Meter

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Einheit
Norm	SI-Basiseiheit
Name	Meter
Größe	Längi
Eiheitezeiche	m
Formlezeiche	l
in SI-Eiheite	SI-Basiseiheit
Bnennt nooch	grich. métron, Maß

Dialäkt: {{{3}}}

S' Meter (v. grich.: μέτρον/métron = Maß, -messer) – au der Meter, in dr Schwyz un Östriich immer der Meter – isch d'SI-Basiseiheit vu dr Längi. S'Eiheitszeiche vum Meter lutet m un s'Formlezeiche vu dr Längi l.

Inhaltsverzeichnis 1 Aktuelli Definition 2 Aldi Definitione 3 Abglaititi Maßainhaite 3.1 Gängigi 3.1.1 Kilometer 3.1.2 Zentimeter 3.1.3 Millimeter 3.1.4 Mikrometer 3.1.5 Nanometer 3.1.6 Pikometer 3.1.7 Femtometer 3.2 Wäniger gängigi 4 Lueg au 5 Webgleicher

[ändere] Aktuelli Definition

S'Meter isch definiert als die Strecki, wo s'Liecht im Vakuum in ere Zitt vu 1/299.792.458 Sekunde zruckleggt. Zue dr d'Umstellig vu dr Längi vume standardisierte Messstab uf die zittbasiert isch's chu, wil d'Messig vu Zitte zwischezittlich wäsetlich gnauer erfolgt wie d'Messig vu Längene.

[ändere] Aldi Definitione

Dr Definition vum Meter sin einigi Vorschläg vorusgange, e universelli Längeeiheit z'definiere, wo nit – wie domols yblich – vu dr Abmessige vu dr Glidmasse vum jewilige Herrscher abgleitet gsi isch. So het dr Abt Jean Picard bispilswiis 1668 vorgschlage, als Längeeiheit d'Längi vume Pendel z'verwende, wo e halbi Periodeduur vu ere Sekunde gha het (Sekundependel). E sonigs Pendel het d'Längi vu 0,994 m un chäm demit dr hütige Definition vume Meter ziemli nooch. Dr Begriff Meter fer sälli Längeeiheit isch allerdings zum erste Mol vum Tito Livio Burattini anno 1675 verwendet worre. Er het d'Längi vum Sekundependel als Metro Cattolico (katholische Meter) bezeichnet.

Anno 1793 isch s'Meter no als dr 40-millionst Deil vu dr Längi vum Erdmeridian, uf dem Paris lit, also uf dr zehnmillionste Deil vu dr Entfernig vum Pol zum Äquator, festglegt worre. Anno 1795 isch e Prototyp vu sällem Meter in Messing, anno 1799 schliesslich als Urmeter in Platin gosse worre. Fer d'Bestimmig vu dr Längi vum Urmeter hän d'Ergebniss vu dr vum Jean-Baptiste Joseph Delambre un vum Pierre Méchain zwische 1792 un 1799 vorgnummene Vermessig vum Meridianboge zwische Dünchilche un Barcelona dient. Genaueri Vermessige vu dr Erde sin aber später zum Ergäbnis chu, dass s'Urmeter eweng z'churz grote gsi isch.

1889 isch vum zwischezittlich gründete BIPM e nöie Standard igfüehrt worre. Dezue isch dr international Meterprototyp agfertigt worre, e Stab mit chrüzförmigem Querschnitt us ere Platin-Iridium-Legeirig im Verhältnis 90:10 un e Meter isch festglegt worre als dr Abstand vu dr Middelstrich vu zwei Strichgruppe bi ere Temperatur vu 0 °C. Dodemit het sich s'Meter nimmi nooch dr Vermessig vu dr Erde grichtet. Kopie vu sällem Meterprototyp sin an d'Eichinstitute in viile Länder vergä worre.

Vu 1960 bis 1983 isch s'Meter s'1.650.763,73-fach vu dr Wellelängi vu dr sich im Vakuum usbreitende Strahlig gsi, wo vu Atome vum Nuklid Krypton-86 bim Ybergang vum Zuestand 5d5 zum Zuestand 2p10 usgsendet wird.

Sit 1983 wird s'Meter als die Strecki definiert, wo s'Liecht im Vakuum in ere Zitt vu 1/299.792.458 Sekunde zruckleggt. Dr Grund fer sälli Nöidefinition isch, dass middlerwiili d'Zitt (mit Atomuhre) viil gnauer messbar isch wie Streckenr. Säll het au zue dr Folg, dass d'Liechtgschwindigkeit im Vakuum jetz nimmi gmesse werre cha, sundern als Konstanti festglegt isch mit 299.792.458 m/s.

[ändere] Abglaititi Maßainhaite

Im folgende werre ainigi Bispiile fer verschidini Länge beschribe. Zue de Vorsilbe lueg au d'Liste fer d'Vorsilbe fer Maßainhaite.

