Język szwedzki

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Svenska
Obszar	Szwecja, Finlandia i inne
Liczba mówiących	9 milionów
Ranking	89.
Klasyfikacja genetyczna	Języki indoeuropejskie Języki germańskie Języki północnogermańskie **Język szwedzki
Pismo	łaciński
Status oficjalny
Język urzędowy	Szwecja, Finlandia, Wyspy Alandzkie, jeden z urzędowych w Unii Europejskiej
Regulowany przez	Svenska språknämnden Forskningscentralen för de inhemska språken (Kotimaisten kielten tutkimuskeskus
Kody języka
ISO 639-1	sv
ISO 639-2	swe
ISO/FDIS 639-3	swe
SIL	SWD
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Szwedzka wersja językowa Wikipedii W Wikisłowniku: Słownik języka szwedzkiego

Język szwedzki jest językiem północnogermańskim wschodnim (wschodnioskandynawskim), używanym głównie w Szwecji i częściach Finlandii, przez ok. 9 mln ludzi. Jest dość dobrze zrozumiały dla Norwegów i w mniejszym stopniu także dla Duńczyków. Język standardowy w Szwecji, tzw. rikssvenska (szwedzki państwowy) oparty jest na dialektach regionu sztokholmskiego.

W mowie potocznej używane są powszechnie wyraźne dialekty. Większość jest jednak doskonale zrozumiała dla pozostałych użytkowników języka szwedzkiego. Obecnie można wyróżnić dwa zespoły dialektów: w Szwecji i Finlandii. W południowej części Szwecji - Skanii (Skåne) - język mówiony uległ silnym wpływom duńskim, z bardzo gardłową wymową. Ludność Wysp Alandzkich mówi dialektem zbliżonym do północnosztokholmskiego. Większość zapożyczeń w języku szwedzkim pochodzi z języków: niemieckiego, francuskiego i angielskiego, pośrednio z łaciny i greki.

Charakterystyczną cechą języka szwedzkiego jest obfitość samogłosek, posiadających 9 fonemów podstawowych, a wliczając w nie rozróżnienie między długimi i krótkimi samogłoskami - 17 fonemów samogłoskowych. Szwedzka spółgłoska sj (sje-ljudet), której dialektalne warianty odpowiadają w przybliżeniu głoskom sz lub ś, w wersji podstawowej nie ma odpowiednika w innych językach.

[edytuj] Historia

Pierwsze ślady języka północnogermańskiego pochadzą z III wieku. W ok. IX wieku, w okresie wikińskim, pojawia się norrønt, a potem dansk tunga, czyli niezróżnicowane germańskie języki północy. Potem następuje rozszczepienie na północnogermańskie wschodnie i północnogermańskie zachodnie. W XII wieku mamy już do czynienia z tzw. szwedzkim runicznym, który był zapisywany za pomocą alfabetu zwanego futharkiem. Potem, wraz z chrześcijaństwem przywędrował alfabet łaciński, który to wyparł futhark, który był pismem przystosowanym do rycia w drewnie. Futhark mógł pochodzić od pisma Etrusków, ale mógł być także alfabetem rdzennie skandynawskim. W XIII wieku możemy już mówić o klasycznym szwedzkim. Od XVI wieku obserwuje się tendencje do tworzenia języka ponaddialektalnego, czy to w postaci języka pism religijnych, czy świeckiego języka pism urzędowych tzw. języka kancelaryjnego. W zakresie wymowy odczuwa się w XVIII w. unifikujący wpływ dworu królewskiego - na tym tle zarysowuje się podział na język 'chłopski' tzw. bondska i 'dworski' - hovsvenska. U podłoża wymowy języka dworskiego leży wymowa Sztokholmu i prowincji Uppland. Język ten będzie stanowił podstawę ponaddialektalnego języka pisanego (rikssvenska).

[edytuj] Gramatyka

[edytuj] Rzeczownik i rodzajnik

Standardowy język szwedzki posiada 2 rodzaje gramatyczne: nijaki (neutrum, ett-ord) i ogólny (utrum, wspólny, nienijaki, en-ord), który powstał z połączenia rodzaju męskiego i żeńskiego. Chociaż niewielka część dialektów języka szwedzkiego rozróżnia jeszcze 3 rodzaje gramatyczne. Około 80-75% szwedzkich rzeczowników posiada rodzaj ogólny (en), a tylko około 20-25% rodzaj nijaki (ett). Szwedzki rzeczownik nie odmienia się w zasadzie przez przypadki, chyba żeby uwzględnić tzw. s-Genitiv, czyli tworzenie formy dzierżawczej poprzez dodanie końcówki -s - podobnie jak w angielskim.

