal vinden in deze regels, gezien de regionale verschillen, maar dit is dusver het best denkbare compromis. We zouden het dan ook heel sterk appreciëren als je op jouw pagina's deze spelling als leidraad gebruikt. Kijk zeker ook es naar de regels inzake spelling op de West-Vlaamse Wikipedia.

[bewerk'n] Standaardvlaams

Het West-Vlaams is geen eenheidstaal maar wel een dialectgeschakeerd taalcontinuüm. De bedoeling van het Standaardvlaams, kortweg SV, is een compromis te zijn over de spelling van de verschillende typisch West-Vlaamse klanken over de streekvarianten heen om zodoende de uniforme schrijftaal te worden voor West-Vlaams schrijvende auteurs. Die uniforme schrijftaal is nodig. Ze is nodig enerzijds opdat onze West-Vlaamse teksten voldoende ernstig zouden worden genomen en anderzijds om een referentie te worden voor alle West-Vlamingen die zich schriftelijk in hun eigen taal wensen uit te drukken.

Dit voorstel behandelt uitsluitend de spelling van het West-Vlaams en doet geen uitspraken die betrekking hebben op de verschillen qua woordenschat en qua vorm zoals vervoegingen, meervoudsvorming en verkleinwoorden. Zie ons Taalportaal voor artikels over West-Vlaamse woordenschat, grammatica en woordenlijsten.

Het SV is geen resultaat van een academische studie. Het werd ontwikkeld op basis van de vele voorstellen van de auteurs van deze West-Vlaamse Wikipedia die allen een opmerkelijk scherp ontwikkeld taalgevoel hebben. Hierdoor zouden de regels voor elke West-Vlaming gemakkelijk herkenbaar en toepasbaar moeten zijn.

De afspraken zijn ondergebracht in drie regelgroepen:

afspraken die de verhouding met het AN regelen
afspraken over de spelling van streekonafhankelijke West-Vlaamse klanken
afspraken over de spelling van streekafhankelijke West-Vlaams klanken

Dit Standaardvlaams is nog jong en wil verder groeien. Gebruik de discuusjepagina voor al uw reacties.

[bewerk'n] Toepassing SV

Alle auteurs op deze Wikipedia worden verzocht de hier vermelde regels zoveel mogelijk op hun pagina's toe te passen voor zover die geen streektaal-template bevatten (zoals in Brugge bijvoorbeeld). Maar zelfs op de streektaaleigen pagina's is het aan te bevelen met de SV-regels rekening te houden.

Gebruikte afkortingen:

WV = West-Vlams: de verzameling van de gesproken dialecten in het West-Vlaamse taalgebied

SV = Standaardvlaams: de hier beschreven schrijftaal (spelling) voor alle West-Vlamingen

AN = Algemeen Nederlands: de officiële spreek- en schrijftaal voor alle Nederlandstaligen

[bewerk'n] Historiek Spelling

De eerste spelregels, april 2006
SV V1.0 met aparte discuusjepagina
SV V1.1, september 2006
SV V1.1a, maart 2007
SV V1.1b = deze pagina, april 2007

De historiek is belangrijk om te begrijpen waarom wij tot de huidige spelling gekomen zijn.

[bewerk'n] Wijzigingen t.o.v. SV V1.1a

Glottisslag wordt niet meer gespeld (voortaan: kykn)
SV-y: niet van toepassing op achtervoegsel -lik (voortaan: persoonlik)
Finale -en: nieuwe spelling voor woorden met grondvorm eindigend op -n (voortaan: binn)
SV-ei: regel algemener gespecificeerd

[bewerk'n] Regelgroep 1 - Verhoudingen met AN

[bewerk'n] Toepassing AN-regels

Dit SV-voorstel is geen volledige grammatica van a tot z. Enkel de afwijkingen en probleemgevallen t.o.v. het AN passeren de revue. Het AN is van toepassing op alles wat niet in het SV wordt beschreven zoals

vervoeging van werkwoorden en de d/t-regel
open & gesloten lettergrepen
uitspraak van de meeste medeklinkers
hoofdlettergebruik
schrijfwijze van afkortingen en vreemde woorden

Over deze onderwerpen zul je in het SV niets terugvinden. Bijgevolg volgen we dan het AN.

