Język portugalski
Z Wikipedii
| Português | |
| Obszar | Portugalia, Brazylia, Angola, Mozambik i inne |
| Liczba mówiących | 210 000 000 |
| Ranking | 6. |
| Klasyfikacja genetyczna | Języki indoeuropejskie *Języki romańskie **Języki zachodnioromańskie ***Język portugalski |
| Pismo | łaciński |
| Status oficjalny | |
| Język urzędowy | Angola, Brazylia, Gwinea Bissau, Mozambik, Portugalia, Republika Zielonego Przylądka, Timor Wschodni i Wyspy Świętego Tomasza i Książęca, jeden z urzędowych w Unii Europejskiej |
| Regulowany przez | nie istnieje pojedyncza instytucja zajmująca się regulacją jęz. portugalskiego |
| Kody języka | |
| ISO 639-1 | pt |
| ISO 639-2 | por |
| ISO/FDIS 639-3 | por |
| SIL | POR |
| W Wikipedii | |
| Zobacz też: język, języki świata | |
Portugalski język literacki oparty jest na dialekcie północnym. Najstarsze zapisy w tym języku pochodzą z XII w. Kraje, w których portugalski jest językiem urzędowym, współpracują ze sobą w ramach założonej w 1996 Wspólnoty Państw Portugalskojęzycznych.
Spis treści |
[edytuj] Warianty
Język portugalski posiada dwa znormalizowane, równoprawne i oficjalnie nawzajem się uznające warianty (normy):
- brazylijski
- europejski
Oba warianty posiadają liczne nieznormalizowane dialekty, różniące się głównie wymową.
Norma brazylijska obowiązuje tylko w Brazylii. Norma europejska obowiązuje w Portugalii i portugalskojęzycznych krajach afrykańskich (Angola, Mozambik, itp.). Próby uznania portugalskiego używanego w krajach afrykańskich za trzeci oficjalny wariant języka portugalskiego nie zakończyły się dotychczas sukcesem. W wyniku tego wszelkie odstępstwa od portugalskiego europejskiego istniejące w portugalskim używanym w krajach afrykańskich traktowane są nie jako znormalizowany, odrębny wariant, ale jako różnice dialektalne wewnątrz portugalskiego europejskiego. Oczywiście nie dotyczy to crioulos – nieoficjalnych, ale używanych na co dzień przez większość mieszkańców niektórych portugalskojęzycznych krajów afrykańskich (Wyspy Zielonego Przylądka, Gwinea Bissau) języków kreolskich, które są odrębnymi językami.
Zasady fonetyczne i gramatyczne normy europejskiej portugalskiego zostały ustalone na podstawie portugalskiego mówionego w Lizbonie i okolicach (dlatego czasami norma europejska jest nazywana normą lizbońską). Zasady fonetyczne i gramatyczne normy brazylijskiej portugalskiego została ustalona na podstawie portugalskiego mówionego w Rio de Janeiro i okolicach (dlatego czasami norma brazylijska jest nazywana normą carioca lub fluminense).
[edytuj] Wymowa (norma europejska)
Charakterystyczną cechą wymowy portugalskiej (istniejącą tylko w wariancie europejskim) jest redukcja (ścieśnienie albo skrócenie) samogłosek w sylabach nieakcentowanych. Najbardziej jest to widoczne w przypadku samogłoski e, która w sylabach nieakcentowanych praktycznie zanika. Język portugalski jest jedynym językiem romańskim, w którym istnieje redukcja samogłosek. Istnieją niepotwierdzone naukowo hipotezy, że owa redukcja pojawiła się w jęz. portugalskim pod wpływem jęz. arabskiego, który również posiada podobną cechę.