[edytuj] Liczba mnoga

Tworzenie liczby mnogiej jest nieco skomplikowane, ponieważ w szwedzkim jest kilka deklinacji - od 5 do ok. 7 i więcej zależnie od przyjętego podziału). Deklinacje szwedzkiego rzeczownika obejmują nie tylko tworzenie liczby mnogiej, ale także form określonych rzeczowników (czyt. niżej) i niejednokrotnie rzeczownika trzeba uczyć się wraz z jego rodzajem, jego formą określoną i formą liczby mnogiej. Możliwe końcówki liczby mnogiej to: -or, -ar, -er, -r, -n, -s, bardzo rzadko z przegłosem (czyli zmianą samogłoski w temacie), jeszcze rzadziej sam przegłos bez końcówki, a aż ok. 20% szwedzkich rzeczowników ma taką samą formę zarówno dla liczby pojedynczej jak i mnogiej - np. ett rum - två rum, czyli: jeden pokój - dwa pokoje

[edytuj] Forma określona

Charakterystyczną cechą szwedzkich rodzajników jest to, że rodzajnik określony jak: "der, die, das" w niemieckim i "the" w angielskim, w językach północno-germańskich jest końcówką, którą przyklejamy do rzeczownika: -et dla rodzaju nijakiego, -en dla rodzaju ogólnego i: -na, -en albo -a dla liczby mnogiej.

Formy określonej rzeczownika używamy, gdy przedmiot o którym mówimy jest jakimś konkretnym przedmiotem i jest nam znany.

[edytuj] Forma nieokreślona

Rodzajnik nieokreślony dla rodzaju ogólnego to "en", a dla rodzaju nijakiego "ett".

Forma nieokreślona liczby mnogiej nie posiada żadnego rodzajnika. Z resztą tak samo jak w pozostałych językach germańskich.

[edytuj] System określoności i wolnostojący rodzajnik określony

System określoności rzeczownika w języku szwedzkim jest bardzo rozbudowany. Rodzajniki nieokreślone tak samo jak w niemieckim (ein, eine) i angielskim (a, an) są przedimkami, natomiast rodzajniki określone są końcówkami, które doklejamy do rzeczownika. Dodatkowo dochodzą jeszcze tzw. wolnostojące rodzajniki określone, których używamy gdy przed rzeczownikiem w formie określonej stoi przymiotnik lub kilka przymiotników - są to: det [czyt. de] dla rodzaju nijakiego, den [czyt. den] dla rodzaju ogólnego i de [czyt. dom] dla liczby mnogiej.

Wśród rodziny indoeuropejskiej, rodzajnik który występuje PO rzeczowniku, oprócz języków północnogermańskich występuje jedynie w bułgarskim (słowiański) i rumuńskim (romański).

[edytuj] Przykład odmiany rzeczownika

Przykład odmiany rzeczownika rodzaju ogólnego, deklinacja II (en bil - samochód) i rzeczownika rodzaju nijakiego, deklinacja V (ett hus - dom).

W nawiasach podano tzw. wolnostojący rodzajnik określony, który pojawia się tylko wtedy, jeżeli przed rzeczownikiem w formie określonej pojawi się przymiotnik. Właściwy rodzajnik określony jest końcówką. W tym przypadku: -en lub -et w liczbie pojedynczej oraz -na lub -en w liczbie mnogiej)

Przykłady są podane wraz z ich niemieckimi i angielskimi "odpowiednikami".

en bil - ein Auto - a car - l. poj., forma nieokreślona

(den) bilen - das Auto - the car - l. poj., forma określona

bilar - Autos - cars - l. mnoga, forma nieokreślona

(de) bilarna - die Autos - the cars - l. mnoga, forma określona

ett hus - ein Haus - a house - l. poj., forma nieokreślona

(det) huset - das Haus - the house - l. poj., forma określona

hus - Häuser - houses - l. mnoga, forma nieokreślona

(de) husen - die Häuser - the houses - l. mnoga, forma określona

[edytuj] Czasownik

Czasownik w języku szwedzkim zupełnie nie odmienia się przez osoby ani przez liczby. Podobnie jak w angielskim, chociaż tam zachowała się czasami szczątkowa odmiana przez osoby. W szwedzkim zanikła ona zupełnie. Dlatego czasownika zawsze używamy z odpowiednim zaimkiem.

