Li dierin des catîs (roman)
Èn årtike di Wikipedia.
Li dierin des catîs (Li dêrin dès catîs), c' est on roman sicrît pa Lucien Somme ey eplaidî e 2003 dins l' coleccion d' romans Somme-Denis.
Li roman lu-minme fwait 123 pådjes, et gn a co 20 pådjes di motlî d’ rawete.
Ådvins |
[candjî] Racourti
Les catîs, c’ esteut les pôves di Nameur k’ alént al Catreye, dj’ o bén l’ Ospice Sint Djîle, ki c’ est asteure li pårlumint walon. Li mwaisse persounaedje, Monsieu Gadot, î a dvou moussî pask’ i n’ pleut pus viker tot seu. Il a-st adon louwé s’ måjhone po on ptit pris a s’ fi Djhan. Pocwé l’ louwer? Pask’ il a ene feye, Catrene, k’ a peté å diale e l’ Amerike li londmwin ki s’ mame a morou, la ddja ene sinte hapêye.
Li live mostere, come s’ on î sereut podbon, li monde des ospices, et les sôres di djins k’ on-z î rescontere: li grandiveus mwaisse di scole, li viye comere ki cwirt docô après des galants; li directresse, foirt amiståve, et ki schoûte ses pinsionaires, li vijhene da Monsieu Gadot k’ arive pus tård, et ki dvént ene binamêye kipagneye po nosse catî.
[candjî] Plaçaedje dins li spåce et dins l’ tins.
Avou les noveles del tévé, on voet bén k’ on-z est podbon e 2001, ca on cåze des bombårdumints amerikins so l’ Afganistan (p. 43).
Li sinne si passe podbon a Nameur, a l’ ospice k’ a stî fwait å tchestea d’ Åscampe po lodjî les menirs ki s’ avént discwårlé. Toenne Gadot, lu, dmoréve a Florefe. Cwand i prind l’ busse u l’ trin, i va vey des sacwès dins l’ payis d’ Nameur; a Dinant, metans. Cwand s’ vijhene si fwait operer, ele mousse a l’ ospitå a Boudje, ki c’ est la ki Monsieu Gadot si rtrove eto al fén do live.
[candjî] Manaedjmint do suspinse.
Tot l’ live, Monsieu Gadot s’ agrance di rvey si feye k’ a stepé evoye. Come dins Ch@rlote.com, el ritrovrè å coron do live, po adjinçner ene bele fén. Fåt dire kel Lucyin Somme, c’ est on grand rafiyant des happy-end.
[candjî] Cåzaedje des noveatés tecnolojikes
Come dins tote li coleccion Somme-Denis, li scrijheu saye do djåzer del veye d’ ådjourdu avou des mots pår walons.
Insi:
- Li rovyince d' Alzemer (p. 84 et p. 97).
- Li drapea, rôlant baston avou l’ baster après (p. 116).
- Les pårkignes dizotrins (p. 97-98).
- Les monte-et-dschinde.
[candjî] Tuzêyes do scrijheu.
Gn a tenawete ene refleccion do scrijheu ki s’ vént stitchî dins l’ racontaedje :
- Filozofaedje so les fotos (p. 44-45).
- Cwè çki c’ est å djusse k’ ene foto? Ene måjhone, on payizaedje, ene djin, des soçons… k' on s' rapele voltî d' leye, di lu, di zels ? Nonna ! C' est en tådje dins nosse coureye di tos les djoûs. On låtchaedje ki n' deure k' ene piceye, et ki n' våt k' po tot çki s' a passé dvant… po tot çki s' a passé djusse après.
- Des fotos? Des saetchs ås vizreyes k' on-z a la leyî padrî èn ouxh, et k' on vént tenawete siplossî cwand i shonne k' ele nos pôrént renairi.
- Sol lingaedje walon (p.111).
- Bén… ene maladeye di cmere, da. Li docteur aveut sintou ene pitite dureur so si stoumak. Ça fwait k' elle î a dvou passer.
- I tuzéve, li Toenne. I tuzéve å bea lingaedje walon ki mete tofer des wants po vos conter des afwaires k' i gn a. On lingaedje ki vs sårè aprinde tot çki vos dvoz sawè. Mins ki vos l' dirè sins po ça vos raetchî e plin vizaedje.
- On lingaedje ki n' cåze måy k' avou des belès imådjes, dijhoz m' k' i n' pout nén mori, don !
[candjî] Dinêyes istorikes.
On-z aprin l' adire k' i gn aveut dvinltins inte les pôves del Catreye et les pôves k' avént furlé leus cwårs a nonsyince et ki s' ritrovént å tchestea d' Åscampe, basti pa Madame Brunelle.
C' est po çoula kel Toenne Gadot, ki n' esteut k' èn ovrî, si prind pol dierin des catîs, dabôrd kel Mwaisse Pirmé, c' est on "monsieu" do tchestea d' Ascampe. Did la li tite do live.
[candjî] Li walon dins "Li dierin des catîs".
[candjî] Lingaedje des persounaedjes.
Come dins l' rîlêyes di romans Somme-Denis, les djins djåznut tertos walon, çou ki n' pôreut ddja pus esse podbon dins les ospices e 2001.
Al fén, l' ome amerikin del Catrene a aprin sacwants mots e walon, mins les dit avou èn accint, ki Lucyin note insi :
- Tchî faut waî fautî (dji vos voe voltî).
[candjî] Uzaedje do francès.
Lucyin Somme ni ratoûne nén médecins sans Frontières.
Toenne, al bibioteke, lét des lives e francès, et l' tite dimeure francès : Paupérisme et bienfaisance à Namur au 19e siècle.
Po fé l' grandiveus, li Toenne låtche, on côp, ene fråze e francès å mwaisse di scole Pîrmé :
- Le sieur Pirmé va bien ?.
[candjî] Noûmots
- monte-et-dschinde.
- drapea (d' ospitå).
[candjî] Nos des djins
Tos les nos et les ptits nos les djins sont walons. Minme les nos flaminds sont rwalonijhîs :
- Bowinse (dandjreus po Bauwens).