Motivatie: wij zijn allemaal Nederlandstaligen, en elke Nederlandstalige die hier langskomt zal onze teksten in de eerste plaats volgens de AN-regels trachten te lezen. Volg dus zoveel mogelijk de spellingsregels van het AN. Doe dit ook bij leenwoorden^[1]. Schrijf dus computer, New York, Windows 98, website, shampoo, yoghurt en niet een of andere fonetisch gespelde variant. Elke lezer zal die vreemde woorden meteen herkennen en correct uitspreken.

[bewerk'n] Algemene Spellingsregel

Veel West-Vlaamse woorden zijn etymologisch^[2] verwant met hun AN-tegenhangers maar bevatten een of meerdere klanken die afwijken van hun Nederlandse variant. De algemene regel is dat we in het SV de West-Vlaamse uitspraak volgen.

SV: meur (muur), veugel (vogel), peird (paard)
SV: joenk (jong), puppe (pop), rienk (ring)

Dit is de algemene regel. De meer specifieke regels die nu volgen, krijgen voorrang.

[bewerk'n] Eigennamen

Worden wel op z'n West-Vlaams geschreven: geografische namen, geschiedkundige periodes en gebeurtenissen.

SV: Olland, Iengeland, Aspengouw, de Roonberg (de Rodenberg)
SV: de Verlichtienge

Worden niet verwestvlaamst: persoonsnamen, merknamen.

SV: Johan Vande Lanotte, Julius Caesar, Karel de Stoute, Stijn Streuvel, Vauban
SV: Honda, Hommelbier

[bewerk'n] Artikelnamen in Wikipedia

Als de titel van een artikel in Wikipedia een eigennaam is, volgt men de officiële normale spelling.

[bewerk'n] Regelgroep 2 - Streekonafhankelijk West-Vlaams

[bewerk'n] Finale -en

De doffe e voor de eind-n wordt in het West-Vlaams nooit uitgesproken.
In het SV schrijven we die dus niet.

SV: moakn (maken), oudn (houden), vichtn (vechten), vindn (vinden), volgn (volgen), werkn (werken), ziengn (zingen)
SV: beestn (dieren), noamn (namen), ondn (honden), puppn (poppen), rebbn (ribben), soortn (soorten), tydn (tijden)

Let op:

Door het wegvallen van de doffe e wordt de vorige lettergreep gesloten^[3].
Om foutieve uitspraak te vermijden, wordt een lange klinker in de vorige lettergreep er dubbel geschreven.

SV: bluuvn (blijven), eetn (eten), geneezn (genezen), loopn (lopen)

Een eventuele dubbele medeklinker blijft dubbel.

SV: mussche (mus), puppn (poppen), sperrn (sparren), tusschn (tussen)
SV: kommn (komen), leggn (leggen), visschn (vissen), zeggn (zeggen)

Als de grondvorm^[4] eindigt op -n dan is deze regel ook van toepassing. Een woord kan evenwel nooit eindigen op meer dan twee n'en.

SV: weunn (wonen), leenn (lenen)
SV: binn (binnen), kunn (kunnen), winn (winnen), gewonn (gewonnen)

[bewerk'n] AN-aa

Schrijf oa waar het AN een lange aa heeft.

Uitspraak:

als oa geen tweeklank is dan komt de uitspraak overeen met de o in kop maar dan lang uitgesproken
als oa een diftong^[5] is dan wordt die kort uitgesproken (mwot ↔ moat, vwodder ↔ voader).

SV: nen broavn oane (een brave haan), e roare toale (een rare taal)

[bewerk'n] AN-ei

De AN-ei in woorden als klein, geit spellen we als e (indien open^[6]) of ee (indien gesloten^[3]).

SV: e klene gete (een kleine geit), nen oudn eek (een oude eik)

Zie ook diftongering van ee.

[bewerk'n] AN-g, AN-ch

In het West-Vlaams worden AN-g en AN-ch consequent als h uitgesproken.
Het SV behoudt evenwel de AN-spelling.

SV: M'ein genoeg gelachn, me goan nu serieus zyn.
SV: Brugge, Gilwe (Geluwe), vichtig (vijftig), kluchtig

[bewerk'n] Initiële AN-h

In het West-Vlaams wordt de initiële h nooit uitgesproken.
Het SV volgt deze West-Vlaamse uitspraak.

