Bukowsko

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Współrzędne: 49°29' N 022°04' E

Bukowsko

Herb Bukowska

Kazimierz Zadylak

49° 29' N
22° 04' E

Liczba
mieszkańców (2006)
• liczba ludności

1700

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

38-505

Tablice rejestracyjne

RSA

Strona internetowa wsi

Położenie na mapie Polski

Bukowsko

Bukowsko – wieś, siedziba gminy Bukowsko w powiecie sanockim województwa podkarpackiego. Leży nad potokiem Bukowiec oraz Sanoczek w dorzeczu Sanu, 16 km na południowy zachód od Sanoka, na Pogórzu Bukowskim.

W latach 1975-1998 miejscowość należała do województwa krośnieńskiego.

Wieś położona jest 17 km od drogi krajowej nr 28 . Najbliższe przejścia graniczne przez Radoszyce (polska-słowackie)- 21 km (przejście drogowe - pojazdy do 7,5t) przez Krościenko (polsko-ukraińskie) - 44 km (przejście drogowe i kolejowe - pojazdy do 7,5t oraz autobusy)

Spis treści

1 Historia
- 1.1 Zabór austriacki
- 1.2 II wojna światowa
2 Religie i wyznawcy
3 Mieszkańcy
4 Emigracja
5 Znane osoby związane z miejscowością
6 Ballada o Bukowsku
7 Właściciele Bukowska
8 Bibliografia
9 Przypisy
10 Zobacz też
11 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

Nazwa wsi pochodzi od polskiej lub ukraińskiej nazwy buka. Najstarsze zapisane nazwy miejscowości Bukowsko to: Bucowsko, Bvkowsko (XV wiek), Bukosko (1785); w brzmieniu ukraińskim: Bukivs'ko (1851); w brzmieniu łemkowskim: Butiwsko, Bukowsko, Bukisko, w jęz. jid. בוקאווסק Bikofsk. Na radzieckich mapach woj. z okresu II. w.ś. jako Буковско.

W dokumentach z 1361 i z 1468 wzmiankowane jako Bukowsko Inferius. We wsi zamieszkiwała w XV wieku ludność w przewadze polska. W okresie reformacji Bukowsko sprzyjało arianom i było jednym ze znaczniejszych ośrodków reformacji w regionie. W XVIII i XIX wieku było niewielkim miasteczkiem.

Kodeks Dyplomatyczy Małopolski z 1361 wspomina o kościele pw. św. Piotra, który miał kaplicę filialną w miejscowości Wolica, a od 1468 do 1748 należał do łacińskiej parafii w miejscowości Nowotaniec. W roku 1768 Bukowsko uzyskuje dzięki staraniom Ossolińskich prawa miejskie.

[edytuj] Zabór austriacki

Mapa Bukowska z roku 1906

Do 1772 roku miasteczko należało administracyjnie do ziemi sanockiej województwa ruskiego. Po I rozbiorze Polski znalazło się w cyrkule leskim, a następnie w sanockim. Po reformie administracyjnej w 1864 Bukowsko było siedzibą powiatu sądowego, w Galicji. W mieście działało 5 kancelarii adwokackich. W 1898 miasto Bukowsko liczyło 1006 mieszkańców (w tym wyznania mojżeszowego 715) i 110 domów, zaś Bukowsko-wieś – 1720 mieszkańców (w tym wyznania rzymskokatolickiego 1604 osoby) i 243 domy. W roku 1898 Gmina Bukowsko liczyła 25 642 osób oraz 3890 domów. Własność szlachecka (dwór pod nr 219 wg numeracji przed rokiem 1946). Miejscowość utraciła prawa miejskie w listopadzie 1946.