Odmiana czasownika "być" przez osoby i liczby w czasie teraźniejszym

jag är - ja jestem

du är - ty jesteś

han är - on jest

hon är - ona jest

det är - ono / to jest (gdy zastępuje rzeczownik rodzaju nijakiego)

den är -to jest (gdy zastępuje rzeczownik rodzaju ogólnego)

vi är - my jesteśmy

ni är - wy jesteście

de är - oni (one) są

[edytuj] Odmiana czasowników

Występuje 5 koniugacji wśród słabych czasowników (I, IIa, IIb, IIc, III) oraz czasowniki mocne, gdzie występuje zmiana samogłoski rdzennej, a końcówki w odmianie mocnej są inne niż w koniugacjach słabych. Jednak zmianę samogłoski w temacie czasownika bardzo często można dopasować do odpowiedniego szeregu alternacyjnego, który mówi nam w jaki sposób ta samogłoska będzie się zmieniać na przestrzeni całej koniugacji. Dodatkowo występuje trochę czasowników zupełnie nieregularnych.

Przykładowa odmiana słaba (koniugacja IIa)

att ringa - dzwonić

ringa - infinitiv (bezokolicznik)

ringer - presens (czas teraźniejszy)

ring - imperativ (tryb rozkazujący)

ringde - preteritum (czas przeszły)

ringt - supinum (forma supinum bezokolicznika)

ringd, ringt, ringda - perfekt particip (imiesłów czasu przeszłego)

ringande - presens particip (imiesłów czasu teraźniejszego)

Przykładowa odmiana mocna (w szeregu alternacyjnym: i-a-u)

att dricka - pić

dricka - infinitiv (bezokolicznik)

dricker - presens (czas teraźniejszy)

drick - imperativ (tryb rozkazujący)

drack - preteritum (czas przeszły)

druckit - supinum (forma supinum bezokolicznika)

drucken, drucket, druckna - perfekt particip (imiesłów czasu przeszłego)

drickande - presens particip (imiesłów czasu teraźniejszego)

[edytuj] " Att-Infinitiv "

Markerem bezokolicznika w języku szwedzkim jest "att" - tak jak angielskie "to" i niemieckie "zu". Po "att" w funkcji markera czasownik występuje zawsze w postaci bezokolicznika. (to samo słowo "att" ma także funkcję spójnika podrzędnego "że")

W niektórych konstrukcjach czasownik występuje samodzielnie np. z czasownikami modalnymi, a w niektórych razem z "att" jako tzw. att-infinitiv.

"Att" w funkcji markera często w szybszej mowie jest wymawiane jako [å], natomiast w funkcji spójnika zawsze jako [att].

[edytuj] Supinum

Supinum jest formą bezokolicznika, która wśród języków germańskich występuje tylko w szwedzkim. Nie ma jej nawet w tak spokrewnionych językach jak duński, norweski nynorsk albo norweski bokmål. Służy on m.in. do tworzenia czasu Perfekt i Pluskvamperfekt razem z posiłkowym "har" albo "hade". Jest to oryginalna właściwość języka szwedzkiego, ponieważ pozostałe języki z tej grupy używają w tym celu imiesłowu czasu przeszłego, a nie specjalnej formy bezokolicznika, jaką jest supinum.

Imiesłów czasu przeszłego to takie formy odczasownikowe, które w języku polskim kończą się na: -ny, -na, -ne, -ty, -ta, -te.

Np. angielskie "He has seen" i szwedzkie "Han har sett" różni się tym, że w języku angielskim używa się do tego celu imiesłowu czasu przeszłego, podczas gdy szwedzki nie wykorzystuje tu tego imiesłowu tak jak inne języki z tej grupy, lecz właśnie supinum, które jest specjalną formą bezokolicznika. Mimo, że szwedzki posiada, tak jak pozostałe języki z tej grupy imiesłów czasu przeszłego, nie jest on wykorzystywany w tworzeniu tych czasów złożonych.

[edytuj] Czasy gramatyczne

W języku szwedzkim wymienia się przeważnie 5 czasów:

Presens - czyli czas teraźniejszy, który jednak, tak samo jak w polskim, może być używany do wyrażania przyszłości np. Jutro jadę do Szczecina.

Perfekt - czas złożony przeszło-teraźniejszy, który tworzymy razem z czasownikiem posiłkowym "har" i formą "supinum" czasownika. Czasu tego używamy m.in. gdy mówimy o czynności w nieokreślonej przeszłości albo jeżeli trwa ona do teraz. Bardzo podobnie do angielskiego Present Perfect.

