Handley Page Halifax
Z Wikipedii
Handley Page Halifax – brytyjski czterosilnikowy ciężki samolot bombowy z okresu II wojny światowej, powstały w zakładach Handley Page, używany od 1940.
Halifax był drugim, po samolocie Avro Lancaster, podstawowym ciężkim nocnym bombowcem brytyjskich Królewskich Sił Powietrznych (Royal Air Force) okresu II wojny światowej. Oprócz tego, był także stosowany do celów patrolowych, a także do specjalnych zadań transportowych, w tym zaopatrywania ruchu oporu w okupowanych krajach i holowania szybowców transportowych, a także zwiadu meteorologicznego.
Spis treści |
[edytuj] Rozwój
Samolot został skonstruowany na podstawie specyfikacji nr P.13/36 brytyjskiego Ministerstwa Lotnictwa, z 1936, na ciężki bombowiec nowej generacji dla zastąpienia starych samolotów dwupłatowych. Pierwszy model, oznaczony Handley Page HP.56 i zbudowany w 1937 w dwóch prototypowych egzemplarzach, był napędzany tylko dwoma silnikami Rolls-Royce Vulture. Wyniki prób prototypów jednak były niezadowalające, a silniki okazały się niedopracowane i zawodne, dlatego konstruktorzy zdecydowali zmienić typ silników i dodać dalsze dwa, tworząc samolot w układzie czterosilnikowym (w podobny sposób powstał później także Avro Lancaster). Nowy prototyp, oznaczony HP.57, został oblatany 25 października 1939. Jego konstrukcja była podobna do HP.56, lecz był on nieco powiększony i napędzany czterema sprawdzonymi silnikami rzędowymi Rolls-Royce Merlin X o mocy 1280 KM.
Samolot ten okazał się dość udany i został zamówiony przez brytyjskie lotnictwo i skierowany do produkcji seryjnej pod nazwą Halifax. Drugi prototyp oblatano 17 sierpnia 1940, a pierwszy samolot seryjny już 11 października 1940. Od listopada samolot seryjne weszły do służby.
[edytuj] Wersje
Halifax był budowany w szeregu kolejnych wersji, zachowujących tę samą konstrukcję, lecz różniących się detalami. Wersje bombowe wyróżniane były literą "B" (Bomber), wersje desantowe literą "A" (Airborne), wersje patrolowe literami "GR" (Ground Reconnaissance), a transportowe literą "C" (Cargo), przy czym litery te są często pomijane w oznaczeniach, zwłaszcza podstawowej wersji bombowej. Numer modelu poprzedzały litery "Mk" – Mark – wzór, które jednak były na ogół pomijane.
Pierwszą wersją seryjną był bombowiec Halifax B Mk.I. Wersja ta wyróżniała się nosem kadłuba z przeszkloną "brodą" stanowiącą stanowisko bombardiera i z umieszczoną nad nią wieżyczką z dwoma karabinami maszynowymi (w układzie podobnym do zastosowanego później w Lancasterze). Dalsze uzbrojenie obronne stanowiła wieżyczka na końcu kadłuba, z czterema karabinami maszynowymi i dwa karabiny maszynowe w bocznych oknach. Wyróżnia się ponadto poszczególne serie tej wersji: 25 samolotów Mk I serii II miało w stosunku do pierwszej serii zwiększoną masę maksymalną (z 24 970 kg do 27 240 kg), a 9 samolotów Mk I serii III zwiększone zbiorniki paliwa. Zbudowano 84 samoloty wersji Mk.I.
