Aleksandras Stulginskis
Z Wikipedii
Aleksandras Stulginskis (pol. Aleksander Stulgiński) (urodzony 26 lutego 1885 - zmarł 22 września 1969) litewski polityk, założyciel chadecji, wieloletni premier i prezydent Litwy.
Urodził się w wiosce Kutaliai niedaleko Taurogów w rodzinie posiadaczy ziemskich. Uczył się w szkole elementarnej w Kaltinenai, później uczęszczał do słynnego gimnazjum w Lipawie, po którego ukończeniu zapisał się do Akademii Teologicznej w Kownie. W późniejszym okresie kontynuował studia z zakresu filozofii i teologii na austriackiej uczelni w Innsbrucku. Nie zdecydował się jednak na święcenia kapłańskie i podjął studia w Instytucie Agronomii w Halle, które ukończył w roku 1913. Przed wojną pisywał artykuły w litewskiej prasie na temat rolnictwa, podczas okupacji niemieckiej zaś działał w ruchu pomocy ofiarom wojny, korespondował do gazet oraz prowadził kursy dla nauczycieli. Przez długi czas szefował stowarzyszeniu "Rytas" ("Świt"), pod Wilnem uprawiał ogród, z którego dochody przekazywał sierotom. W 1918 r. zaczął wydawać gazetę "Ukininkas" ("Rolnik"), "Ukininko kalendorius" ("Kalendarz rolnika").
Był jednym z założycieli litewskiej chadecji, przewodniczącym jej Komitetu Centralnego. Zapisał się również jako współautor memorandum do prezydenta Wilsona o uznanie litewskiej państwowości przez Stany Zjednoczone. W przeciwieństwie do Antanasa Smetony orientował się politycznie na państwa Ententy. Zasłużył się jako jeden ze współorganizatorów Konferencji Litewskiej w Wilnie, za co wybrano go do Rady Państwa (Taryby). 16 lutego 1918 podpisał akt niepodległości. Po zakończeniu wojny szefował komisji ds. uchodźców, bardzo wiele pomógł Litwinom wracającym z Rosji sowieckiej. Występował przeciwko planom litewskich monarchistów, pomysł osadzenia na tronie Mendoga II uważał za farsę, nie licującą z powagą państwa litewskiego. Opowiadał się jednoznacznie za Litwą republikańską i demokratyczną. Organizował wojsko litewskie w celu odparcia ataków bolszewików oraz armii polskiej.
W gabinecie Dovydaitisa pełnił funkcję zastępcy premiera i ministra spraw zagranicznych, później szefował resortowi rolnictwa i opieki społecznej. W maju wybrano go na marszałka konstytucyjnego Seimasu i zarazem szefa państwa, którą to funkcję sprawował do maja 1926 roku.
Po wojskowym zamachu stanu z 17 grudnia 1926 wybrano Stulginskisa na szefa Seimasu i był nim aż do rozwiązania nieprzychylnego Smetonie parlamentu. Później osiadł w majątku niedaleko Kretyngi i pisywał do czasopisma "XX amzius" ("Wiek dwudziesty"). Brał udział w pierwszym Światowym Kongresie Litwinów w 1938 roku w Kownie, gdzie wygłosił dramatyczną mowę w obronie demokracji i praw obywatelskich - przeciwko reżimowi Smetony. Pierwsze lata sowieckiej okupacji spędził w majątku Jokubavas. Nie ominęła go jednak radziecka lista proskrypcyjna i w czerwcu 1941 r. został aresztowany i deportowany do łagru pod Krasnojarskiem (żonę zesłano do republiki Komi).
W 1952 r. już oficjalnie skazany na 25 lat łagrów, za "antysocjalistyczną i klerykalną działalność" w międzywojniu. Po śmierci Stalina zwolniony, nie zdecydował się na emigrację i powrócił w 1956 roku do kraju. Zamieszkał wraz z żoną w Kownie. Zmarł 22 września 1969. Pochowano go na cmentarzu "Aukstoji Panemune".
Republika Litewska 1918-1940
Antanas Smetona • Aleksandras Stulginskis • Kazys Grinius • Jonas Staugaitis¹ • Aleksandras Stulginskis¹ • Antanas Smetona • Antanas Merkys¹ • Justas Paleckis
Republika Litewska od 1990
Algirdas Brazauskas • Valdas Adamkus • Rolandas Paksas • Artūras Paulauskas¹ • Valdas Adamkus
¹ pełniący obowiązki
