Gelnica
Z Wikipedii
Współrzędne: 48°51'18" N 020°56'23" E
| Gelnica | |
| Państwo |  Słowacja |
| kraj | koszycki |
| burmistrz | Anna Nemčíková |
| Powierzchnia | 57,65 km² |
| Położenie | 48°51' N 20°56' E |
| Wysokość | 372 m n.p.m. |
| Ludność (2003) • liczba ludności • gęstość |
6 243 108,29 os./km² |
| Nr kierunkowy | 0 53 |
| Kod pocztowy | 056 01 |
| Tablice rejestracyjne | GL |
Położenie na mapie |
|
| Strona internetowa miasta | |
Gelnica (niem. Göllnitz, węg. Gölnicbánya) - miasto powiatowe we wschodniej Słowacji, w kraju koszyckim, w historycznym regionie Spisz. Dzisiejsza słowacka nazwa miasta pochodzi od niemieckiej wersji pierwotnej słowackiej nazwy "Gnilec", pochodzącej od rzeki Hnilec, przepływającej przez miasto.
Gelnica leży na wysokości 372 m n.p.m. na wschodnim krańcu Rudaw Słowackich, w dolinie rzeki Hnilec. Liczba mieszkańców miasta wynosi 6 243 osoby [2003], powierzchnia miasta - 57,65 km². Współrzędne geograficzne - 48°50'53 N, 20°56'14 E.
Przez Gelnicę przebiega lokalna droga nr 546 z Preszowa do Spiskiej Nowej Wsi oraz linia kolejowa z Preszowa i Koszyc do Bańskiej Bystrzycy.
Okolice miasta były zasiedlone już w epoce kamienia i brązu. Przed najazdami mongolskimi pod koniec pierwszej połowy XIII wieku istniała tu osada słowiańska, która po 1241 została odnowiona przez niemieckich kolonistów z Bawarii i Turyngii. Była to oddzielna fala osadnictwa od tej, która trafiła na północny Spisz. Już w 1234 rozpoczęto budowę zamku, a w [[1288 powstał tu klasztor dominikanów. W 1264 osada uzyskała prawa miejskie, potwierdzone w 1276. Przywileje miasta rozszerzali kolejni królowie Węgier w 1317 i w 1359. W 1435 Gelnica uzyskała status wolnego królewskiego miasta górniczego. W 1487 miasto stowarzyszyło się z sześcioma innymi miastami górniczymi Górnych Węgier w związek zwany Heptapolitaną. W czasach anarchii na Węgrzech po bitwie pod Mohaczem miasto w 1532 zagarnął magnacki ród Thurzonów. Następnie Gelnica przeszła w ręce Csakych. Miasto wykupiło się spod władzy magnatów dopiero w 1838, znów stając się wolnym królewskim miastem górniczym.
Gelnica była miastem górniczym - największym ośrodkiem górnictwa na Spiszu. W okolicy wydobywano srebro, miedź, rtęć, ołów i rudę żelaza. Dzięki temu miasto stało się jednym z największych i najbogatszych miast Słowacji. Wydobycie - najpierw metali kolorowych, a później rudy żelaza - w XIX wieku ustąpiło miejscu hutnictwu żelaza opartemu na importowanej rudzie.
W 1892 w Gelnicy uruchomiono pierwszą w Słowacji elektrownię. W 1910 miasto liczyło 3,8 tys. mieszkańców, z czego 2,1 tys. Niemców, 1,1 tys. Słowaków i 0,6 tys. Węgrów. W 1918 miasto było głównym ośrodkiem władz Słowackiej Republiki Rad. W latach dwudziestych XX wieku przestarzały i mało wydajny przemysł hutniczy upadł i okolice miasta popadły w kryzys, trwający przez cały okres międzywojenny, pogłębiony światowym kryzysem gospodarczym lat trzydziestych. Obecnie miasto nadal jest ośrodkiem przemysłowym, ale dominuje przemysł spożywczy.
Zabytki i atrakcje Gelnicy to:
