Teyåte lidjwès (operås)
Èn årtike di Wikipedia.
Li teyåte lidjwès, c’ est l' no metou po cwate operås e walon sicrîts e 1756-1757 dins les sålons da Simon de Harlez, a Lidje.
Li "Voyaedje a Tchôfontinne" a stî scrît eshonne pa de Cartier, de Harlez, Vivario et Fabry. Les ôtes pîces ont stî toirtcheyes pa on scrijheu a lu tot seu.
Totes les muzikes ont stî compôzêyes pa Jean-Noël Hamal.
I ourît eplaidîs et replaidîs, å cmince, cåzu tos ls ans dins les årmonaks e walon.
Come Simon de Harlez aveut ene bele plaece dins l' Estat, et k' les pîces fourît djouwêyes dins on bastimint oficir, on pout avancî ki c' est l' prumî mostraedje d' ene politike linwistike eneviè l' walon.
[candjî] Les cwate pîces do teyåte lidjwès
Li prumire des pîces, c’ est "li voyaedje di Tchôfontinne" (Voeche di Chôfontaine, Li Voëgge di Chôfontaine), djouwêye divant les djins pol prumî côp li 25 di djanvî 1757.
Li deujhinme, c' est "li Lidjwès egadjî" (Li Ligeoi egagy, Li Lîgeois ègagi). Elle a stî scrîte pa Jacques-Joseph Fabry. Ele fourit djouwêye pol prumî côp li 14 d' avri 1757.
Li troejhinme pîce, "li fiesse di Xhoutsiplou (Li fiess di Hoûte-si-Ploû, Li fièsse di Hoûte-Si-Ploû) fourit djouwêye pol prumî côp li 8 di decimbe 1757. Elle a stî scrîte pa Vivario.
Li cwatrinme et l’ pus bele pîce, c’ est "les Ipocondes (Les Ypoconte) da Simon de Harlez.
[candjî] Eplaidaedjes et rlomêye
Do tins del Principåté, et do Redjime francès, les 4 mwaissès pîces do "teyåte lidjwès" fourît rimprimêyes soeye-t i totes seules, soeye-t i dins l' årmonak lidjwès. Elle estît eto vindowes a Lidje, amon Lemarié (livreye). Gn a yeu, pol moens, des edicions e 1757, 1758, 1768, 1783, 1784, 1785, 1787 (an VIII), 1810.
On lzès rimprime co do tins de Holandès (1827) et å cminçmint del dislaxheye Beldjike (1845, 1847).
Les cwate pîces fourît ricoridjeyes pa François Bailleux (ki riscrît metans Les Ypoconte e Les Hypocondes). Elle estît replaideyes a l’ Imprimreye J-G Carmanne a Lidje e 1854, avou èn adrovaedje istorike da Ulysse Capitaine, on corwaitaedje d’ on prof flamind di l’ Univiersité d’ Gand, J. Stecher, et troes graveures da J. Heldig. Ciste edicion la a-st eto ene cénkinme pîce, "li Målignant, da François Matthieu Henault.
Les cwate pîces metnut en sinne des ptitès djins avou leus dfåts. Sacwants rvazîs des pîces divnît des spots.
Li teyåte lidjwès fourit todi dpus djouwé e 19inme sieke, et disk’ e 1850 po les grandès fiesses.
Li rexhowe do live da Bailleux e 1854 a stombyî les waloneus di Lidje a s’ rashonner po-z a monter li SLLW.
