Chrzanów

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie.

Współrzędne: 50°08' N 019°24' E

Chrzanów

Dewiza: brak

Gmina
- rodzaj

Chrzanów (powiat chrzanowski)
miejsko-wiejska

Założono

XIII wiek

Burmistrz

Ryszard Kosowski

Powierzchnia

38,31 km²

Położenie

50° 08' N
19° 24' E

Liczba mieszkańców (2004)
- liczba ludności
- gęstość
- aglomeracja

40 203
1049,4 os./km²
55 000

Strefa numeracyjna
(do 2005)

(+48) 32

Kod pocztowy

32-500 do 32-503

Tablice rejestracyjne

KCH

Położenie na mapie Polski

Chrzanów

TERC10
(TERYT)

2121503034

Miasta partnerskie

Harnes

Nyékládháza

Iwano-Frankiwsk

Urząd miejski³

al. Henryka 20
32-500 Chrzanów
tel. 32 623-39-39; faks 32 623-37-86

Strona internetowa miasta

Chrzanów to miasto w woj. małopolskim, w powiecie chrzanowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Chrzanów. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. katowickiego. Wchodzi w skład Jaworznicko-Chrzanowskiego Okręgu Przemysłowego.

Geograficznie położone jest nad rzeką Chechło (dopływ Wisły), na pograniczu Wyżyny Śląskiej oraz Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. W sąsiedztwie Chrzanowa przebiega płatny odcinek Autostrady A4, łączący Katowice i Kraków.

Według danych z 30 czerwca 2006, miasto miało 39 797 mieszkańców.

Spis treści

1 Części miasta
2 Historia
3 Ludność
- 3.1 Struktura ludności [2]
- 3.2 Zmiany liczby ludności [2]
4 Grupy etniczne
- 4.1 "Cabani"
- 4.2 Mniejszości narodowe
5 Gospodarka
6 Turystyka i rekreacja
7 Edukacja
8 Osoby związane z Chrzanowem
9 Przypisy i bibliografia
10 Zobacz też
11 Linki zewnętrzne

[edytuj] Części miasta

Miasto Chrzanów dzieli się administracyjnie na dziesięć jednostek pomocniczych:

Osiedle Borowiec
Osiedle Kąty
Osiedle Kościelec
Osiedle Młodości (nazwa nieoficjalna: Południe)
Osiedle Niepodległości
Osiedle Północ - Tysiąclecie
Osiedle Rospontowa (w tym osiedle Fablok)
Osiedle Stara Huta
Osiedle Stella
Osiedle Śródmieście

Kąty, Stara Huta, Borowiec i Kościelec stanowią typowo willowe części miasta, w pozostałych osiedlach dominuje budownictwo wielorodzinne. W całej Gminie Chrzanów poza wymienionymi jednostkami funkcjonuje także sześć sołectw.

[edytuj] Historia

Kościół pw. św. Mikołaja

Pierwsze wzmianki o kasztelanii chrzanowskiej sięgają XIII wieku. Prawa miejskie Chrzanów uzyskał w XIV wieku (niektóre źródła^[1] podają rok 1393, opierając się na wzmiance sądowej z tegoż roku o sprzedaży wójtostwa chrzanowskiego). Chrzanów był miastem otwartym, pozbawionym murów, ale położenie wśród lasów i grzęzawisk sprzyjało obronności. Aż do II wojny światowej miasto pozostawało w rękach prywatnych. Pierwszymi właścicielami byli Ligęzowie, a ostatnimi - Loewenfeldowie (główna ulica spacerowa miasta - Aleja Henryka - nosi imię Henryka Loewenfelda).

Plac Tysiąclecia

W latach 1809-1815 Chrzanów należał do Księstwa Warszawskiego (do którego nawiązuje herb miasta), a po kongresie wiedeńskim stał się częścią Rzeczypospolitej Krakowskiej. W 20-leciu międzywojennym miasto znajdowało się w województwie krakowskim. Podczas okupacji niemieckiej Chrzanów wraz z położonym na zachód Górnym Śląskiem wcielono do III Rzeszy (pod zmienioną nazwą Krenau). Zamieszkująca w Chrzanowie ludność żydowska, stanowiąca przed wojną około 50% populacji miasta, została wymordowana, głównie w pobliskim obozie w Oświęcimiu.