[edytuj] II wojna światowa

Bukowsko, rok 1946, fot. Muzuem Historyczne, Sanok

Wybuch II wojny światowej ujawnił skrywane dotąd konflikty narodowościowe, jakie istniały tu przed wybuchem wojny. Dojrzewająca świadomość narodowa ludności ukraińskiej zmaterializowała się szeregiem ludobójczych aktów przemocy i pogromów. 12 września 1939 po wycofaniu się z Bukowska oddziałów słowackich, koalicjantów III Rzeszy, ludność polska i żydowska stała się obiektem ataków ukraińskich nacjonalistów i popierającej ją ludności. Dopiero wkroczenie do miasteczka jednostek Wehrmachtu położyło kres anarchii i pogromów. Niestety kilka miesięcy później administrację w mieście objęli za przyzwoleniem Niemców nacjonaliści ukraińscy. Nowy wójt, Ukrainiec L. Mazur, okazał się aktywnym konfidentem gestapo znienawidzonym przez Polaków. Latem 1944 po pierwszych informacjach o akcjach UPA wymierzonych przeciwko ludności polskiej, Mazur został wyrokiem sądu AK zastrzelony. Bukowsko było następnie palone przez bandy UPA trzy razy w marcu, kwietniu i listopadzie 1946 roku ^[1]. W tym też roku utraciło prawa miejskie.

W okresie wojny mieścił się w Bukowsku sztab niemieckich wojsk okupacyjnych gen. Würtza. W tym też czasie Bukowsko przynależało do placówki nr IV w Nowotańcu, podległej Komendzie Obwodu AK w Sanoku. We wrześniu 1944 podczas ofensywy dukiejskiej w miasteczku stacjonowała niemiecka 68. Infanterie-Division (XXIV. Panzerkorps) broniąca pozycji przed nacierającym od wschodu radzieckim 67 Korpusem piechoty oraz 167 i 129 Korpusem strzelców (107 Dywizji Piechoty).

[edytuj] Religie i wyznawcy

Kościół i Urząd Gminy

[edytuj] Katolicy obrządku łacińskiego

W Bukowsku od roku 1748 znajduje się parafia rzymskokatolicka pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, Dekanat Sanok I. Parafia obejmowała swoim zasięgiem do roku 1947, m.in. miejscowości: Bukowsko, Wolica, Wola Piotrowa, Wisłok, Bełchówka, Wisłok Wielki, Przybyszów, Płonna, Czystogarb, Smolnik, Osławica, Wysoczany, Turzańsk, Wola Michowa.

[edytuj] Protestanci

W okresie reformacji miejscowość była ośrodkiem kalwinizmu a następnie ok. 1653, arianizmu (bracia polscy). Od lat 70-tych XX wieku na terenie wsi oraz ościennych rozwija się protestancka Ewangeliczna Wspólnota Zielonoświątkowa.

[edytuj] Żydzi

W roku 1921 w Bukowsku mieszkało 650 Żydów, którzy posiadali dwie synagogi w górnej części rynku na tzw. Targowisku, miasto było siedzibą kahału, zdecydowaną przewagę posiadali chasydzi. Kahał bukowski liczył wtedy ok. 1500 wiernych. Do II wojny światowej kolejnymi cadykami z dynastii dynowskiej byli:

Szlomo Lejb,
Elizer Weisblum, zwany również jako Elizar Rzeszowski, wcześniej cadyk w Nowym Sączu, następnie przewodniczący sądu rabinackiego w Bukowsku, prawnuk Elimelecha z Leżajska, z uwagi na panujące w mieście animozje między Żydami, będącymi pod wpływem cadyków sadogórskich i sądeckich radykałów, Elizaer przewodniczył gminie tylko 2 lata,
Meir Jehuda Szapiro, do roku 1908,
Dawid Szapiro, syn Jehudy, był rabinem w Bukowsku,
Hersz Lamer Szapiro, syn Dawida, ostatni rabin bukowski, do roku 1942.

[edytuj] Synagogi

[edytuj] Pogrom

13 września 1939, Ukraińcy z Woli Sękowej oraz okolicznych wsi dokonali pogromu na żydowskich mieszkańcach miasta, niszczyli ich mieszkania oraz ograbili sklepy żydowskie. Nstępnie, wiosną 1942 w Bukowsku utworzone zostało getto w którym znaleźli się Żydzi z Bukowska, Komańczy, Niebieszczan, Nowotańca, Markowiec, Pielni i Tokarnii. Getto otoczone było drutem kolczastym. Likwidacja getta nastąpiła 15 października 1942 roku – część Żydów Niemcy stracili na miejscu, a pozostałych ludzi wywieziono do obozu koncentracyjnego w Zasławiu tzw. Zwangsarbeitslager Zaslaw.