Wersja Mk.II, nosząca oznaczenie fabryczne HP.59, otrzymała nowe silniki Merlin XX o mocy 1390 KM. Pierwsze samoloty tej wersji wyprodukowano we wrześniu 1941. W pierwszej serii, B Mk.II Series I, ulepszono uzbrojenie przez dodanie wieżyczki grzbietowej z dwoma karabinami maszynowymi zamiast km-ów w bocznych oknach. W serii Mk.II Series I (Special), w celu zwiększenia osiągów przez zmniejszenie oporu zmieniono nos kadłuba, zastępując przednią wieżyczkę przez obły nieoszklony nos, posiadający jedynie małe okienka. Usunięto też wysoką wieżyczkę grzbietową. Istotne zmiany wprowadziła seria Mk.II Series IA, przede wszystkim nowy kształt nosa kadłuba, standardowy dla późniejszych wersji. Nowy nos był dłuższy, opływowy, uformowany z dużych sferycznych przezroczystych elementów, tłoczonych na gorąco ze szkła organicznego Perspex. Zamontowany był w nim jeden ruchomy karabin maszynowy, posiadający ograniczony sektor ostrzału. W zamian za osłabienie uzbrojenia strzeleckiego z przodu, wprowadzono nową, niższą wieżyczkę grzbietową z czterema karabinami maszynowymi, stawiającą mniejszy opór (wszystkie serie posiadały ponadto wieżyczkę ogonową z 4 km-ami). W celu poprawienia stateczności, powiększono podwójne stateczniki pionowe i zmieniono ich kształt, z trójkątnych na trapezowe (ta modyfikacja, podobnie jak modyfikacja nosa kadłuba, była też wprowadzana w niektórych starszych samolotach podczas remontów). Zastosowano też nową wersję silników Merlin 22 (1390 KM). Seria IA była produkowana od marca 1943. Zbudowano łącznie 1966 samolotów wersji Mk.II (1948 wg innych danych, z tego 894 serii IA).
Od końca 1942, produkowano także odmiany patrolowe morskie GR Mk.II Series I (Special) i GR Mk.II Series IA, używane w lotnictwie obrony wybrzeża Coastal Command. Część samolotów wersji Mk.II przebudowywano na specjalne wersje transportowo-desantowe, oznaczone A, o powiększonym zasięgu i zredukowanym uzbrojeniu.
Samoloty wersji Mk.V (HP.63) były modyfikacją wersji Mk.II, z zastosowaniem systemów hydraulicznych i podwozia systemu Dowty (stosowanego w Lancasterach) zamiast Messier. Zbudowano ich 915 sztuk, od sierpnia 1942, w wersjach Mk.V Series I (Special) i Series IA, odpowiadających równolegle produkowanym seriom Mk.II. Z uwagi na zawodne podwozie, samoloty tej wersji przeważnie nie były używane jako bombowce, natomiast były licznie używane w wersji patrolowej morskiej GR Mk.V, transportowo-desantowej A Mk.V (do holowania szybowców desantowych) i wersji zwiadu meteorologicznego Met Mk.V.
Najliczniejszą wersją Halifaxa była bombowa B Mk.III, produkowana od lipca 1943 (oznaczenie fabryczne HP.61). Oprócz dotychczasowych modyfikacji, wprowadziła ona jako napęd silniki gwiazdowe Bristol Hercules XVI o mocy 1650 KM. Późniejsze samoloty tej wersji miały zaokrąglone końcówki skrzydeł, co nieco zwiększyło rozpiętość. Zbudowano 2091 sztuk tej wersji (2132 wg innych danych), z tego niewielką liczbę wersji desantowej A Mk.III. Późniejsze wersje Halifaxów napędzane były również silnikami gwiazdowymi. Wersja Mk.IV nie była produkowana.
Ostatnie wersje bombowe, budowane w mniejszej ilości pod koniec wojny, bazowały na Mk.III, zachowując oznaczenie fabryczne HP.61. Były to Mk.VI z silnikami Hercules 100 o mocy 1800 KM, budowana od października 1944 i Mk.VII ze słabszymi silnikami Hercules XVI. Zbudowano 457 Mk.VI i 408 Mk.VII, z tego 234 w wersji transportowo-desantowej A Mk.VII.
Już po wojnie powstała nieuzbrojona wersja transportowa Halifax C Mk.VIII (HP.70), z powiększonym przedziałem transportowym w miejscu komory bombowej i miejscem dla 11 pasażerów. Zbudowano jej 100 sztuk, począwszy od czerwca 1945. Część później przebudowano na cywilną wersję transportowo-pasażerską Handley Page Halton, zabierającą 10 pasażerów. Ostatnią wersją wojskową była powojenna transportowo-desantowa A Mk.IX (HP.71), służąca do transportu 16 spadochroniarzy, uzbrojona w karabin maszynowy w standardowym przeszklonym nosie i wieżyczkę ogonową – zbudowano jej 145 sztuk.
Łącznie zbudowano 6176 Halifaxów, do zakończenia produkcji w listopadzie 1946. Oprócz firmy Handley Page, produkowały je firmy English Electric, Fairey Aviation, Rootes Motors i London Aircraft Production Group.