Imperfekt - czas przeszły prosty. Używamy go gdy coś stało się w przeszłości w określonym czasie np. miesiąc temu.

Pluskvamperfekt - czas złożony zaprzeszły, który tworzymy razem z posiłkowym "hade" i formą "supinum" czasownika. Używamy go, gdy mówimy o dwóch zdarzeniach, które miały miejsce w przeszłości, z czego jedno zdarzyło się wcześniej od drugiego. Podobnie jak angielski Past Perfect.

Futurum - ściśle rzecz biorąc język szwedzki nie ma czasu przyszłego, a jedynie różne formy wyrażania przyszłości.

- Jeną z nich jest czas Presens (czyt. wyżej), kiedy po prostu używamy czasu teraźniejszego i określenia czasu w przyszłości np. Jutro jadę do Szczecina.

- Posiłkowego "ska" (dawniej "skall") używamy gdy coś sobie postanowimy i taka jest nasza wola.

- Posiłkowego "tänker", gdy takie są nasze plany, zamiary.

- Posiłkowego "kommer att" albo "blir" gdy nie mamy wpływu na zdarzenia w przyszłości, ale możemy prognozować na podstawie jakichś przesłanek.

Futuri Preteriti - Niektórzy wyróżniają jeszcze jeden czas tzw. przyszły w przeszłym, którego używamy, gdy mówimy o przyszłości w przeszłości np. "Miesiąc temu miałem jechać do Oslo". W języku polskim używamy wtedy posiłkowego: miałem, miałam, mieliśmy itd.. a w szwedzkim posiłkowego "skulle". Podobny do angielskiego Future In The Past, gdzie używamy posiłkowego "would".

[edytuj] Zaimki

Ze względu na to, że w szwedzkim mamy 3 rodzaje semantyczne (męski, żeński i nijaki), a tylko 2 rodzaje gramatyczne (ogólny i nijaki), tradycyjne zaimki: on, ona, ono, nie pokrywają się z zaimkami dla zwykłych rzeczowników, dlatego mamy oddzielne zaimki dla osób (han, hon, det, czyli: on, ona, ono) i oddzielne zaimki dla "nieosobowych" rzeczowników (den, det), które mogą być tylko rodzaju ogólnego albo nijakiego.

Zaimki osobowe posiadają jeszcze formę biernika (druga kolumna). Forma ta pełni także funkcję pozostałych przypadków zależnych (czyli wszystkich oprócz mianownika), często dodatkowo z jakimś przyimkiem.

jag, mig - ja

du, dig - ty

han, honom - on (np. en man - mężczyzna, en pojke - chłopiec)

hon, henne - ona (np. en kvinna - kobieta, en flicka - dziewczyna)

det, det - ono oraz to (gdy zastępuje rzeczownik rodzaju nijakiego np. ett barn - dziecko albo ett område - okolica)

den, den - to (gdy zastępuje rzeczownik rodzaju ogólnego np. en bil - samochód)

vi, oss - my

ni, er - wy

de, dem - oni (one)

[edytuj] Zaimki dzierżawcze

Zaimki w pierwszej i drugiej osobie odmieniają się przez rodzaj i liczbę.

Pierwsza forma to rodzaj ogólny, druga to rodzaj nijaki, a trzecia to liczba mnoga. Zaimki dzierżawcze w 3 osobie są nieodmienne i maja zawsze taką samą formę.

jag - min, mitt, mina

du - din, ditt, dina

han - hans

hon - hennes

det - dess

den - dess

vi - vår, vårt, våra albo też: våran, vårat, våra

ni - er, ert, era albo też: eran, erat, era

de - deras

Zaimek SIN, SITT, SINA

Dodatkowo w 3 osobie liczby pojedynczej i mnogiej występuje zaimek sin, który jest odpowiednikiem polskiego zaimka swój. Występuje on w języku szwedzkim TYLKO w 3 osobie, ponieważ tylko w tym przypadku ma to znaczenie. Wystarczy porównać zdania:

Ja całuję moją żonę. i Ja całuję swoją żonę.

Ty całujesz twoją żonę. i Ty całujesz swoją żonę.

wybór zaimka nie ma znaczenia i jest w języku polskim wymienny, ponieważ sens jest zawsze taki sam, ale w 3 osobie zaimki te nie są już wymienne, ponieważ zmienia sie sens zdania:

On całuje jego żonę. i On całuje swoją żonę.

