Wisła
Z Wikipedii
| Wisła | |
 Wisła w okolicach Modlina: ujście Narwi z Bugiem |
|
| Lokalizacja | Europa Polska |
| Źródło | Na zachodnim stoku Baraniej Góry w Beskidzie Śląskim 1107 m n.p.m. |
| Ujście | Morze Bałtyckie |
| Długość | 1047 km |
| Powierzchnia dorzecza | 194 424 km² |
| Średni roczny przepływ | 1080 m³/s przy ujściu |
| Rzeki Polski | |
Wisła - najważniejsza i najdłuższa rzeka Polski. Jest także najdłuższą rzeką w zlewisku Morza Bałtyckiego. Długość Wisły wynosi 1047 km. Źródła rzeki znajdują się na wysokości 1106 m n.p.m., na zachodnim stoku Baraniej Góry w Beskidzie Śląskim (Biała i, uznawana za pierwotne źródło, Czarna Wisełka). Zasadniczy kierunek biegu Wisły jest południkowy. Średni przepływ roczny (przy ujściu rzeki) wynosi 1054 m³/s, a maksymalna różnica stanów wody - 10 m.
Zanieczyszczenie Wisły jest bardzo duże: na 894 km kontrolowanego biegu rzeki aż 93% jest nadmiernie zanieczyszczona, a 7% (między Radomką i Świdrem) ma III klasę czystości. Rocznie Wisła transportuje do Bałtyku około 2,2 mln m³ rumowiska rzecznego, w tym m.in. około 5 tys. ton soli dziennie z kopalni węgla kamiennego, rośnie w niej także zanieczyszczenie bakteryjne.
W starożytności Wisła była znana i opisywana przez geografów jako np. Vistla i Vistula, a jej najdawniejszą formę można rekonstruować jako *Wīstlā. Dawniej próbowano tłumaczyć nazwę jako celtycką, germańską czy słowiańską, czy wykazać związek z pierwiastkiem *weys "płynąć", lecz z braku nawiązań w toponimii i braku morfemu *Wīstl- w historycznych językach, można przyjąć, że jest to nazwa przejęta przez ludy indoeuropejskie od wcześniejszych mieszkańców.
Bieg Wisły umownie dzieli się na 3 odcinki:
- górny, od źródeł do Sandomierza,
- środkowy, od Sandomierza do ujścia Narwi z Bugiem,
- dolny, od ujścia Narwi aż po własne ujście do Bałtyku.
Dorzecze Wisły zajmuje powierzchnię 194424 km2 (w Polsce 168,7 tys. km2). Urzeźbienie dorzecza Wisły charakteryzuje średnie wzniesienie 270 m n.p.m., przy czym przeważająca część dorzecza (55%) położona jest na wysokościach 100-200 m n.p.m.; od 100-300 m zawiera się ponad 3/4 dorzecza. Najwyższy punkt dorzecza leży na wysokości 2655 m n.p.m. (szczyt Gerlach w Tatrach). Cechą dorzecza Wisły jest asymetria - w znacznej mierze konsekwencja kierunku nachylenia Niżu Środkowoeuropejskiego ku północnemu zachodowi i kierunku spływu wód lodowcowych, przy równocześnie znacznej predyspozycji w budowie starszego podłoża. Asymetria dorzecza (prawostronnego do lewostronnego): 73-27%.
Spis treści |
[edytuj] Ważniejsze dopływy
[edytuj] Prawobrzeżne
W kolejności od źródeł rzeki:
- Soła
- Skawa
- Raba
- Dunajec
- Wisłoka
- San
- Wieprz
- Świder
- Narew - do 1962 jako Bug
- Skrwa
- Drwęca
- Osa
- Liwa (do Nogatu)
[edytuj] Lewobrzeżne
W kolejności od źródeł rzeki:
- Przemsza
- Dłubnia
- Szreniawa
- Nida
- Czarna Staszowska
- Opatówka
- Kamienna
- Iłżanka
- Radomka
- Pilica
- Bzura
- Brda
- Wda
- Wierzyca
[edytuj] Miasta położone nad Wisłą
- Wisła
- Ustroń
- Skoczów
- Strumień
- Czechowice-Dziedzice - tylko na prawym brzegu
- Brzeszcze - tylko na prawym brzegu
- Bieruń - tylko na lewym brzegu
- Oświęcim - tylko na prawym brzegu
- Kraków
- Niepołomice - tylko na prawym brzegu
- Połaniec - tylko na lewym brzegu
- Baranów Sandomierski - tylko na prawym brzegu
- Tarnobrzeg - tylko na prawym brzegu
- Sandomierz
- Zawichost - tylko na lewym brzegu
- Kazimierz Dolny - tylko na prawym brzegu
- Puławy - tylko na prawym brzegu
- Dęblin - tylko na prawym brzegu
- Góra Kalwaria - tylko na lewym brzegu
- Karczew - tylko na prawym brzegu
- Józefów - tylko na prawym brzegu
- Warszawa
- Łomianki - tylko na lewym brzegu
- Nowy Dwór Mazowiecki - tylko na prawym brzegu
- Zakroczym - tylko na prawym brzegu
- Wyszogród - tylko na prawym brzegu
- Płock
- Dobrzyń nad Wisłą - tylko na prawym brzegu
- Włocławek
- Nieszawa - tylko na lewym brzegu
- Ciechocinek - tylko na lewym brzegu
- Toruń
- Solec Kujawski - tylko na lewym brzegu
- Bydgoszcz (poprzez dzielnicę Fordon)
- Chełmno - tylko na prawym brzegu
- Grudziądz - tylko na prawym brzegu
- Nowe - tylko na lewym brzegu
- Gniew - tylko na lewym brzegu
- Malbork (nad Nogatem)
- Tczew - tylko na lewym brzegu
- Gdańsk (nad Martwą Wisłą, a także nad Wisłą właściwą poprzez Wyspę Sobieszewską) - tylko na lewym brzegu.