SV: oane (haan), elegansn (helegans)
SV: 't Euvelland (Heuvelland), Ooglee (Hooglede), 't Oge ('t Hoge, wijk in Kortrijk)

[bewerk'n] Finale AN-ing

De AN-ing uitgang wordt in het SV altijd -ieng of -ienk.

SV: koppelienge (koppeling), verbeterienge (verbetering)
SV: keunienk (koning), rienk (ring)

[bewerk'n] Regelgroep 3 - Streekafhankelijk West-Vlaams

[bewerk'n] SV-y

Schrijf y waar het AN een ij heeft.

SV: Myn lief es e schryfster uut Kortryk.       Mijn lief is een schrijfster uit Kortrijk.
SV: Zy es by my.                                Zij is bij mij.
SV: 't Zyn de myne.                             't Zijn de mijne.
SV: Dat es van olle tydn.                       Dat is van alle tijden.

SV: Yzer, Vrankryk                              Ijzer, Frankrijk
SV: gy, zy, wyder, gyder, zyder                 gij (2 ev.), zij (3 ev. vr.), wij, jullie, zij (3 mv.)
SV: lyf, lyk, e ryke, wyd, wyk, zwyn            lijf, lijk (bet. dood lichaam), een rijke (v.), wijd, wijk, zwijn
SV: kryschn, kykn, smytn, twyfeln, vryen        wenen (krijsen), kijken, smijten, twijfelen, vrijen
SV: brouwery, tovenoary, vry, vryery            brouwerij, tovenarij, vrij, vrijerij

Krijgen ook een y:

SV: Yper, Yzegem, klyte                         Ieper, Izegem, klei

Enkele vervoegingen:

SV: bevryde abdyen, ne vryen vint               bevrijde abdijen, een vrije man
SV: krygn, ik kryge, gy krygt, gekreegn         krygen, ik krijg, jij krijgt, gekregen
SV: snyen, ik sny, gy snydt, gesneedn           snijden, ik snijd, jij snijdt, gesneden

Uitzondering 1: suffix -lik

SV: lik, lelik, tydelik, zudelik, joarliks      lijk (bet. zoals), lelijk, tijdelijk, zuidelijk, jaarlijks
SV: persoonlik, persoonlikker, persoonlikst     persoonlijk, persoonlijker, persoonlijkst

Uitzondering 2:

SV: bie                                         bij (het beestje)

[bewerk'n] SV-ei

Schrijf ei voor de klank die je hoort in de regionale versies van AN paard, gaarne, staart, wereld (peird, pèrd, peerd, pèèrd, ...).
Die 'ei' is in deze context geen tweeklank.

SV: Ik ei da peird geirne.      (Ik heb dat paard graag.)
SV: Stop ne kêe mei bleitn.     (Hou nu es op met wenen.)

In een aantal woorden stelt de ei wel degelijk een tweeklank voor.

SV: eiers (eieren), eigenlik (eigenlijk), gezeid (gezegd)

[bewerk'n] AN-o

We schrijven o (en volgen het AN) voor de typisch streekafhankelijke klank die je hoort in het WV voor grond, mond.
Uitspraak: ergens tussen AN-oo en AN-oe.

SV: Die jonge blonde eurn ond ligt up de grond.

[bewerk'n] AN-ou

We schrijven ou (en volgen het AN) voor de typische West-Vlaamse uitspraak voor de AN-ou in hout, zout.
Uitspraak: ergens tussen AN-oe en AN-oo.

SV: out, zout, koud, goud

[bewerk'n] AN-ui

Schrijf u (indien open^[6]) of uu (indien gesloten^[3]) voor de klinker die je hoort in het West-Vlaams voor buiten, muis.
Uitspraak: ergens tussen AN-uu en AN-eu.

SV: Myn wuuf bluuft in eur uzeke, ze goat de computer gebruukn.
AN: Mijn vrouw blijft in haar huisje, ze gaat de computer gebruiken.

SV: Buutn loopn d'r vuuf brune muuzn.
AN: Buiten lopen er vijf bruine muizen.