Z tym samym zjawiskiem mamy do czynienia w szwedzkim i dlatego w 3. osobie występują obie wersje. Natomiast 1. i 2. osoba w szwedzkim nie mają odpowiednika zaimka "swój" i dlatego możliwe są tylko wersje podane jako pierwsze.

Jag kyssar min fru.

Du kyssar din fru.

Ale w 3. osobie możliwe są już obie wersje, które niosą ze sobą inne znaczenie:

Han kyssar hans fru. Han kyssar sin fru.

Dokładnie ta sama zasada dotyczy liczby mnogiej. Np.

Oni karmią ich dziecko. i Oni karmią swoje dziecko.

De matar deras barn. De matar sitt barn.

[edytuj] Przymiotnik

Szwedzki przymiotnik podlega różnym prawom odmiany w zależności od pozycji w zdaniu.

To jest żółty dom. - pozycja atrybutywna, przydawkowa, czyli przed rzeczownikiem

Ten dom jest żółty. - pozycja predykatywna, orzecznikowa, czyli po rzeczowniku.

W pozycji atrybutywnej przymiotnik odmienia się przez: rodzaj, liczbę i określoność. Natomiast w pozycji predykatywnej przymiotnik odmienia się tylko przez: rodzaj i liczbę (a nie odmienia się przez określoność). Podczas gdy w języku polskim przymiotnik odmieniamy tak samo niezależnie od miejsca w zdaniu. Odpowiednio:

Det är det här gula huset. - To jest ten żółty dom. ("dom" w formie określonej)

Det här huset är gult. Ten dom jest żółty. ("dom" w formie określonej)

Odmiana w pozycji predykatywnej jest zawsze mocna, to znaczy ze może mieć wiele różnych końcówek. Natomiast odmiana w pozycji atrybutywnej jest mocna w formie nieokreślonej i słaba w formie określonej, ponieważ przymiotnik przyjmuje wtedy zawsze te samą końcówkę -a we wszystkich możliwych wariantach. Końcówka ta równa się formie dla liczby mnogiej w formie nieokreślonej.

Podstawowy wzór odmiany przymiotnika "żółty":

gul - rodzaj ogólny

gult - rodzaj nijaki

gula - liczba mnoga oraz dla wszystkich form określonych w pozycji atrybutywnej

[edytuj] Negacja

W szwedzkim zdaniu może występować tylko jedna negacja (podobnie do angielskiego i niemieckiego). W przeciwieństwie do języka polskiego, gdzie możemy powiedzieć "Nigdy nikogo nie widziałem" - gdzie występują aż 3 negacje, a może ich być jeszcze więcej. Po szwedzku trzeba powiedzieć tak, żeby zaprzeczyć tylko jeden raz. Np.

Jag såg ingen. - czyli dosłownie "Ja widziałem nikogo" albo

Jag såg aldrig någon. - czyli dosłownie "Ja widziałem nigdy kogoś" albo

Jag såg inte någon. - czyli dosłownie "Ja nie widziałem kogoś"

[edytuj] Inte

Inte, czyli "nie" jest na pewno najczęściej używaną negacją. Od polskiego "nie" różni się tym, że w szwedzkim zdaniu występuje PO czasowniku, a nie przed nim tak jak w polskim.

np. Jag har inte. czyli "Ja nie mam"

"Inte" także często nie jest akcentowane. W przeciwieństwie do polskiego "nie", które bardzo często akcentujemy.

[edytuj] Ingen, Inget, Inga vs. Inte Någon, Inte Något, Inte Några

Słowa te znaczące tyle co: nic, żaden, nikt, żadne itd.. tak naprawdę są skrócona formą od: nie coś, nie jakiś, nie ktoś, nie jakieś (zgodnie z zasadą jednego przeczenia w zdaniu) i mogą występować TYLKO wtedy, kiedy Inte i Någon stoją w zdaniu obok siebie i mogą ulec połączeniu w jedno słowo: Ingen. A nie zawsze tak jest ze względu na bardzo rygorystyczne zasady, traktujące o pozycji Inte z wdaniu. W praktyce przeczenia Ingen możemy używać w zdaniach pojedynczych z jednym czasownikiem i zdaniach nadrzędnych z jednym czasownikiem.

Wtedy Ingen, Inget, Inga bardzo przypomina niemieckie Kein, Keine albo angielskie No - czyli słowa, którymi możemy zaprzeczać rzeczowniki. Np.

Jag ser ingen bil.

Ich sehe kein Auto.

I can see no car.

[edytuj] Składnia

Szyk szwedzkiego zdania jest dość skomplikowany, ściśle określony i uporządkowany.