[edytuj] Użycie
Samoloty Halifax weszły na uzbrojenie lotnictwa brytyjskiego począwszy od listopada 1940 (jako pierwszy otrzymał je 35 dywizjon RAF). Pierwszy lot bojowy Halifaxy wykonały w składzie 35 dywizjonu w nocy 11/12 marca 1941 podczas nalotu na port Hawr. 30 czerwca 1940 Halifaxy zostały użyte w pierwszym dziennym ataku na Kilonię, lecz w 1941 zostały wycofane z operacji dziennych i do 1944 roku działały, zgodnie z brytyjską doktryną, jedynie jako bombowce nocne, operując z Wielkiej Brytanii. Były używane masowo w kolejnych nocnych nalotach RAF na niemieckie miasta i zakłady przemysłowe, aż do końca wojny. W szczytowym okresie, w 1944 brytyjskie lotnictwo bombowe miało 26 dywizjonów Halifaxów. Jako jedyne z czterosilnikowych bombowców brytyjskich, Halifaxy były użyte na Bliskim Wschodzie w składzie 462 dywizjonu, operując z Palestyny przeciw wojskom niemieckim w Afryce północnej. Po lądowaniu w Normandii i odzyskaniu przewagi w powietrzu, Halifaxy na małą skalę były używane również do nalotów dziennych, m.in. przeciw wyrzutniom V-1. Ostatnie loty bojowe miały miejsce 25 kwietnia 1945 (dzienny nalot na Wyspy Fryzyjskie) i 3 maja 1945, na Flensburg. Samoloty Halifax odbyły w czasie II wojny światowej 75 532 operacji bojowych, podczas których zrzuciły 227 610 ton bomb, co dało im drugie miejsce po liczniej stosowanych do bombardowania i lepiej się do tego też nadających samolotach Avro Lancaster. "Rekordzistą" był Halifax nr LV 907 o nazwie własnej Friday 13th ze 158. dywizjonu, który odbył 128 misji bojowych.
Halifax znalazł względnie szerokie zastosowanie jako samolot do operacji specjalnych. Samoloty tego typu w samotnych nocnych dalekodystansowych lotach dostarczały na spadochronach ludzi i wyposażenie ruchom oporu i oddziałom partyzanckim w okupowanych przez Niemców krajach Europy, w tym w Polsce. Loty do Polski z baz brytyjskich były najdłuższe, trwające 14 godzin i mogły być wykonywane jedynie w sezonie jesienno-zimowym z uwagi na długie noce. Jedynie na mniejszych odległościach Halifaxy wspomagały samoloty Armstrong Whitworth Whitley i Westland Lysander. Dopiero od 1943 były one zastępowane przez amerykańskie B-24 Liberator o większym zasięgu, lecz nie zostały przez nie do końca wyparte.
Już we wrześniu 1941 jedna załoga polska została włączona w skład brytyjskiego 138 dywizjonu specjalnego przeznaczenia (Special Duty Squadron), wykonującego loty z zaopatrzeniem dla Armii Krajowej . Pilotami byli: Tadeusz Jasiński i Franciszek Sobkowiak, zaś dowódcą-mjr nawigator Stanisław Król. Podczas pierwszego lotu do Polski 7/8 listopada 1941, na skutek wyczerpania paliwa, samolot lądował awaryjnie w Szwecji. Następnie, kolejne przeszkalane polskie załogi wykonywały loty w składzie dywizjonu specjalnego na Halifaxach. Pierwsza utracona polska załoga rozbiła się w fatalnych warunkach pogodowych o szczyt góry w Austrii 21 kwietnia 1942.
Po rozwiązaniu na skutek strat w kwietniu 1943 polskiego dywizjonu bombowego 301, część jego załóg przydzielono do brytyjskiego 138 dywizjonu specjalnego przeznaczenia jako jego eskadrę. Pod koniec 1943 przemianowano ją na 301 polską eskadrę specjalnego przeznaczenia (301 Polish Special Duty Flight), a następnie na 1586 Eskadrę Specjalnego Przeznaczenia (1586 SDF). Na samolotach Halifax i Liberator polska eskadra, wraz z innymi jednostkami sojuszniczymi, zaopatrywała m.in. oddziały Armii Krajowej w Polsce, dostarczając przy tym przeszkolonych w zakresie dywersji "cichociemnych". Samoloty te dokonywały również zrzutów podczas Powstania Warszawskiego. Niestety, loty te dokonywane były na wersji Mk II, gdyż mocniejsze wersje Mk III walczyły w ramach Bomber Command. W listopadzie eskadrę wzmocniono i przemianowano ponownie na 301 Dywizjon, a w marcu 1945 przeniesiono do lotnictwa transportowego. Po zakończeniu II W.Ś., do grudnia 1946 Polacy wykonywali w składzie 301 dywizjonu loty transportowe na samolotach wersji C Mk.VIII.