W powojennej Polsce Chrzanów stał się siedzibą należącego do województwa krakowskiego powiatu, obejmującego także miasta Jaworzno, Trzebinia, Krzeszowice, Chełmek,Jeleń oraz okoliczne obszary wiejskie. Teren ówczesnego powiatu, do dziś nazywany Ziemią Chrzanowską, został wskutek reformy administracyjnej z roku 1975 podzielony między województwa: katowickie (w którym znalazły się miasta Chrzanów, Trzebinia, Libiąż,Jeleń i Jaworzno), krakowskie (Krzeszowice i Alwernia) oraz bielskie (Chełmek). Mimo silnego oddziaływania Górnego Śląska chrzanowianie zachowali poczucie więzi z Krakowem.

Od roku 1999 Chrzanów znajduje się w województwie małopolskim i stanowi siedzibę powiatu, obejmującego także miasta Trzebinia, Libiąż i Alwernia oraz gminę Babice.

[edytuj] Ludność

[edytuj] Struktura ludności ^[2]

Miasto Chrzanów jest siedzibą i jednocześnie częścią miejsko-wiejskiej gminy Chrzanów. Mieszkańcy miasta stanowią około 80% mieszkańców gminy.

Miasto Chrzanów stan na 30.06.2006	Ogółem	Mężczyźni	Kobiety
Łączna liczba ludności	39 797	18 973	20 824
Wiek przedprodukcyjny	6 845	3 492	3 353
Wiek produkcyjny	26 463	13 372	13 091
Wiek poprodukcyjny	6 489	2 109	4 380

[edytuj] Zmiany liczby ludności ^[2]

Stan na:	31.12.1978	31.12.1995	31.12.2001	31.12.2003	31.12.2004	31.12.2005	30.06.2006
Liczba mieszkańców	33,4 tys.	42,1 tys.	40 880	40 425	40 203	39 944	39 797

[edytuj] Grupy etniczne

Cmentarz żydowski w Chrzanowie

[edytuj] "Cabani"

Od XIII wieku Chrzanów i okoliczne miejscowości zamieszkiwała ludność napływowa zajmująca się pasterstwem i hodowlą bydła nazywana cabanami. Wywodziła ona swoje pochodzenie od pasterzy (czabanów), którzy przybyli na ziemie Małopolski wraz z nazjazdem Tatarów w 1241 roku. Społeczność ta z czasem przyjeła osiadły tryb życia i zasymilowała się z Polakami. Zachowała jednak do XX wieku pewne swoje tradycje i utrzymywała własną odrębność kulturową.

Obecnie "Cabanami" nazywa się często - w tonie humorystycznym - wszystkich mieszkańców Chrzanowa, a za najbardziej znaną regionalną potrawę uchodzą "ziemniaki po cabańsku"^[3].

[edytuj] Mniejszości narodowe

Śródmieście Chrzanowa zamieszkuje duża społeczność Romów.
Przed II wojną światową około 50% mieszkańców miasta stanowili Żydzi.

[edytuj] Gospodarka

Rynek w Chrzanowie

[edytuj] Przemysł i handel

U początków swojego istnienia Chrzanów był przede wszystkim miastem kupieckim. Od XVIII wieku w dziedzinie handlu prym wiedli zamieszkujący w mieście Żydzi. Rozwój przemysłu i handlu nastąpił wraz z uruchomieniem w roku 1847 linii kolejowej, łączącej Kraków z Wiedniem, co umożliwiło transport wydobywanych w okolicy rud cynku i ołowiu.

W odrodzonej II Rzeczypospolitej miasto rozwinęło się jako ośrodek produkcji lokomotyw i maszyn (w 1920 roku powstała tu pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce - Fablok ). Wkrótce powstały także Zakłady Materiałów Ogniotrwałych Stella. Obydwa te zakłady funkcjonują do dziś. W roku 1930 zatopienie kopalni Matylda zakończyło natomiast okres wydobycia rud cynku i ołowiu.

Po II wojnie światowej w Chrzanowie rozwinął się przemysł spożywczy (powstały m.in. zakłady mięsne, mleczarnia i chłodnia) oraz produkcja materiałów budowlanych.