Niektóre reguły

- orzeczenie występuje zawsze na drugiej logicznej pozycji

- przeczenie Inte oraz bardzo dużo PRZYSŁÓWKÓW (tzw. wędrujące przysłówki) występuje po grupie podmiotu i orzeczenia w zdaniu nadrzędnym i pojedynczym oraz przed orzeczeniem w zdaniu podrzędnym

- jeżeli zdanie złożone zaczynamy od zdania podrzędnego, to w zdaniu nadrzędnym na pierwszym miejscu stoi czasownik

- okolicznik czasu lub miejsca występuje na końcu zdania w szyku neutralnym

[edytuj] Alfabet

Szwedzki alfabet składa się z 29 liter:

A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y, Z, Å, Ä, Ö

dwuznaki: rs, rt, rd, rl, rn, sj, hj, dj, lj, gj, kj, tj, ng, sk

trójznaki: stj, skj

[edytuj] Fonetyka

Język szwedzki jest językiem bliskim równowagi samogłoskowo-spółgłoskowej ze wskazaniem na język samogłoskowy. To znaczy, że liczba samogłosek i spółgłosek jest zbliżona, podczas gdy język polski jest językiem zdecydowanie spółgłoskowym. Ta różnica sprawia, że wymowa i rozumienie języka szwedzkiego jest bardzo trudne dla Polaków - nie dość, że trzeba nauczyć się wielu trudnych dla nas dźwięków, to nasze ucho w dodatku wielu z nich po prostu nie odróżnia, ponieważ nie mają polskich odpowiedników.

[edytuj] Akcent

W języku szwedzkim występują 2 rodzaje akcentu, który jest ruchomy i m.in. stąd bierze się charakterystyczna jego śpiewność. Akcent pierwszy, zwany prostym lub akutowym, jest podobny do angielskiego. Akcentujemy jedną sylabę, która wymawiamy MOCNIEJ i DŁUŻEJ niż pozostałe. Drugi akcent, zwany grawisowym powstaje tak, ze głos opada na akcentowanej sylabie, po czym wznosi się (wybrzmiewa) na kolejnej.

Akcentowaną sylabę w języku szwedzkim wymawiamy nie tylko mocnej od pozostałych, ale także dłużej. W sylabie takiej może być długa samogłoska albo długa spółgłoska. W ten sposób każdy szwedzki dźwięk, zarówno samogłoska jak i spółgłoska, ma 2 warianty: krótki i długi. Długie dźwięki niejednokrotnie są wymawiane inaczej niż ich krótkie "odpowiedniki", wiec nie różnią się tylko długością, ale także jakością - np. krótkie "e" wymawiamy tak jak polskie (tylko krócej), natomiast długie "e" jest znacznie bardziej napięte, język jest w pozycji jak między "i" i "e" i przypomina niemieckie "e" w słowie "gehen". A wiec oprócz długości krótkie i długie dźwięki mogą czasami także różnić się jakością. A z kolei długie i krótkie "ö" - które w szwedzkim wymawiamy jako "e" z ustami zaokrąglonymi jak do polskiego "u" - różni się tylko długością wymawiania dźwięku bez zmian w jego jakości.

Akcentowana sylaba w języku szwedzkim zawsze jest długa. Dłużej wymawiana musi być samogłoska albo spółgłoska. (ale nigdy obie) Długie spółgłoski są kolejną przyczyną charakterystycznego brzmienia języka szwedzkiego.

[edytuj] Wymowa samogłosek

Szwedzkie samogłoski mogą być długie lub krótkie. Czasami wymowa długiej i krótkiej samogłoski nie różni się niczym oprócz długości, a czasami długą i krótką samogłoskę wymawia się w inny sposób.

W porównaniu do szwedzkich samogłosek, polskie samogłoski mają długość średnią, a wiec - szwedzkie krótkie samogłoski są krótsze od polskich, a szwedzkie długie samogłoski dłuższe.