| Litera | wymowa | Przykład |
|---|---|---|
| a | W sylabie akcentowanej jak po polsku (z wyjątkiem pozycji przed l plus inna spółgłoska, przed m i przed n) | carro (samochód) |
| W sylabie akcentowanej przed m i przed n zbliżone do a w angielskim słowie cat, tylko krótsze. | sandes (kanapka) | |
| Przed l plus inna spółgłoska (zarówno w sylabie akcentowanej jak i nieakcentowanej) jak nieistniejąca w polskim tylnojęzykowa głoska, zbliżona do a w angielskim star. | alto (wysoki) | |
| W sylabie nieakcentowanej zbliżone do a w angielskim cat, tylko krótsze. | leva (niesie) | |
| á | Jak polskie a | fácil (łatwy) |
| â | Zbliżone do a w angielskim cat, tylko krótsze | ânsia (niepokój) |
| b | Na początku wyrazu i po spółgłosce jak polskie b | bem (dobrze), pombo (gołąb) |
| W innych pozycjach (np. pomiędzy samogłoskami) jak polskie b wymawiane z niedomkniętymi ustami | cabeça (głowa) | |
| c | Przed a/o/u lub spółgłoską jak polskie k. | cultura (kultura) |
| Przed e/i jak polskie s. | ciência (nauka) | |
| Zbitkę ch wymawia się jak polskie sz | chávena (filiżanka) | |
| d | Na początku wyrazu i po l, n i r tak samo jak polskie d | damas (warcaby), ordem (rozkaz) |
| W innych pozycjach (np. pomiędzy samogłoskami) – jak polskie d, ale z językiem pozostającym między zębami | obrigado (dziękuję) | |
| e | W niektórych sylabach akcentowanych wymawiane jako e otwarte, czyli takie jak w polskim | tenho (mam) |
| W innych sylabach akcentowanych wymawiane jako e zamknięte, nieistniejęce w polskim, ale zbliżone do sposobu, w jaki wymawiamy e w niemieckim See, tylko krótsze | cera (wosk) | |
| W sylabach nieakcentowanych jak krótkie i (na początku wyrazu) lub bardzo krótkie y (w innych pozycjach) | editar (edytować), leite (mleko) | |
| é | Jako e otwarte, czyli takie jak w polskim | céu (niebo) |
| ê | Jako e zamknięte, nieistniejęce w polskim, ale zbliżone do sposobu, w jaki wymawiamy e w niemieckim See, tylko krótsze | pêra (gruszka) |
| f | Jak po polsku. | afastado (odległy) |
| g | Przed spółgłoską lub a/o/u jak polskie g. | adega (piwnica) |
| Przed e/i jak polskie ż. | abranger (obejmować) | |
| Gu przed a/o/u, a także w wyjątkach przed e/i (patrz niżej), jak gł. | água (woda) | |
| Gu przed e/i jak polskie g. | carregue (nieść) | |
| h | Nieme (nie wymawia się). | hotel (hotel) |
| i, í | Jak po polsku. | acústica (akustyka) |
| j | Jak polskie ż. | coruja (sowa) |
| l | W większości pozycja podobne do polskiego kresowego, przedwojennego ł | hotel, aldeia (wioska) |
| Zbitkę lh wymawia się miękko, jak rosyjskie ль. | espelho (lustro) | |
| m | Po samogłosce nazalizuje ją (patrz niżej). | |
| W przeciwnym wypadku tak, jak po polsku. | alarme (alarm) | |
| n | Po samogłosce nazalizuje ją (patrz niżej). | |
| W przeciwnym wypadku tak, jak po polsku. | pneu (opona) | |
| Nh wymawia się jak polskie ń/ni (jak w polskim lazania) | dinheiro (pieniądze) | |
| o | W niektórych sylabach akcentowanych wymawiane jako o otwarte, czyli podobne do polskiego | forma (kształt) |
| W innych sylabach akcentowanych wymawiane jako o zamknięte, nieistniejące w jęz. polskim, które wymawia się trochę jak polskie ło | senhor (pan) | |