[edytuj] Wyznawcy obrządku greckokatolickiego

Administracja Apostolska Łemkowszczyzny, dekanat bukowski obejmował: Karlików, Przybyszów, Wola Piotrowa, Morochów, Zawadka Morochowska, Nowosielce, Pielnia, Dudyńce, Płonna, Kamienne, Wysoczany, Puławy, Tokarnia, Wisłok Dolny, Wisłok Górny, Wola Sękowa, Nagórzany, Wolica, Bełchówka, Ratnawica.

[edytuj] Mieszkańcy

Nazwiska mieszkańców XV-XVI wiek. Barthossius 1443, Anda alias Andrzej 1445, Kakub Tokarz 1445, Staschek Loy 1445, Micolai Schepeyothka 1445, Macziek Kloczek 1445, Stain Lissy 1445, Woytek Stawnykow 1445, Denko 1449, Iohannes 1449, Petrus 1449, Mathoszovycz 1449, Nilolaus 1449, Andreas Dyszel 1449, Petrus Szovalka 1449, Michael Cozlowicz 1449, Hrycz Plaskonka 1449, Andreas Kloczkowicz 1449, Stanislaus Postachta 1449, Paulus Praskurnyk 1449, Petrus Glavis 1486, Piotr Glab Sobolka 1486, Urbanus Sobolka 1486, Jan (karczmarz) 1488, Nicolaus 1504, Jan Vyelgos 1516, Janko Czapajcza 1516, Bartek Kurylcza 1516, Bartek Lysy 1516, Lisic 1516, Piotr Polak 1516, Janek 1516, Maciek 1516, Bugaj 1564, Wawrek 1564, Kurylo 1564, Szczesny 1564, Pekal 1564

[edytuj] Emigracja

Po roku 1848 nasiliły się procesy migracyjne ludności:

1848-1866 na Górne – Węgry (okolice Koszyc, Jasova),
1866-1914 – emigracja zarobkowa polska i żydowska do USA (okolice Chicago) i Francji,
okres międzywojenny – rejon Bydgoszczy, Tczewa i Białegostoku,
okres po II wojnie światowej – głównie województwo opolskie i Śląsk.

[edytuj] Znane osoby związane z miejscowością

Feliks Kiryk – historyk
Adam Didur – tenor
Anastazy Jakub Pankiewicz – błogosławiony (2001)
ks. prof. Eugeniusz Tomaszewski – historyk
Julian Krzyżanowski – historyk
Alojzy Ehrlich – mistrz Polski w tenisie stołowym, olimpijczyk i medalista mistrzostw świata w tenisie stołowym
Piotr Woroniec - rzeźbiarz

[edytuj] Ballada o Bukowsku

- - Tu, na tym miejscu, dawno przed laty
  - Istniało ładne miasteczko
  - Domy kamienne i białe chaty
  - Tworzyły zgodne miasteczko.
    - Za wąską strugą i małym mostkiem,
    - Gdy się wjeżdżało do wioski
    - Po prawej stronie, przy wąskiej drodze
    - Stał okazały sąd grodzki
  - W naszym miasteczku były jarmarki
  - Ze świata kupcy zjeżdżali
  - Nie tylko z Polski i okolicy
  - Lecz z Węgier też przybywali
    - Tak też było, gdyby nie wojna,
    - Którą nam Hitler zgotował
    - Wywoził ludzi do swojej Rzeszy
    - A patriotów mordował.
  - Pożoga wojna jednak minęła,
  - 'Nastały czasy spokoju,
  - Każdy się zabrał do odbudowy
  - Nie szczędząc trudu i znoju.
    - Dolina w górach znowu ożyła
    - Zaczęto budować domy
    - Z braku pieniędzy były skromniejsze
    - A dachy miały ze słomy
  - Tak też było do naszych czasów,
  - Gdyby nie bandy upowskie,
  - Które rabując paliły domy,
  - Zniszczyły wszystkie domostwa
    - Wszyscy mieszkańcy starego grodu
    - Jak mogli, tak pracowali,
    - Piękną szkołę dla swoich dzieci
    - Niedługo też zbudowali
  - Także remizę straży ogniowej
  - I magazyny geesu
  - Współnym wysiłkiem wznosiła ludność
  - Oddając klucze prezesom.
    - Potem zaczęto budować znowu
    - Policję i dom ludowy
    - Chcąc, aby nasza kochana wioska
    - Była pomnikiem odnowy.
  - Ośrodek zdrowia i urząd gminy
  - I bank, i sklepy powstały
  - By nasi ludzie, a potem dzieci,
  - W przyszłości wygodę miały
    - A że w Bukowsku ludek wesoły
    - Do tańca i do różańca,
    - To także zespół jest regionalny,
    - To zespół pieśni i tańca
  - Zespół ten nazwę ma "Bukowianie"
  - Wziętą od naszej osady
  - Ćwieć wieku tańczy i śpiewa,
  - Zdobywa nagrody i sławę.
    - Z kaset video dzieje pradziadów
    - Znane są już w okolicy,
    - Łzę ocierają patrząc rodacy
    - W Australii i Ameryce
  - Nasze tradycje i obyczaje
  - Chcemy w pamięci zachować
  - By przy muzyce swojskiej kapeli
  - Bukowsko mogło się bawić.