[bewerk'n] SV-sch

We schrijven sch voor de AN-sch-combinatie ongeacht haar plaats binnen het woord.
De uitspraak is sterk streekafhankelijk: sj, sk, sjk, sch, sjch, s, s' (s met glottisslag).

SV: verschil, geschiedenisse
SV: Die schone gastn droagn lelikke schoen.     Die knappe gasten dragen lelijke schoenen.

Bij bepaalde afleidingen (meervoudsvorm en bijvoeglijk naamwoord) krijgen sommige West-Vlaamse woorden het sch-achtervoegsel dat we tot 1954 ook in het Nederlands aantroffen. Ook hier schrijven we die klank als sch.
De uitspraak is eveneens sterk streekafhankelijk (en verschilt soms van de eerder vermelde sch) : sj, sk, sjk, sch, s, s' (s met glottisslag).

SV: minschn, visschn, musschn                      mensen, vissen, mussen
SV: ne joarlikschn stoet                           een jaarlijkse stoet
SV: Vlamsche, Spoansche, Iengelsche, Fransche, Duutsche

In hun grondvorm (zelfstandig naamwoord enkelvoud) valt dit achtervoegsel achterwege bij mannelijke en onzijdige woorden. Bij vrouwelijke woorden blijft de sch wel behouden.

SV (m) : mins, vis                                    mens, vis
SV (v) : e mussche, e Vlamsche, e Spoansche           een mus, een Vlaamse [vrouw], een Spaanse [vrouw]
SV (o) : Vlams, Spoans, Iengels, Frans, Duuts         (het) Vlaams, Spaans, Engels, Frans, Duits

[bewerk'n] Finale -tie

We schrijven -tie (en volgen het AN) in woorden zoals informatie, politie.
Uitspraak: sie, se, sje...

SV: informoatie, politie           (informatie, politie)

[bewerk'n] Diftongering ee

Schrijf ê (indien open^[6]) of êe (indien gesloten^[3]) wanneer de lange ee een diftong^[5] is.
Uitspraak: jee.

SV: Rênienge, Vormezêle, êne, ênige, gêne, verênigd, klêne, zêver, ollêne (alleen), bête (biet), êlegansn (helemaal)
SV: klêen, dêelgemêente, gerêed, mêer (meer), êen, zêe, wêe (weide)
SV: Den êestn kêe est vrêe de moeite.

Wie geen tweeklank hoort, schrijft die niet.

SV: Renienge, Vormezele, ene, enige, gene, verenigd, klene, zever, ollene (alleen), bete (biet), elegansn (helemaal)
SV: kleen, deelgemeente, gereed, meer (meer), een, zee, wee (weide)
SV: Den eestn kee est vree de moeite.

De diftongering heeft tot gevolg dat de ee-klank kort wordt uitgesproken: kleen ↔ kljin, meer ↔ mjir .

[bewerk'n] Diftongering oo

Schrijf ô (indien open^[6]) of ôo (indien gesloten^[3]) wanneer je in de West-Vlaamse oo een tweeklank hoort.
Uitspraak: woo.

SV: grôte, schône, ôge (oog/hoge), tôpe (samen), kôlemarsjang (kolenhandelaar), zô, vô (voor)
SV: grôot, ôok, ôofd (hoofd), rôod, lôopn (lopen), gebôorn (geboren)
SV: De môordenoare es uutendelik ter dôod verôordêeld.

Wie die niet hoort, schrijft die niet.

SV: grote, schone, oge (oog/hoge), tope (samen), kolemarsjang (kolenhandelaar), zo, vo (voor)
SV: groot, ook, oofd (hoofd), rood, loopn (lopen), geboorn (geboren)
SV: De moordenoare es uutendelik ter dood veroordeeld.

De diftongering heeft tot gevolg dat de oo-klank kort wordt uitgesproken: vorig ↔ vworrig, ook ↔ wok.

[bewerk'n] Diftongering oa

Schrijf ôa wanneer je in de West-Vlaamse oa een tweeklank hoort.
Uitspraak: wa.

SV: môatn (maten, vrienden)

Wie die niet hoort, schrijft die niet.

SV: moatn

De diftongering heeft tot gevolg dat de oa-klank kort wordt uitgesproken: moatn ↔ mwottn.