| Nieakcentowane (z wyj. na początku słowa, gdzie nawet w sylabie nieakcentowanej jest wymawiane jako o otwarte lub zamknięte) wymawia się jak polskie u. | temos (mamy) | |
| Zbitka literowa ou wymawiana jest zawsze jako o zamknięte, nieistniejące w jęz. polskim, które wymawia się trochę jak polskie ło | pouco (mało) | |
| ó | Jako o otwarte, czyli takie jak w polskim | cópia (kopia) |
| ô | Jako o zamknięte, nieistniejące w jęz. polskim, które wymawia się trochę jak polskie ło | pôr (kłaść) |
| p | Jak po polsku. | apertar (zacieśniać) |
| q | Qu przed a/o/u, a także w wyjątkach przed e/i (patrz niżej), jak polskie kł. | quatro (cztery) |
| Przed e/i qu wymawia się jak polskie k. | identifique (identyfikować) | |
| r | Na początku wyrazu oraz rr mocno lub gardłowo jak po francusku. | rolha (korek), ferro (żelazo) |
| W pozostałych przypadkach łagodnie jak po polsku lub po japońsku. | actriz (aktorka) | |
| s | Po spółgłosce i na początku wyrazu jak polskie s. | absurdo (absurd) |
| Pomiędzy samogłoskami jak polskie z. | acusar (oskarżać) | |
| Przed spółgłoską bezdźwięczną jak polskie sz. | Agosto (sierpień) | |
| Przed spółgłoską dźwięczną jak polskie ż. | desde (począwszy od) | |
| Ss wymawia się jak polskie s. | dissolver (rozpuszczać się) | |
| t | Jak po polsku. | acidente (wypadek) |
| u, ú | Jak po polsku. | agulha (igła) |
| v | Jak polskie w. | activo (aktywny) |
| x | Przed spółgłoską, na początku wyrazu lub sylaby, a także w złożeniach aix/eix/ux przed samogłoską: jak polskie sz. | excelente (znakomity) |
| Pomiędzy samogłoskami zazwyczaj jak polskie s. | próximo (następny) | |
| Wyjątkowo (głównie w wyrazach obcych) jak polskie ks. | taxi (taksówka) | |
| Ex przed samogłoską wymawia się ehz. | existir (istnieć) | |
| z | Na początku słowa, sylaby lub pomiędzy samogłoskami jak polskie z. | azul (niebieski) |
| Przed spółgłoską jak polskie ż lub sz, zależnie czy dźwięczna, czy bezdźwięczna. | o feliz gato (szczęśliwy kot) | |
[edytuj] Wyjątki
Wymawiane u: Normalnie gue, gui, que, qui wymawiamy odpowiednio ge, gi, ke, ki. Czasami jednak geneza wyrazu nakazuje wymawiać u w takim złożeniu.
- Przykład: lingua (język) > linguista (lingwista)
W niektórych wyrazach ze względu na lepsze brzmienie e wymawia się prawie jak a.
- Przykłady: azenha (młyn wodny), lenha (drewno opałowe)
[edytuj] Znaki diakrytyczne
[edytuj] Acute (agudo) (´)
Otwiera samogłoskę i nadaje akcent wyrazowy. Zatem á, é, í, ó, ú wymawia się tak, jak polskie a, e, i, o, u.
[edytuj] Cedilla (cedilha) (¸)
Tylko w postaci ç; wymawia się jak polskie s.
[edytuj] Cyrkumfleks (circumflexo) (ˆ)
Zamyka samogłoskę a lub e i nadaje akcent wyrazowy. Pozostałe samogłoski nie zamykają się, nie przyjmują więc cyrkumfleksu.
[edytuj] Grave (grave) (`)
Tego znaku używa się w skróconej formie, w której przyimek a łączy się z przedimkiem lub zaimkiem, np.:
- a + a = à,
- a + as = às,
- a + aquilo = àquilo.
[edytuj] Tylda (tilde) (˜)
Nasalizuje samogłoskę.
[edytuj] Diaeresis/Umlaut (trema) (¨)
Oddziela dwie samogłoski zapobiegając powstaniu dyftongu. Tylko w brazylijskim.