autor: Piotr Przyboś

[edytuj] Właściciele Bukowska

Balowie (1366-1474)
- Piotr Bal ze Zboisk - 1474
Herburtowie, -1577)
- Jan Herburt de Bruchnal, 1493-
- Piotr Herburt Odnowski
Sienieńscy (1577-1613)
- Jan Sienieński, (1577-)
- Jakub Sienieński (-1613),
Jasieńscy, 1613 -
własność dziedziców Nowotańca, (-1710)
Ossolińscy, Stadniccy, (1710-1780)
Franciszek Maksymilian Ossoliński - 1733)
Józef Ossoliński do 18 września, 1780, fundator miasta Bukowska
Teresa Ossolińska c. Franciszka i Józef Potocki dali początek linii łańcuckiej i krzeszowickiej
Potoccy
w okresie zaborów Bukowsko zostało przejęte przez rząd austriacki, tzw. dobra kameralne a właściciele zostali spłaceni

[edytuj] Bibliografia

Akta Grodzkie i Ziemskie
prof. Adam Fastnacht, Osadnictwo Ziemi Sanockiej w latach 1340-1650, Wrocław 1962
prof. Adam Fastnacht, Słownik Historyczno-Geograficzny Ziemi Sanockiej w Średniowieczu
prof. Feliks Kiryk, Zarys dziejów Bukowska do 1795

[edytuj] Przypisy

↑ 3,000 in rebel band terrorized Galicia, Ukrainian Nationalists, German deserters led by SS colonel burn 3 villages in a night (by wireless to The New York Times) Sanok, Poland, April 17, 1946 – a strong, well-organized and elusive band of Ukrainian nationalists and German deserters, estimated at more than 3,000 under the leadership of a German colonel, in a fortnight have succeeded in transformating this sector of the Carpathian foothills of old Galicia into a virtual partisan stronghold. With the burning of three large villages on a single night twoo weeks ago, they now have made 10,000 of thise area's total pre war population of 135,000 homeless and are resisting with complete success all efforts to quell what is tantamount to open insurrection. By burning an avarange of two bridges a day for the last three months, they have completely disrupted communications in this thckly populated but primitive backwoods country and have made it virtually impossible for security police and two Polish divisions to rout them out. By stealing cattle and demanding tributes of a million zlotys (about $10,000) they appear capable of holding out indefinitely in their wooded hide-outs. Gradually the small bands joined forces with a leader said by Polish offcials to be a German SS [Elite Guard] colonel, which is plausible, since the Ukrainian SS was organized by the renegade General Pethuse, whom the Germans reportedly liquidated in 1943 afrer he had served his purpose as the rallying point for the traditionally anti-Communist Ukrainians. The present insurrectionist leader is know by all-by peasent and officials alike – as "The Colonel". The band itself is known as the Banderowce. after one Colonel Banderowce. a Ukrainian who apparently became a legend in this part of the world for his fight with the Ukrainians against the Communists after the last war. The writer of thise dispatch lat week went to the heart of the bandit country, to the village of Bukowsko, where on the night of April 4 the bandits burned down all but eleven of the 400 houses and made more than 3,000 persons homeless. Our escort consisted of therefugee Mayor, now in Sanok and two squads of well-armed Security Police under the command of a nervous 20-year-old second lieutenent. Before burning the village the bandits who were well armed with German and Russian automatics and machine guns, had demanded 1,000,000 zlotys tribute, and the village had raised 300,000. On the night of the fire the villagers received scant warning a few hours before from a peasent that the bandits were coming, but hat not had time to remove their cattle.