Aleksander Jagiellończyk
Z Wikipedii
| Aleksander Jagiellończyk 1461-1506 |
||||||||
 |
||||||||
| Władca Polski | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||||
|
||||||||
|
Aleksander Jagiellończyk lit. Aleksandras Jogailaitis białorus. Аляксандар Ягелончык (ur. 5 sierpnia 1461 w Krakowie, zm. 19 sierpnia 1506 w Wilnie) – od 20 lipca 1492 r. wielki książę litewski, od 1501 r. Król Polski.
Spis treści |
[edytuj] Wielki książę Litwy
Aleksander Jagiellończyk, czwarty syn Kazimierza Jagiellończyka, brat króla Jana Olbrachta, po śmierci Kazimierza Jagiellończyka od 1492 r. władał Wielkim Księstwem Litewskim, co równoznaczne było z zerwaniem unii personalnej pomiędzy Litwą i Koroną. Książę dbał o rozwój stołecznego Wilna, jak i o sprawy ważne dla całego państwa. Korzystał z pomocy najlepszych litewskich doradców oraz zapewnił Wielkiemu Księstwu Litewskiemu samodzielność w prowadzeniu polityki zagranicznej. Także nigdy nie doszło do konfliktu między starszym bratem na tronie polskim. W latach 1492-1494 stoczył wojnę z Wielkim Księstwem Moskiewskim, zakończoną stratą Wiaźmy i utratą kontroli nad częścią Księstw Wierchowskich. Starając się o ułożenie pokojowych stosunków Litwy z Rosją, 18 lutego 1495 ożenił się z córką wielkiego księcia moskiewskiego Iwana III Srogiego Heleną. Jednakże w 1500 r. wojska rosyjskie zajęły część Zadnieprza i zagroziły Smoleńskowi, rozpoczynając nową wojnę litewsko-moskiewską. 3 marca 1501 zawarł w Wilnie sojusz przeciwko Rosji z mistrzem krajowym Inflant zakonu krzyzackiego Wolterem von Plettenbergiem. Po śmierci Jana Olbrachta, pilnie podążył do Krakowa po koronę polską, licząc na polskie wsparcie w wojnie z Moskwą.
[edytuj] Król Polski
12 grudnia 1501 w katedrze na Wawelu koronowany został królem Polski przez najmłodszego syna Kazimierza Jagiellończyka - arcybiskupa gnieźnieńskiego i prymasa Polski kardynała Fryderyka Jagiellończyka w obecności m.in. Elżbiety Rakuszanki. Żona Aleksandra nie została koronowana na królową polski, gdyż wyznawała wiarę prawosławną, czemu sprzeciwali się biskupi. Koronę uzyskał dopiero po podpisaniu dwóch aktów ustrojowych, przygotowanych przez możnowładców polskich: o zrzeczeniu się swych praw dziedzicznych do Litwy i zacieśnieniu unii polsko-litewskiej (unia mielnicka 1501) oraz przyznaniu władzy w kraju senatowi na mocy przywileju mielnickiego, co rychło nastąpiło. Było to równoznaczne z poddaniem króla kontroli magnatów. 28 marca 1503 podpisano sześcioletni rozejm, kończący wojnę moskiewską. Na jego mocy 1/3 terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego znalazła się pod okupacją rosyjską. Sobiepańskiej władzy magnaterii przeciwdziałała jednakże szlachta, uchwalając na Sejmie w Radomiu w 1504 r. ustawy, zabraniające łączenia wysokich urzędów w jednym ręku i ograniczające rozdawnictwo dóbr królewskich. Sejm ten ustalił też organizację i kompetencje najwyższych urzędów państwowych. Wszystko to spowodowało do opustoszenia skarbu, co uniemożliwiało odpieranie najazdów tatarskich i wołoskich.
[edytuj] Nihil novi
Z kolei w 1505 r. kolejny sejm w Radomiu uchwalił konstytucję praw „Nihil novi”, uzupełnioną przez monarchę zapisem: "Gdybyśmy cokolwiek przeciw wolnościom, przywilejom, swobodom i prawom Królestwa uczynili, uznajemy to ipso facto (łac. tym samym) za nieważne i żadne.", według której król praktycznie nie mógł nic nowego postanowić bez zgody izby poselskiej i senatu. Na tymże sejmie zatwierdzono również tzw. "Statut Łaskiego" spisany przez kanclerza wielkiego koronnego Jana Łaskiego, stanowiący zbiór przywilejów szlacheckich i kościelnych oraz praw miejskich, obowiązujących w Królestwie.
[edytuj] Schyłek życia
Wiele kłopotów sprawiały także Aleksandrowi Prusy Zakonne, lenna Mołdawia, a zwłaszcza Tatarzy krymscy, którzy kilkakrotnie najeżdżali Litwę. W 1506 r. doszli oni aż pod Lidę, gdzie 5 sierpnia 1506 pod Kleckiem zostali rozbici przez Litwinów.
Aleksander Jagiellończyk zmarł 19 sierpnia 1506 roku bezpotomnie w wieku 45 lat w Wilnie, został pochowany w katedrze wileńskiej. Wielkim księciem litewskim, a następnie królem polskim obrany został wtedy jego, młodszy o 6 lat, brat Zygmunt I Stary (1506-1548).
[edytuj] Genealogia
| Władysław II Jagiełło ur. ok. 1351 zm. 1 VI 1434 |
Zofia Holszańska ur. ok. 1405 zm. 21 IX 1461 |
Albrecht II Habsburg ur. 16 VIII 1397 zm. 27 X 1439 |
Elżbieta Luksemburska[1] ur. 1409 zm. 1442 |
||||||||||
| Kazimierz IV Jagiellończyk ur. 30 XI 1427 zm. 7 VI 1492 |
Elżbieta Rakuszanka ur. 1436 zm. 30 VIII 1505 |
||||||||||||
Helena Moskiewska ur. 19 V 1476 zm. 20 I 1513 OO 18 II 1495 |
Aleksander Jagiellończyk ur. 5 VIII 1461 zm. 19 VIII 1506 |
||||||||
[edytuj] Ciekawostki
- Zwłoki Aleksandra Jagielończyka nie zostały wywiezione z Wilna, złożono je w katedrze wileńskiej. Fakt ten został upamiętniony przez współczesnego monarsze kronikarza: "Oto ten jedyny król Polski, który spoczywa na ziemi litewskiej". [2]
[edytuj] Zobacz też:
[edytuj] Bibliografia
- T. Biber, A. i M. Leszczyńscy, Poczet Władców Polski
[edytuj] Przypisy
- ↑ córka Zygmunta Luksemburskiego
- ↑ z łac. "Iste unicus Rex Polonorum in Lithuania tumulatus guiescit".
| Poprzednik Kazimierz IV Jagiellończyk |
 |
wielki książę Litwy 1492-1506 |
|
Następca Zygmunt I Stary |
| Poprzednik Jan I Olbracht |
 |
król Polski 1501-1506 |
|
Następca Zygmunt I Stary |