[edytuj] Podstawowe różnice między normą brazylijską a europejską
Norma brazylijska różni się znacznie od normy europejskiej. Różnice obejmują:
a) wymowę
W wariancie brazylijskim, w przeciwieństwie do europejskiego, nie ma miejsca redukcja samogłosek w sylabach nieakcentowanych (dlatego np. słowo distante w Portugalii wymawia się praktycznie jak dsztant, a w Brazylii dzistanci). W wyniku tego ma się wrażenie, że wymowa brazylijska jest bardziej miękka i melodyjna.
Inne różnice w wymowie:
| litera | wymowa |
|---|---|
| d | W złożeniach de, di wymawiane jak polskie dzi. |
| l | Na końcu wyrazu wymawiane ł. |
| r | Forma mocna (r na początku wyrazu lub rr) zwykle wymiawiana gardłowo. Na końcu wyrazu bywa wymawiane gardłowo lub pomijane. |
| s | Na końcu wyrazu i przed spółgłoskami może być wymawiana sz (jak w europejskim portugalskim) lub s (zależy to od regionu – np. w Rio de Janeiro wymawia się sz, a w São Paulo – s). |
| t | W złożeniach te, ti wymawiane jak polskie ci. |
| z | Na końcu wyrazu może być wymawiana sz (jak w europejskim portugalskim) lub s (zależy to od regionu – np. w Rio de Janeiro wymawia się sz, a w São Paulo – s). |
b) słownictwo
Brazylijski portugalski jest wzbogacony szeregiem słów i zwrotów z języków brazylijskich Indian i byłych niewolników z zachodniej Afryki. Istnieją też znaczne różnice w słownictwie potocznym (np. autobus w Brazylii to ônibus, a w Portugalii autocarro, lody to w Brazylii sorvete, a w Portugalii gelado, itp.). W Brazylii jest też więcej zapożyczeń z języka angielskiego.
c) gramatykę
Różnic gramatycznych nie jest wiele. Zasady użycia i umieszczania w zdaniu zaimków w brazylijskim portugalskim są prostsze niż w europejskim. Inne istotne modyfikacje gramatyczne istniejące w wariancie brazylijskim to omijanie rodzajnika przez zaimkiem dzierżawczym (w Brazylii meu carro, w Portugalii o meu carro) i używanie form czasownikowych trzeciej osoby liczby pojedynczej zamiast drugiej osoby liczby pojedynczej (ty mówisz to w Brazylii você fala, w Portugalii tu falas)
d) ortografię
Różnice ortograficzne są niewielkie (np. wspaniale w Brazylii pisze się ótimo, a w Portugalii óptimo). Cyrkumfleks (^) jest używany znacznie częściej niż w Portugalii. (np. vôo zamiast voo (lot)). W wyrazach z gue, gui, que i qui, gdzie u jest wymawiane, oznacza się je przez diaeresis (¨): lingüista zamiast linguista.
Miały miejsce próby ujednolicenia ortografii obu wariantów portugalskiego, ale nie zakończyły sie one sukcesem.
[edytuj] Informacje różne
[edytuj] Wyrazy pochodzenia arabskiego
W języku portugalskim występuje znaczna liczba wyrazów pochodzenia arabskiego. Większość z nich zaczyna się na al, a w mniejszej ilości także na ar, az.
- Przykłady: albufeira (zatoka), Algarve (nazwa regionu w Portugalii), azeitona (oliwka)
[edytuj] Linki zewnętrzne
| Języki romańskie |
|
wschodnioromańskie: arumuński | istrorumuński | meglenorumuński | rumuński |
Język francuski:
Francja • Haiti • Monako • Senegal • Wybrzeże Kości Słoniowej
Język hiszpański:
Argentyna • Dominikana • Ekwador • Filipiny • Gwatemala • Hiszpania • Honduras • Kolumbia • Kostaryka • Kuba • Meksyk • Nikaragua • Panama • Paragwaj • Peru • Urugwaj • Wenezuela
Język portugalski:
Angola • Brazylia • Gwinea Bissau • Mozambik • Portugalia • Republika Zielonego Przylądka • Timor Wschodni • Wyspy Świętego Tomasza i Książęca