W wersjach GR Halifaxy były używane do patrolowania morskiego i obrony wybrzeża, operując z Wielkiej Brytanii, a także m.in. z Gibraltaru. W wersjach transportowo-desantowych A, używane były do holowania szybowców desantowych podczas operacji powietrznodesantowych. Halifaxy były jedynymi samolotami, oprócz Short Stirling, które zostały przeznaczone do holowania ciężkich szybowców GAL Hamilcar i głównymi używanymi do tego celu. Holowały też średnie szybowce Airspeed Horsa.
Na Halifaxach podczas wojny latały także dywizjony bombowe lotnictwa kanadyjskiego (RCAF), australijskiego (RAAF), nowozelandzkiego (RNZAF) i 2 dywizjony Wolnych Francuzów. Po wojnie Halifaxy pozostały przez króki czas na wyposażeniu lotnictwa brytyjskiego, przede wszystkim w wersjach patrolowych i transportowych. Ostatnie loty Halifaxów w służbie brytyjskiej miały miejsce w 1952 (GR Mk.VI).
[edytuj] Cechy lotno-pilotażowe
Samoloty pierwszych serii (łącznie z wersją Mk II) cechowały się niedostateczną statecznością kierunkową, w razie asymetrii ciągu (np. uszkodzenie silnika w walce) mogły wejść w skrętny ślizg boczny (rodzaj płaskiego korkociągu). Cechę tę wykrył i opisał polski pilot doświadczalny inż. Stanisław Riess. Niestety zginął podczas kolejnego lotu próbnego na wersji Mk II tej maszyny 4 lutego 1943 roku. Problem został rozwiązany w wersji Mk V poprzez powiększenie stateczników pionowych. Te wcześniejsze wersje maszyn HP Halifax cechowały się również jedynie dostateczną sterownością i znacznie ustępowały tu maszynie Avro Lancaster. Podczas startów w gorącym klimacie (np. baza Campo Casale w Brindisi- Włochy) miały wyraźny niedobór mocy podczas startu i wznoszenia. Miały tendencję do schodzenia w lewo z osi pasa podczas startu, wymagaly więcej akcji ze strony pilotów niż inne maszyny. Były bardzo wrażliwe na boczny wiatr podczas lądowania. Brak jednej, dużej komory bombowej (jak w maszynie Lancasterze) sprawiał, iż HP Halifax nie mógł zabierać na pokład bomb najcięższego wagowymiaru.
[edytuj] Opis techniczny
Czterosilnikowy średniopłat o konstrukcji całkowicie metalowej. W wersji Mk.I i Mk.II serii I, z przodu kadłuba w dolnej części znajdowało się oszklone stanowisko bombardiera, nad nim wieżyczka strzelecka z dwoma karabinami maszynowymi. Wersje począwszy od Mk.II serii IA miały przeszklony opływowy nos kadłuba ze stanowiskiem bombardiera w dolnej części i jednym ruchomym karabinem maszynowym. Za częścią nosową kadłuba znajdowała się przeszklona kabina pilotów, której dach przechodził w grzbiet kadłuba, poprowadzony na tej samej wysokości. Na grzbiecie, w środkowej części samolotu umieszczona była wieżyczka strzelecka (z wyjątkiem wersji Mk.I, wersji transportowych i specjalnych). W dolnej części kadłuba znajdowała się zamykana komora bombowa. Na końcu kadłuba, wieżyczka strzelecka z czterema karabinami maszynowymi (z wyjątkiem wersji C Mk.VIII). Usterzenie podwójne, stateczniki i stery o obrysie zbliżonym do trójkątnego (wczesne wersje) lub trapezowym (instalowanym także na wczesnych wersjach podczas remontów). Podwozie samolotu klasyczne, główne golenie z pojedynczymi kołami wciągane do gondol wewnętrznych silników, kółko ogonowe stałe lub częściowo wciągane w późnych wersjach. Załoga: zazwyczaj 7 ludzi (dwoch pilotów, mechanik pokładowy, nawigator – bombardier, radiotelegrafista, górny strzelec i ogonowy strzelec). Część późniejszych samolotów wersji bombowych posiadała radar H2S do obserwacji powierzchni ziemi w celu ułatwienia celowania (Halifax był pierwszym samolotem, na którym zamontowano ten radar w marcu 1942). Wersje transportowe specjalnego przeznaczenia miały dodatkowe zbiorniki paliwa w komorze bombowej.