długie a: długie, tylnojęzykowe a

krótkie a: tak jak polskie a

długie e: napięte, język w pozycji między "i-e"

krótkie e: jak polskie e (ale może też być bardziej napięte i przypominać swój długi wariant w krótszej wersji)

długie i: jak polskie, ale bardziej napięte (język może być wyżej niż w polskim i)

krótkie i: jak polskie i

literę "o" w większości przypadków czytamy jak polskie "u", ale czasami jak polskie "o", stąd 4 warianty:

długie o: jak polskie u, ale bardziej zaokrąglone

krótkie o: jak polskie u

długie o: jak polskie o, ale bardziej zaokrąglone

krótkie o: jak polskie o

długie u: napięte wargi leżą naprzeciwko siebie w miarę możliwości równolegle, lekko wciągnięte do środka i wymawiamy u

krótkie u: wargi przyjmują pozycję jak przy długim u, lecz mniej starannie i krótko wymawiamy u za pomocą przepony (trochę tak jak przy kaszlu)

długie å: jak polskie o, ale bardziej zaokrąglone (tak jak "o" w wersji "o")

krótkie å: jak polskie o (tak jak "o" w wersji "o")

długie ä: tak jak polskie e, ale bardziej otwarte

krótkie ä: tak jak polskie e (może być bardziej otwarte)

długie ä (w pozycji przed "r"): jeszcze bardziej otwarte niż zwykłe ä, prawie tak szeroko jak a

krótkie ä (w pozycji przed "r"): jeszcze bardziej otwarte niż zwykłe ä

długie ö: jak polskie e z ustami zaokrąglonymi jak do polskiego u

krótkie ö: jak polskie e z ustami zaokrąglonymi jak do polskiego u

długie ö (w pozycji przed "r"): bardziej otwarte niż zwykłe ö

krótkie ö (w pozycji przed "r"): bardziej otwarte niż zwykłe ö

długie y: jak polskie i z ustami zaokrąglonymi jak do polskiego u

krótkie y: jak polskie i z ustami zaokrąglonymi jak do polskiego u

[edytuj] Wymowa spółgłosek i wieloznaków

Szwedzkie spółgłoski mogą być - tak samo jak samogłoski - długie lub krótkie i jest to charakterystyczna cecha języka szwedzkiego. Nie ma problemu z dłuższym wymówieniem takich spółgłosek jak np: w,r,s,j,l,m lub n, ale spółgłoski takie jak: t,p,d,g,k,b, nie dadzą się wymawiać dłużej niż pojedynczy dźwięk, dlatego w czasie wymawiania dźwięku należy gwałtownie zatrzymać powietrze na ułamek sekundy i zwiększyć ciśnienie powietrza, a po chwili ze zwiększoną siłą dokończyć wypowiadanie spółgłoski. Powoduje to chwilową ciszę, złudzenie, że jest to przedłużona spółgłoska oraz daje też wrażenie lekkiego podwojenia spółgłoski. np. hoppa - skakać, lägga - kłaść, skratta - śmiać się, flygga - latać.

c: przed - i,y,e,ä,ö najczęściej wymawiamy jako s, a przed - a,u,o,å najczęściej jako k.

g: przed - i,y,e,ä,ö najczęściej wymawiamy jako j, a przed - a,u,o,å najczęściej jako g.

k: przed - i,y,e,ä,ö najczęściej wymawiamy jako ś, ale z lekko cofniętym językiem, a przed - a,u,o,å najczęściej jako k.

v: tak jak polskie w.

x: jako ks

z: tak jak polskie s.

rs: wymawiamy jak polskie sz

retrofleksy, czyli: rt, rd, rl, rn wymawiamy tak jak ich zwykle odpowiedniki, ale z zawiniętym i znacznie cofniętym językiem. co w rezultacie daje dźwięki trochę zbliżone do polskich - cz, dż, l, n. Retrofleksy oraz połązcenie rs czytamy TAKŻE na granicy wyrazów. np. Var ser du honom? (Gdzie go widzisz?) cztamy [Va sze dżu honom] ponieważ to zdanie zawiera rs i retrofleks rd na granicy wyrazów.

kj, tj: wymawiamy jako ś, ale z lekko cofniętym językiem.

dj, hj, lj, gj: wymawiamy jako j.

sj, stj, skj oraz sk przed i,y,e,ä,ö: wymawiamy jako dźwięk-sj tzw. sje-ljudet. Wymawiamy go w ten sposób, że przy lekko zaciśnietym gardle i ustach zaokrąglonych (jak do wymowy polskiego "u") wymawiamy dźwięk "sz".

ch oraz sch: wymawiamy jako sje-ljudet, ale na końcu wyrazu jako zwykłe sz, takie jak w polskim.

