Äquator
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
 |
Dialäkt: Markgräflerisch (Ebringe) |
Dr Äquator (lat. "Gliichmacher") isch derjenig Grosschreis vu ere Chugle oder eme Himmelskörper, wo vu beide Pole gliich witt ewegg isch. Es isch dr einzig Breitechreis, wo glichzittig e Grosschreis isch, also die chürzist Verbindig zwische allene sine Punkte darstellt. Ihm isch die geographisch Breiti 0° zuegordnet.
[ändere] Erdäquator
Dr Äquator vu dr Erde, Durmesser 12756 km, Umfang 40076 km, durquert Afrika, d'Maledive un dr Indisch Ozean, Indonesie, s'zentralpazifisch Mikronesie sowie Südamerika. Er trennt debi d' Nord- vu dr Südhalbchugle. Dr Middelpunkt vum Äquatorchreis fallt mit em vu dr Chugle zämme. Wäge dr liichte periodische Bewegige vu dr Erdax cha dr momentan Äquator ame Ort bis zue circa 10 Meter vum middlere Äquator entfernt si.
Dr Äquator durquert elf Staate uf Landgebiit:
- Ecuador (het si Namme au vum Äquator)
- Kolumbie
- Brasilie
- São Tomé un Príncipe
- Gabun
- Republik Kongo
- Demokratischi Republik Kongo
- Uganda
- Kenia
- Somalia
- Indonesie
Denebe durquert er noch einigi Inslegruppe jewils zwische dr Insle, lauft aber nit yber dene ihri Landfläche. Dezue ghöre d'Maledive un mehreri Inslegruppe vum Pazifik.
Viir Hauptstädt liige fast gnau uf em Äquator:
- Quito (20 km südlich vum Äquator) - Ecuador
- Libreville (40 km nördlich vum Äquator) - Gabun
- São Tomé (35 km nördlich vum Äquator) - São Tomé un Príncipe
- Kampala (35 km nördlich vum Äquator) - Uganda
E in dr Seefahrt yblichs Ritual bim erstmolige Yberquere vum Äquator isch d'Äquatordaifi.
Im Koordinatesystem vu dr Erde (analog au uf andere Himmelskörper oder Himmels-Globe) zellt die geographisch Breiti vum Äquator nooch Norde positiv, nooch Süde negativ. Im englische Sprachruum wird stattdesse au N oder S agfüegt - z.B. 47°N fer Luzern, 47°S fer Stewart Island in Nöiseeland. Dr gschlosse alemannisch Sprochruum isch vum Äquator 45,9 - 49,2° entfernt.
Entlang vum Erdäquator un dr Meridiane entspricht e Bogeminute etwa ere Seemeile, abchürzt sm (oder au vu nautischer Meile, NM). Ihr Wert vu 1852 Meter ergit sich us em middlere Erdradius (6370 km). Degege isch die ursprünglich Definition vum Meter am Polumfang vu dr Erde (het 40.000.000 Meter entspreche solle) usgrichtet.
Näbenem do beschriibene geographische Äquator git's au dr dur d'Magnetpole bestimmt magnetische Äquator.
[ändere] Himmelsäquator
Dr Himmelsäquator isch dr Grosschreis uf dr denkte Himmelschugle, uf dem si vu dr Ebeni vum Äquator gschnitte wird.
Wil d'Erdax gegenyber dr Ebeni vu dr Umlaufbahn vu dr Erde um d'Sunne, dr Ebeni vu dr Ekliptik, um 23° 27' gneigt isch, schnidet dr Himmelsäquator d'Ekliptik under ebe sällem Winkel. Die beide Schnittpunkte werre als Früehligs- bzw. Herbstpunkt bezeichnet, wil sich in ihne d'Sunne zue dr Äquinoktie im Früehlig bzw. Herbst befindet.
Örter uf em Himmelsäquator hän im äquatoriale Koordinatesystem d'Deklination 0°, ihri Rektaszension wird ausgoend vum Früehligspunkt gmesse.
[ändere] Links
Der Artikel basiert uf ´ra freie Ibersetzung vum Artikel „Äquator“ us dr dytsche Wikipedia.