Od czasu transformacji ustrojowej w Polsce, wskutek znacznej redukcji zatrudnienia w sektorze przemysłowym w latach 90. XX wieku, znaczna część mieszkańców Chrzanowa trudni się handlem detalicznym. Miasto stało się lokalnym centrum handlu, także dla mieszkańców Trzebini, Libiąża czy południowych części Jaworzna. W Chrzanowie swoje sklepy zlokalizowało kilka dużych sieci handlowych (m. in. Tesco, Champion, Lidl). Zastój w przemyśle przerwany został otwarciem nowej fabryki akcesoriów samochodowych, zlokalizowanej przy autostradzie A4.

[edytuj] Transport kolejowy

Przez Chrzanów przebiega linia kolejowa Trzebinia - Zebrzydowice. Dzięki temu miasto posiada bezpośrednie połączenie kolejowe z Krakowem (kursy obsługiwane przez EZT EN57 i EN71). Z Chrzanowa pociągiem można się również dostać do Żyliny oraz Wisły. Duży ruch pociągów towarowych, w dużej części z libiąskiej Kopalni Węgla Kamiennego "Janina".

W Chrzanowie znajduje się stacja oraz przystanek osobowy Chrzanów Śródmieście, który ze względu na lokalizację blisko centrum cieszy się większą popularnością wśród podróżnych.

Przez Chrzanów przebiega zamknięta obecnie dla ruchu osobowego linia Jaworzno Szczakowa - Bolęcin, (na odcinku Jaworzno - Chrzanów została rozebrana w roku 1985) obecnie wykorzystywana jedynie przez Kopalnię i Prażalnię Dolomitu "Żelatowa". PKP nie ma w planach przywrócenia tam ruchu osobowego, który został tam zamknięty w roku 1995, a w roku 2001 zdjęto sieć trakcyjną.

[edytuj] Transport drogowy

W obrębie Chrzanowa znajdują się dwa bezpośrednie zjazdy na autostradę A4. Dzięki temu Chrzanów posiada szybkie połączenie drogowe z Krakowem, Katowicami i dalej Wrocławiem.

[edytuj] Turystyka i rekreacja

Muzeum w Chrzanowie

Budowle z początków istnienia Chrzanowa - wzniesione z drewna - nie zachowały się do dzisiejszych czasów. W centrum miasta warte odwiedzenia są: kościół pw. Św. Mikołaja, Rynek (przebudowany i odnowiony w latach 2004-2005), Plac Tysiąclecia, Park Miejski, Aleja Henryka. Warto odwiedzić Muzeum w Chrzanowie (budynek główny na terenie parku oraz tzw. Dom Urbańczyka przy Alei Henryka), a także kościół pw. Św. Jana Chrzciciela w Kościelcu. Na terenie sołectw do ciekawszych obiektów można zaliczyć kościół pw. Podwyższenia Krzyża Św. oraz Pałacyk (obecnie Dom Pomocy Społecznej) w Płazie. Dość znany jest w Polsce napis na zegarze, znajdującym się przy jednym ze skrzyżowań w Płazie, głoszący: Jedna z tych godzin będzie twą ostatnią.

Kryta pływalnia

W sąsiedniej gminie Babice zlokalizowane są, należące do Muzeum w Chrzanowie, największe atrakcje okolicy: zakonserwowane ruiny zamku Lipowiec oraz bogaty skansen - Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie.

Chrzanów i okolice bogate są w atrakcyjne pod względem rekreacyjnym tereny leśne, z wytyczonymi szlakami pieszymi i rowerowymi. Urozmaicone i interesujące są budowa geologiczna oraz ukształtowanie terenu. W sąsiedztwie miasta znajduje się rekreacyjny zalew Chechło.

W Chrzanowie działa klub sportowy Fablok Chrzanów, znajdują się tu także: kryty basen kąpielowy i niewielki odkryty basen letni, hala widowiskowo-sportowa i dom kultury, pełniący także funkcję jedynego kina w mieście. Pośród należących do miasta obszarów leśnych znajduje się duży zbiornik dla wędkarzy oraz prowadzony przez zakonników ośrodek rekolekcyjny.

Chrzanów posiada dwa hotele. Baza agroturystyczna nie jest rozwinięta.

[edytuj] Edukacja

Chrzanów posiada dwa licea ogólnokształcące, zespoły szkół technicznych i zawodowych, cztery gimnazja i siedem szkół podstawowych (w tym jedną specjalną), szkołę muzyczną, a także niepubliczną Wyższą Szkołę Przedsiębiorczości i Marketingu oraz społeczny koledż dla absolwentów szkół średnich.