[bewerk'n] Afkappingen

Afgekapte woorden mogen zowel los geschreven worden maar mogen ook aan het vorige of volgende woord worden gekleefd. Als je ze zelfstandig schrijft, plaats dan een apostrof op de plaats waar de verdwenen karakters stonden.

SV: Es 'n in 'n of?                      SV: Esn in nof?                AN: Is hij in de tuin?
SV: 'k En peinze 't nie.                 SV: Ken peinzet nie.           AN: Ik denk van niet.
SV: 's Noens wos 'n ier pertank.         SV: Snoens wosn ier pertank.   AN: Hij was nochtans deze middag hier.
SV: Ja 'k en doe, 'k goa na 't Oge.      SV: Jakkendoe, kgoa na Toge.   AN: Toch wel, ik na naar het Hoge.

[bewerk'n] Tekstfragmenten in SV

In de taalkunde worden vaak bijbelfragmenten gekozen om talen te illustreren of onderling te vergelijken. Dit zijn teksten met een gangbare woordenschat die iedereen wel vlug herkent.

[bewerk'n] Tekst 1 (Lc 15, 11-20)

[11] En je [Jezus] begoste te vertelln: D'r wos entwiene die twee zeuns adde. [12] De joengstn van die twee zei tot zyn voader: "Voader, gif my myn deel da my toekomt." En je verdeelde ol dat'n ad tusschn zyn zeuns. [13] Nie lange doarachter zette den joengstn zeune an mei ol zyn bezittiengn en je gienk na e ver land, wo dat'n 't ol verbuuschde in e wild leevn. [14] Oet'n 't ol verdoan ad, wos d'r ne grootn oengersnood in da land en je begoste tekort te kommn. [15] Je zochte werk by d'inweuners van da land, en ze zondn em 't land up om vo de zwyns te goan zorgn. [16] J'a geirne de schelln willn upeetn die de zwyns kreegn, moa niemand gof em entwodde. [17] Ton begostn em t'overpeinzn en je zei: "'t Werkvolk van myn voader eit eetn over, en ik vergoa ier van den oenger. [18] 'k Goa were keern na myn voader en 'k goa teegn em zeggn: Voader, 'k ei misdoane teegn den emel en teegn joe; [19] 'k benne 't nie weird da je gy my nog joenen zeune noemt, doe mei my tselste lik mei joe werkvolk. [20] Ton keerdn zere were na zyn voader. Zyn voader zag em ol van verre ofkommn. Je kreeg compasje en je liep d'r na toe, je vloog rond zyn nekke en gof em ne pieper.

(Origineel fragment overgenomen uit http://www.denieuwebijbelvertaling.be.)

[bewerk'n] Tekst 2 (Joh 20, 11-18)

[11] Maria stond by 't graf te kryschn. Ze krees en ze boog eur voorover na da graf, [12] en ze zog doa twee iengeln in witte kleers zittn, 'n eerstn by 't oofd en 'n andern by de voet'n, up de plekke woa dat 't lyk van Jezus a geleegn. [13] 'Voewuk krys je gy?' vroegn z'an eur. Zy zei: 'Z'ein myn Ere weggenoomn en 'k wete nie na woa dan z'em gebrocht ein. [14] Achter da ze da gezeid ad, keerde z'eur omme en ze zog Jezus stoan, moa zy wiste nie dat em wos die doa stond. [15] 'Voewuk krys je gy?' vroeg Jezus an eur. 'Wie zoek je gy?' Maria peinsde dat novenier wos en ze zei: 'Oe je gy em eit weggenoomn, zeg my toen woa da j'em geleid eit, toen keune 'k em goan oaln.' [16] Jezus zei teegn eur: 'Maria!' Ze keerde eur omme en zei: 'Rabboeni!' (Wuk da wil zeggn 'meester'.) [17] 'Pak my nie vaste,' zei Jezus. 'Ik benne nog nie upgesteegn na de Voader. Lop na myn broers en zusters en zeg teegn under da'k omoge goa na myn Voader, die ook junder Voader es, na mynen God, die ook junder God es.' [18] Maria uut Magdala gienk noa de leerliengn en zei teegn under: 'k Ei den Ere geziene!' En ze vertelde olles wuk dat 'n em teegn eur a gezei.