[edytuj] Zbiorniki na Wiśle
[edytuj] Delta Wisły
W miejscowości Biała Góra k/ Sztumu około 50 km od ujścia rozdzielając się na dwa ramiona Leniwka (lewe) i Nogat (prawe), tworzy szeroką deltę zwaną Żuławami. W miejscowości Gdańska Głowa od Leniwki oddziela się w kierunku wschodnim kolejne ramię zwane Szkarpawa w celu ochrony przeciwpowodziowej zamknięte śluzą. Kolejne ramię Martwa Wisła oddziela się w Przegalinie. Uchodzi do Zatoki Gdańskiej.
Do XIV wieku ujście Wisły dzieliło się na główne wschodnie ramię Wisłę Elbląską i mniejsze zachodnie ramię Wisłę Gdańską. Od roku 1371 głównym ramieniem staje się Wisła Gdańska. Po powodzi w 1840 roku tworzy się dodatkowe ramię Wisła Śmiała. W latach 1890-1895 wykonano przekop koło Świbna.
[edytuj] Żegluga na Wiśle
Wisła jest żeglowna na długości 940 km. Jesienią żeglugę utrudniają lub wręcz uniemożliwiają niżówki.
Już pod koniec listopada na Wiśle pojawiają się zjawiska lodowe. Początkowo występują w okolicy Narwi i Drwęcy, najpóźniej docierają do górnego odcinka rzeki. Lód pokrywa Wisłę od 2. połowy stycznia do końca lutego. Topniejący lód prowadzi do zatorów śryżowych w okolicy Góry Kalwarii, a niżej do powodzi.
Wody Wisły często wzbierają, powodując powodzie. W górnym biegu rzeki dzieje się tak zwykle w lipcu, pod wpływem obfitych opadów w górach, a w środkowym i dolnym biegu w marcu, pod wpływem roztopów wiosennych. Naturalny polder zalewowy na Nizinie Ciechocińskiej,zalewany jest często dwukrotnie, wiosną i latem w rejonie Otłoczyna gdzie znajduje się naturalny bród przez Wisłę (szlak bursztynowy). W historii dochodziło wielokrotnie do katastrofalnych powodzi, m.in. w latach: 1813, 1844, 1888, 1934, 1960, 1997. Aby im zapobiec powstały zbiorniki retencyjne na dopływach w górnym biegu, w niższych partiach jest kanalizowana (koło Krakowa; planowane są także stopnie wodne w Wyszogrodzie, Płocku, Ciechocinku, Solcu Kujawskim, Chełmnie, Opalenicy i Tczewie), a w odcinku środkowym postępuje regulacja, jednak całościowa regulacja jest oprotestowywana jako zagrożenie dla unikalnego na skalę Europy środowiska naturalnego.
.
Wisła jest połączona za pomocą kanałów z:
- Odrą - Kanałem Bydgoskim, Notecią i Wartą
- Niemnem - Kanałem Augustowskim i Czarną Hańczą
- Dnieprem - Kanałem Dnieprzańsko-Bużańskim i Prypecią
[edytuj] Walory przyrodnicze
Do najważniejszych walorów przyrodniczych Wisły należą:
- sąsiedztwo wielu kompleksów leśnych (np. Puszcza Sandomierska).
- niski stopień uregulowania
- rozwijanie się dzikiej przyrody (np. lasów łęgowych)
- w dorzeczu Wisły istnieje 6 parków krajobrazowych (planuje się kolejny - od Sandomierza do Płocka).
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- [1] - ujście Wisły
- [2] - zdjęcie satelitarne delty Wisły i Żuław Wiślanych w serwisie Google Maps