SI-Präfixe

Namme	Yotta	Zetta	Exa	Peta	Tera	Giga	Mega	Kilo	Hekto	Deka
Symbol	Y	Z	E	P	T	G	M	k	h	da
Faktor	1024	1021	1018	1015	1012	109	106	103	102	101
Namme	Dezi	Zenti	Milli	Mikro	Nano	Pico	Femto	Atto	Zepto	Yocto
Symbol	d	c	m	µ	n	p	f	a	z	y
Faktor	10-1	10-2	10-3	10-6	10-9	10-12	10-15	10-18	10-21	10-24

[ändere] Gängigi

[ändere] Kilometer

Ei Kilometer, abchürzt km, entspricht 1.000 Meter: 1 km = 10³ m.

[ändere] Zentimeter

Ei Zentimeter (au Centimeter), abchürzt cm, entspricht ime Hundertstel vume Meter: 1 cm = 10^-2 m oder 0,01 m.

S'Zentimeter isch d'cgs-Ainhait vu de Längi. Lueg au: Zoll

[ändere] Millimeter

Ei Millimeter, abchürzt mm, entspricht ime Tusendstel vume Meter: 1 mm = 10^-3 m oder 0,001 m.

[ändere] Mikrometer

Ei Mikrometer (veraldet au Mikron nooch sinere alde Bezeichnig, oder My nooch em grichische Buechstabe µ), abchürzt µm, entspricht ime Millionstel vume Meter: 1 µm = 10^-6 m = 0,000 001 m. Oder 1 µm = 10^-3 mm, also ei eitausendstel Millimeter.

My bezeichnet dorybernus im umgangssprochliche Gebruuch oft chleinsti Längene, wo grad noch erchennbar sin, obwohl ei Mikrometer eigetlich nit mit friem Aug wohrgnu werre cha.

D'Messschrube, e Längemessgerät, wird wäge ihrer Gnauigkeit oft Mikrometerschrube oder churz Mikrometer gnennt.

[ändere] Nanometer

Ei Nanometer, abchürzt nm, entspricht ime Milliardstel vume Meter: 1 nm = 10^-9 m. Oder 1 nm = 10^-6 mm, also ei millionstel Millimeter.

Ei Nanometer entspricht ime Stuck Metall ugfähr ere Strecki vu vier benochberte Atome. Die chleinste mit eme Liechtmikroskop erchennbare Strukture sind öbbe 500 nm gross. Zue dr Undersuechig vu Strukture underhalb vu 500 nm verwendet mer Rasterelektronemikroskope, Rastertunnelmikroskope oder Rasterchraftmikroskope.

lueg au: Nanotechnologie

[ändere] Pikometer

Ei Pikometer (au Picometer), abchürzt pm, entspricht ime Billionstel vume Meter: 1  pm = 10^-12 m.

S'Pikometer isch geignet fer Messige innerhalb vu Atomhülle. E Atom het e Durmesser zwische 50 un 600 pm. Dr Durmesser vume Atomchern lit um 0,01 pm. 100 pm = 1 Ångström.

[ändere] Femtometer

Ei Femtometer (Einhaitezaiche: fm), isch s'Billiardstel vume Meter: un ei Billionstel vume Millimeter 1 fm = 10^-15 m.

S'Femtometer isch früeher in dr Atom- un Chernphysik au als Fermi bezeichnet worre; si Verwendig füehrt zue ybersichtliche Zahlewerte bi dr Agab vu Atomchern-Durmesser. Denn dr Durmesser vume Atomchern betrait öbbe 10 fm. Protone un Neutrone hänn e Durmesser vu öbbe 1,6 fm . Die chleinste Atomradie messe 51000 fm = 51 pm.

[ändere] Wäniger gängigi

• Ei Megameter, abchürzt Mm, entspricht 1.000 Kilometer = 10⁶ m.
• Ei Myriameter entspricht 10.000 m = 10 km = 10⁴ m. Dr Gebruuch vu dr D'Vorsilbe myria isch aber sit 1960 nimmi zuelässig.
• Ei Hektometer abchürzt hm, entspricht 100 m = 10² m.
• Ei Dekameter abchürzt dam, entspricht 10 m = 10¹ m.
• Ei Dezimeter, abchürzt dm, entspricht ime Zehntel vume Meter: 1 dm = 10^-1 m.
• Ei Attometer, abchürzt am, entspricht ime Trillionstel vume Meter: 1 am = 10^-18 m.
• Ei Zeptometer, abchürzt zm, entspricht ime Trilliardstel vume Meter: 1 zm = 10^-21 m.
• Ei Yoktometer, abchürzt ym, entspricht ime Quadrillionstel vume Meter: 1 ym = 10^-24 m.

[ändere] Lueg au

• SI-Eiheite
• -metrie
• -meter
• Metrik
• Meterstab
• Masseiheite
• Längemass
• Endmass

[ändere] Webgleicher

• Die Physikalisch-Technisch Bundesanstalt PTB als "Hüeteri vu dr Eiheite"

SI-Basisainhait Ampere | Candela | Kelvin | Kilogramm | Meter | Mol | Sekunde