Uzbrojenie: główne uzbrojenie ofensywne stanowiły bomby przenoszone w komorze bombowej w kadłubie (długości ok. 6,70 m) i 12 komorach w przykadłubowych częściach skrzydeł. Udźwig maksymalny 5900 kg bomb. Uzbrojenie obronne stanowiły karabiny maszynowe kaliber 7,7 mm: Browning w wieżach strzeleckich i Vickers K pojedyncze
- Mk.I: 2 km w wieżyczce nosowej, 4 km w wieżyczce ogonowej, 2 km Vickers w bocznych oknach tylnej części kadłuba
- Mk.II Series I: 2 km w wieżyczce nosowej, 2 km w wieżyczce grzbietowej, 4 km w wieżyczce ogonowej
- Mk.II Series I (Special): 4 km w wieżyczce ogonowej
- Mk.II Series IA: 1 km Vickers ruchomy w nosie kadłuba, 4 km w wieżyczce grzbietowej, 4 km w wieżyczce ogonowej (także Mk.III, V, VI i VII)
- Mk.IX: 1 km Vickers ruchomy w nosie kadłuba, 2 wkm Browning 12,7 mm w wieżyczce ogonowej
Napęd: 4 silniki rzędowe Rolls-Royce Merlin kilku odmian, lub gwiazdowe Bristol Hercules. Zbiorniki paliwa w skrzydłach o pojemności zwiększanej w kolejnych wersjach (Mk.I Srs.I: 6328 l, Mk.I Srs.3: 7437 l, Mk.II: 8556 l, Mk.III: 9028 l, Mk.VI: 9956 l). Samoloty mogły przenosić dodatkowe zbiorniki w komorze bombowej, zamiast części ładunku bomb.
[edytuj] Dane lotno-taktyczne
Halifax B Mk.II s.IA / różnice dla B Mk.III Uwaga: podawane są różne dane co do masy, prędkości i zasięgu samolotów
[edytuj] Ogólne charakterystyki
- załoga: 7
- długość: 21,82 m
- rozpiętość: 30,12 m / 31,75 m
- wysokość: 6,32 m
- powierzchnia nośna: 116 m² / 118,4 m²
- masy:
- masa własna: 17 350 kg / 17 208 kg
- masa całkowita: / 24 675 kg
- masa maksymalna startowa: 29 510 kg / 29 056 kg
- obciążenie powierzchni nośnej: kg/m²
[edytuj] Osiągi
- prędkość maksymalna: 418 km/h / 454 km/h
- pułap operacyjny: 7315 m
- zasięg: 1658 km
- prędkość wznoszenia: m/s
[edytuj] Zobacz też
Podobne samoloty
Ciąg oznaczeń
- HP.53 Hampden – HP.54 Harrow – HP.56 – HP.57 (Mk.I) – HP.59 (Mk.II) – HP.61 (Mk.III) – HP.63 (Mk.V) – HP.67 Hastings – HP.68 Hermes – HP.70 (Mk.VIII) – HP.71 (Mk.IX)
[edytuj] Linki zewnętrzne
| Samoloty wojskowe Brytyjskiej Wspólnoty Narodów z okresu II wojny światowej | ||
|---|---|---|
| Samoloty myśliwskie | ||
| Firebrand | Roc | Defiant | Beaufighter | Blenheim | Mosquito | Firefly | Fulmar | Meteor | Gladiator | Hurricane | Tempest | Typhoon | Spitfire | Whirlwind | Boomerang | ||
| Samoloty bombowe i torpedowe | ||
| Battle | Blenheim | Beaufort | Hampden | Whitley | Wellington | Henley | Stirling | Halifax | Lancaster | Skua | Barracuda | Albacore | Swordfish | ||
| Samoloty transportowe i szybowce desantowe | Samoloty rozpoznawcze i łącznikowe | |
| Bombay | Albemarle | York | Hotspur | Hamilcar | Sunderland | Lerwick | Walrus | Anson | Botha | Warwick Lysander | Auster | Vincent | Proctor |
|
| Samoloty szkolno - treningowe | Samoloty doświadczalne i prototypy | |
| Tutor | Magister | Tiger Moth | Oxford | E.28/39 | Vampire | |