-ge: na końcu wyrazy wymawiamy jako SZ a nie jako Ż. jak np. w słowie - garage.

rg, lg: wymawiamy odpowiednio jako: rj, lj

ng: czytamy tak angielskie ng, w końcówce -ing (nie słychać g)

nk oraz gn: czytamy tak jakby było napisane: ngk oraz ngn (przy czym ng jako jeden dźwięk, tak jak w poprzednim punkcie)

w końcówkach -tion - sion: połązcenia ti otaz si czytamy jako sje-ljudet, natomiast o normalnie jak polskie u. np. station, konversation, intonation. Są to słowa, które w języku polskim konńczą się na - cja.

ponadto wymowa jest czasami osobliwa dla niektórych zapożyczeń, ale nie występują w nich żadne inne dźwięki.

[edytuj] Długie i krótkie samogłoski i spółgłoski

Każde szwedzkie słowo zawiera jedną długą sylabę która jest sylabą akcentowaną, tzn. taką w której występuje długa samogłoska lub długa spółgłoska.

Długie i krótkie samogłoski nie różnią się od siebie sposobem zapisu jak np. w węgierskim gdzie mamy krótkie a, e, i, o, ö, u, ü, i długie á, é, í, ó, ő, ú, ű, które zapisywane są innymi znakami, ani nie są zapisywane wielokrotnie, tak jak w niderlandzkim, gdzie długie samogłoski zapisujemu podwójnie, a krótkie pojedynczo, ani nie są żadnymi innymi dwuznakami, jak np. w niemieckim, gdzie długie samogłoski często zapisujemy jako: eh, oh, öh itd.

Długość szwedzkich samogłosek i spółgłosek w sylabie akcentowanej odczytujemy z ilości spółgłosek, które występują po samogłosce. W sylabie akcentowanej jest tylko jeden długi dźwięk - jest to samogłoska lub spółgłoska. W sylabach nieakcentowanych wszystkie dźwięki są krótkie.

- samogłoska jest długa a spółgłoska krótka - jeżeli po niej występuje TYLKO JEDNA spółgłoska, jak np. w słowie knyta - wiązać, gdzie mamy długie y oraz krótkie t.

- samogłoska jest krótka a spółgłoska długa - jeżeli po niej występują DWIE LUN WIĘCEJ spółgłosek, jak np. w słowie knäppa - zapinć, gdzie mamy krótkie ä oraz długie p, lub w słowie vänta - czekać, gdzie mamy po samogłosce dwie różne spółgłoski i wtedy mamy krótkie ä i długie n, czyli pierwszą ze spółgłosek.

- w połączeniach typu: spółgłoska- samogłoska- spółgłoska- samogłoska, jak np. tala - mówić, pierwsza samogłoska jest długa.

- litery: m, n często na końcu wyrazu zapisywane są pojedynczo, ale należy je wtedy traktować jako -mm i -nn

- spółgłoska j jest zawsze długa i nie jest zapisywana podwójnie

- długie k zapisywane jest jako ck (a nie jako kk)

- długie sj jest zapisywane jako ssj, albo po prostu sj (a nie jako sjsj)

- dwuznaki: rd, rt, rl, rn, rs czasmi traktujemy jako 2 litery (tak jak w zapisie), a wiec jako dźwięk długi, a czasami jako jedną głoskę, która tylko jest zapisana za pomocą 2 znaków, a więc jako dźwięk krótki.

[edytuj] Osobliwości

W języku szwedzkim nie występuje dźwięk odpowiadający polskiemu "c". "c" jest czytane przeważnie jako "s" lub "k", a w złożeniu "ck" znaczy tyle co "kk" czyli długie "k"

Także dźwięk odpowiadający polskiemu "z" nie występuje w szwedzkim, "z" czytamy jako "s" np. w słowie "zoo" [su:]

"o" przeważnie czytamy jak polskie "u", a czasami tylko jak "o"

"å" czytamy jak polskie "o", ale w wersji długiej bardziej zaokrąglone. Np. nazwę miasteczka z filmu "Fucking Åmål" czytamy [omo:l]

litera "w" występuje bardzo rzadko. Przeważnie w imionach, nazwiskach, nazwach własnych. W normalnej pisowni wszędzie występuje "v".

sj, skj, stj (oraz sk przed e,i,y,ä,ö) - wymawiamy jako dźwięk, który występuje tylko w języku szwedzkim. Brzmi jak dźwięk pomiędzy polskim "sz" i "h". Wymawiamy go w ten sposób, że przy lekko zaciśniętym gardle i ustach zaokrąglonych (jak do wymowy polskiego "u") i wymawiamy dźwięk "sz".

"u" - wymowa szwedzkiego "u" ma 2 warianty fonemowe. Inny dla krótkiego, a inny dla długiego "u". Oba te dźwięki są charakterystyczne dla języka szwedzkiego.